Αν κάτι αναγνωρίζεται διεθνώς ως ελληνική ιδιαιτερότητα στο χώρο της τέχνης είναι η τραγωδία. Ίσως δεν είναι τυχαίο.

Διακόσια χρόνια τώρα οι Έλληνες προσπαθούν να δημιουργήσουν κράτος και δεν το έχουν καταφέρει με την έννοια που υπάρχει στη δυτική φαντασίωση. Η αδυναμία του φαίνεται σε περιόδους κρίσης. Οι ηγεσίες του προσπαθούν να προσκοληθούν σε κάποιον ισχυρό για να επιβιώσουν. Συνήθως το καταφέρνουν, αν κρίνουμε από τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα. Θα τα καταφέρουν και τώρα;

Γεωπολιτικά βρισκόμαστε σε έναν χώρο όπου αποτελούμε –θέλουμε, δεν θέλουμε– τον ένα πόλο μίας ισορροπίας. Δεν δημιουργήθηκε τυχαία αυτή η ισορροπία· αλλά η διατήρησή της είναι ενεργοβόρα. Περνάμε μια περίοδο με τις πλέον αδύναμες πολιτικές ηγεσίες και ο άλλος πόλος έχει δυναμικά χαρακτηριστικά – ο άλλος πόλος είναι η Τουρκία.

Οι κόσμοι μας είναι διαφορετικοί. Από τη δική μας πλευρά ένα χαοτικό φαινόμενο και από την άλλη μια συμπαγής μάζα, επιθετική και με συγκεκριμένες βλέψεις για ανατροπή της περιφερειακής ισορροπίας.

Τα δικά μας τα γνωρίζουμε, ένας χυλός που καλουπώνεται εύκολα. Η απέναντι πλευρά είναι το ακριβώς αντίθετο. Ένας συμπαγής εθνικισμός, διεκδικητικός και απειλητικός.

Τις τελευταίες ημέρες είδε το φως της δημοσιότητας στη γειτονική χώρα μια δημοσκόπηση της εταιρείας Konda που αξίζει να παρατεθεί:

«Ποιος ευθύνεται για τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας;» ρωτήθηκαν οι Τούρκοι πολίτες. Και απάντησαν:

• Ρωσία: 33,7%.
• ΗΠΑ-ΝΑΤΟ: 48,3%.
• Ουκρανία: 7,5%.

Ένα αντιδυτικό συναίσθημα είναι ηχηρά υπαρκτό στην Τουρκία. Και αυτό είναι ένα από τα ατού του Ερντογάν, ο οποίος το εκμεταλλεύεται. Το επικαλείται και διεκδικεί.

«Ποια η πολιτική ταυτότητά σου;» ήταν μια άλλη ερώτηση.

• Εθνικιστής: 28% (το υψηλότερο διεθνώς).
• Κεμαλιστής: 25% (μέσα σ’ αυτό σημαντικό τμήμα είναι εθνικιστές).
• Συντηρητικός: 23% (και εδώ σημαντικό τμήμα εθνικιστές).
• Γκρίζοι Λύκοι: 10% (αυτοί είναι ο ορισμός του ακραίου εθνικισμού).
• Δημοκράτης: 9%.
• Σοσιαλδημοκράτης: 7%.
• Σοσιαλιστής: 7%
• Φιλελεύθερος: 2%.

Ο ομολογημένος εθνικισμός κυριαρχεί. Στην Τουρκία ο εθνικισμός δεν είναι αμάρτημα. Δεν είναι εξοβελιστέος.

Αλλαγή από τη βάση με αυτά τα κοινωνικά χαρακτηριστικά δεν μπορεί να γίνει στη γειτονική χώρα. Μόνο μια συνεργασία των ελίτ μπορεί κάτι να κάνει, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι το θέλει.

Ο Ερντογάν τα έχει καταφέρει. Κατέκτησε για τη χώρα του υψηλό βαθμό αυτονομίας στην εξωτερική πολιτική. Και έχει τα χαρακτηριστικά ισχυρού ηγέτη.

Στην ερώτηση της δημοσκόπησης «Έχουμε ανάγκη από ισχυρό ηγέτη;» (ένα από τα συνθήματα των ναζί), «ναι» απάντησε το 85%.

Η πλειονότητα των Τούρκων προσδοκά καλυτέρευση της ζωής από έναν ηγέτη, όχι από τους θεσμούς ή τη δημοκρατία. Με αυτά τα δεδομένα ο Ερντογάν συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες επανεκλογής στις εκλογές της επόμενης χρονιάς.

Ο Ερντογάν και η πολιτική του θα είναι εδώ.

Η Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους διεκδίκησε –και εν πολλοίς πήρε– εδαφικές εκτάσεις που κατοικούνταν από Έλληνες. Μεγάλα τμήματα όμως του ελληνισμού έμειναν εκτός επικράτειας. Η μοίρα τους υπήρξε και συνεχίζει να είναι αξιοθρήνητη. Ένα ανερμάτιστο κράτος έχει εγκαταλείψει στην τύχη τους συγκροτημένες και διεθνώς αναγνωρισμένες ελληνικές κοινότητες και μειονότητες. Είναι αδιανόητη η ανικανότητα του πολιτικού προσωπικού και των ελληνικών θεσμών να τις υποστηρίξουν.

Αποκορύφωμα αυτής της ανικανότητας ήταν η παιδαριώδης διαχείριση του πολέμου στην Ουκρανία από τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Μια δυναμική ελληνική κοινότητα στην Ουκρανία εγκαταλείφθηκε και αυτή στην μοίρα της.

Οι δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών προκαλούν μόνο θυμηδία. Δεν υπάρχει καμιά εμπιστοσύνη των πολιτών προς το κράτος. Μια μικροελλαδική αντίληψη που θέλει την ησυχία της έναντι οποιουδήποτε ανταλλάγματος αναπαράγεται ως σύγχρονη ιδεολογία από τα ΜΜΕ. Και βρίσκει απήχηση σε μια κοινωνία όπου ο φόβος έχει καλλιεργηθεί εντέχνως.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία φαίνεται να ενισχύει τον Ερντογάν και την Τουρκία. Η γειτονική χώρα έχει απλώσει την πολιτική της σε όλα τα σημεία του ορίζοντα. Στα Βαλκάνια έχει αρωγό τον Αλβανό πρωθυπουργό Έντι Ράμα, μαζί με τον οποίο μεθοδεύουν την εξαφάνιση της ελληνικής μειονότητας. Με μια Αθήνα στο ρόλο του θεατή.

Τηρουμένων των αναλογιών, τέτοια ανικανότητα το ελληνικό κράτος δεν πρέπει να είχε ποτέ στην ιστορία του.

Ελληνική παρουσία υπάρχει και στα γειτονικά Σκόπια. Αλλά δεν επιτρέπεται καν η καταγραφή της. Η αθηναϊκή πολιτική είναι τόσο συμπλεγματικά επαρχιακή που θεωρεί πως θα πάρει εύσημα από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αν εγκαταλείψει εθνικές κοινότητες στην μοίρα τους.

Τα Βαλκάνια είναι ένας σημαντικός χώρος για την Ελλάδα. Αλλά η βαλκανική πολιτική της είναι ανύπαρκτη. Και όμως, υπάρχουν Βαλκάνιοι οι οποίοι προσβλέπουν στην ελληνική παρουσία. Θεωρούν την Ελλάδα ως μια χώρα με την οποία μπορούν να συνεργαστούν σε ισότιμη βάση και προσβλέπουν στη διάχυση ενός πολιτισμού τον οποίο γνωρίζουν, αγαπούν και εκτιμούν. Ίσως περισσότερο από πολλούς Έλληνες. Δεν είναι καθόλου σίγουρο πως στην ελληνική πρωτεύουσα έχουν γνώση αυτού φαινομένου.

Πριν από περίπου έναν χρόνο ο υπουργός Εξωτερικών έφερε στη Βουλή νομοσχέδιο, το οποίο και ψηφίστηκε, με ηχηρές δηλώσεις για τη μεταρρύθμιση του υπουργείου που θα επιτευχθεί με την εφαρμογή του.

Στην τελευταία ενημέρωση των διπλωματικών συντακτών πριν από λίγες ημέρες ο εκπρόσωπος του υπουργείου Αλέξανδρος Παπαϊωάννου ρωτήθηκε από δημοσιογράφο εάν έχει ανατεθεί σε ξένη, μεγάλη εταιρεία συμβούλων –και ειδικότερα στην PricewaterhouseCoopers – το «σχέδιο μεταρρύθμισης» ή μέρος αυτού του υπουργείου Εξωτερικών. Δηλαδή, έχουμε μια νέα μεταρρύθμιση έναν χρόνο μετά την πρώτη.

Αλλά το ζήτημα δεν βρίσκεται εδώ. Προσέξτε τι δήλωσε ο εκπρόσωπος:

«Κοιτάξτε να δείτε, για να είμαστε ξεκάθαροι. Το υπουργείο Εξωτερικών έχει ζητήσει στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης τεχνική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη μεταρρύθμισή του. Στο πλαίσιο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί μόνη της να επιλέξει ποιος θα αναλάβει αυτήν τη βοήθεια. Από εκεί και πέρα, οποιοδήποτε ερώτημα έχετε για το ποιος θα κάνει, τι θα κάνει, αυτά μπορείτε να τα απευθύνετε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν είμαι αρμόδιος εγώ να απαντήσω».

Δηλαδή, ο ένας από τους δύο πνεύμονες του κράτους, το υπουργείο Εξωτερικών (ο άλλος είναι το υπουργείο Εθνικής Άμυνας), δηλώνει πως άλλοι, πλην αυτού, είναι αρμόδιοι να μεταρρυθμίσουν τη δομή και τη λειτουργία του.

Δεν μπορούσε το ίδιο το υπουργείο Εξωτερικών να το κάνει;  Ούτε αυτό μπορούν να κάνουν;

Τώρα, γιατί χρειάζεται νέος εκσυγχρονισμός; Μα για να δαπανηθούν κάποια χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης, με το αζημίωτο για τους διαχειριστές.

Ειρήσθω εν παρόδω πληροφορίες υποστηρίζουν ότι τις μεγάλες δουλειές του Ταμείου θα αναλάβουν εταιρείες μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών και οι ελληνικές θα λειτουργήσουν ως υπεργολάβοι.

Όλα αυτά συμβαίνουν με τον πόλεμο στην Ουκρανία να βρίσκεται σε εξέλιξη και με άδηλο ακόμη το αποτέλεσμά του. Ένας πόλεμος που δεν μπορεί να εξηγηθεί με τη λογική. Και οι Ρώσοι μπορούσαν να πάρουν αυτά που διεκδικούν στις διαπραγματεύσεις με διπλωματικό τρόπο και οι Ουκρανοί να αποδεχθούν την ουδετερότητά τους χωρίς ανθρώπινες θυσίες και καταστροφές.

Γιατί ο πόλεμος;

Η Δύση εμφανίζεται προς το παρόν ενωμένη, αλλά δεν είναι. Και όσο οι επιπτώσεις του πολέμου γίνονται εμφανείς, οι διαφοροποιήσεις θα ενταθούν.

Στη Δύση υπάρχει ένας υποδώριος διχασμός που δεν είναι σίγουρο ότι θα αποκαλυφθεί. Είναι ο διχασμός μεταξύ των αγγλοσαξωνικών χωρών και της λοιπής Ευρώπης. Προς το παρόν η λοιπή Ευρώπη χάνει κατά κράτος. Αλλά ίσως το αδιέξοδο στο οποίο έχει οδηγηθεί να την ξυπνήσει.