Η Ελλάδα στο κατώφλι του 2018

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΤΖΗΘΕΟΦΑΝΟΥΣ.*

Στην ανατολή του 2018,ύστερα από εννέα χρόνια κρίσης, μακράν η μακρο-βιότερη στην παγκόσμια οικονομική ιστορία, διαφαίνεται ένα αισιόδοξο κλίμα για την Ελληνική οικονομία ως αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης του προγράμματος στήριξης της Χώρας με τη λήξη του τρίτου μνημονίου τον ερχόμενο Αύγουστο και της ανάπτυξη του 2% περίπου με την οποία μας αποχαιρετά το 2017.

Ποια όμως είναι η πραγματική κατάσταση της Ελληνικής Οικονομίας;  Η Χώρα έχει πετύχει μια μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή, τη μεγαλύτερη στον κόσμο από την εμφάνιση της κρίσης μέχρι σήμερα, εξαιτίας της οποίας όμως χάθηκε το 25% του ΑΕΠ. Το χρέος σήμερα βρίσκεται στα 325 δις περίπου και στο 175% περίπου του ΑΕΠ, γεγονός που το καθιστά μη βιώσιμο παρά τα όσα (καλώς) λέγονται για να καθησυχάσουν οι αγορές.

Για να μπορέσει η Χώρα να βγει οριστικά από την κρίση και να αφήσει πίσω της τη μαύρη αυτή περίοδο της ιστορίας της απαιτείται ένα κλίμα σταθερότητας, σιγουριάς, ασφάλειας και αισιοδοξίας που θα κινητοποιήσει τις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου, την επιχειρηματικότητα και θα πυροδοτήσει την (βιώσιμη) ανάπτυξη.

Αυτό χρειάζεται ένα στρατηγικό σχεδιασμό για την αναβάθμιση, μέσω δομικών μεταρρυθμίσεων, των δεικτών ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και τη δημιουργία φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Χρειάζεται να υλοποιηθεί με σοβαρότητα το επιχειρησιακό πρόγραμμα μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης που βρίσκεται σε εξέλιξη, η οποία από τροχοπέδη που είναι σήμερα πρέπει να εξελιχθεί σε αρωγό κάθε μικρής ή μεγάλης επιχειρηματικής προσπάθειας. Χρειάζεται ένα σοβαρό και υλοποιήσιμο πρόγραμμα μεταρρύθμισης του νομοθετικού και δικαστικού συστήματος. Η πολυνομία, η κακονομία και η μεγάλη καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης δεν επιτρέπουν σε μεγάλους και σοβαρούς επενδυτές να έρθουν στη Χώρα.  Χρειάζονται σοβαρές μεταρρυθμίσεις στην παιδεία και απόφαση επιτέλους ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Χρειάζεται ένα σταθερό και δίκαιο φορολογικό σύστημα και σταθεροί κανόνες λειτουργίας της αγοράς.  Χρειάζεται να αλλάξει η νοοτροπία και η εχθρική, στα χρόνια της μεταπολίτευσης, στάση απέναντι στην επιχειρηματικότητα. Πρέπει να γίνει κατανοητό και αποδεκτό από όλους πως οι σοβαροί επιχειρηματίες, αυτοί που αντί να αποταμιεύουν τα χρήματά τους σε Ελβετικές τράπεζες, επενδύουν στη Χώρα, δημιουργούν θέσεις εργασίας, πληρώνουν μισθούς, ασφαλιστικές εισφορές και φόρους, με συμβολή στο εμπορικό ισοζύγιο περιορίζοντας τις εισαγωγές και αυξάνοντας τις εξαγωγές,  έχουν θέση στις εξέδρες των παρελάσεων. Είναι κάτι που πρέπει, μπορεί και οφείλει να κάνει η σημερινή Κυβέρνηση για προφανείς λόγους.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την οριστική έξοδο από την κρίση είναι η δημιουργία ενός σταθερού και αποτελεσματικού τραπεζικού συστήματος ικανού να καλύψει τις ανάγκες ρευστότητας και να στηρίξει την επιχειρηματικότητα. Η σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος, θύμα της κρίσης χρέους στην Ελλάδα κι όχι το αντίστροφο όπως πολλοί λανθασμένα πιστεύουν, απαιτεί μια σειρά παρεμβάσεων με κυρίαρχο ένα αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης των κόκκινων δανείων και γενναίες αποφάσεις για την αντιμετώπιση των στρατηγικών κακοπληρωτών που αυξήθηκαν στα χρόνια της κρίσης εκμεταλλευόμενοι τα οριζόντια μέτρα προστασίας της Πολιτείας.  Παρά τα όποια προβλήματα θεωρώ πως οι κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών και οι πλειστηριασμοί κινούνται στη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να προχωρήσουν από την πλέον κατάλληλη για το σκοπό αυτό σημερινή Κυβέρνηση.

Χρειάζεται ένας στρατηγικός σχεδιασμός ενίσχυσης του τουρισμού που αποτελεί το μεγαλύτερο εξαγωγικό κλάδο της ελληνικής οικονομίας όπου υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης όπως διεύρυνση της τουριστικής περιόδου με χειμερινό τουρισμό, αύξηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, είσοδο σε νέες αγορές, εναλλακτικό τουρισμό κι άλλες παρεμβάσεις. Το πλέον σημαντικό όμως είναι η κάλυψη των αναγκών του τουρισμού σε προϊόντα-υπηρεσίες από την εγχώρια αγορά. Μεγάλος αριθμός αγαθών που υποστηρίζουν τον τουρισμό  εισάγονται με αποτέλεσμα να περιορίζονται σημαντικά τα όποια οφέλη στο εμπορικό ισοζύγιο. Κι εδώ μπαίνει το θέμα πρωτίστως του πρωτογενούς τομέα παραγωγής. Σε μόλις 12% και 30% αντίστοιχα, διαμορφώνεται η αυτάρκεια της Ελλάδας σε βόειο και χοιρινό κρέας, σύμφωνα με τον καθηγητή στο Εργαστήριο Τεχνολογίας Τροφίμων Z.Π. Τμήμα Κτηνιατρικής της ΣΕΥ του ΑΠΘ, Ιωάννη Αμβροσιάδη, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι ευθύνες για τη φθίνουσα πορεία της παραγωγής, «βαραίνουν» όλους τους εμπλεκόμενους. Στη γεωργία η κατάσταση περίπου ίδια. Ένα στρέμμα στην Ελλάδα παράγει ετησίως 190 €, στην Ολλανδία 1700 € και στο Ισραήλ 1200€. Εάν λάβουμε υπόψη πως στη Χώρα υπάρχουν 37 εκ. στρέμματα καλλιεργήσιμης γης μπορεί εύκολα ο καθένας να αντιληφθεί τι σημαίνει για την ελληνική οικονομία ο εκσυγχρονισμός της παραγωγής. Αναρωτιέμαι εάν έγινε κάτι στην κατεύθυνση αυτή στα χρόνια της κρίσης πέρα από την εφαρμογή των μέτρων των μνημονίων στα πλαίσια μιας βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής που έβαλε τη Χώρα σε παρατεταμένη ύφεση.

Εύλογα κάποιος θα ισχυριστεί πως οι παραπάνω μεταρρυθμίσεις χρειάζονται χρόνο για να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν. Όμως εάν εκπονηθεί ένας αποτελεσματικός στρατηγικός σχεδιασμός, προβληθεί σωστά και επιδειχθεί η απαιτούμενη πολιτική βούληση  και αποφασιστικότητα που θα πείσουν τους επενδυτές τότε άμεσα θα δημιουργηθεί ένα αισιόδοξο κλίμα που θα κινητοποιήσει την επιχειρηματικότητα ακόμη και πριν ξεκινήσει η υλοποίηση του προγράμματος.  Έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός.

Τι θα γίνει στην πράξη; Ελάχιστα από τα παραπάνω. Η Χώρα θα κινηθεί σε προεκλογικούς ρυθμούς με σοβαρό κίνδυνο μιας ακόμη εκτροπής. Στόχος της Κυβέρνησης, στο πλαίσιο επανεκλογής,  είναι να κλείσει το 2017 με ένα ρυθμό ανάπτυξης που έχει ήδη επιτευχθεί, να μην αναγκαστεί να πάει σε ένα νέο πακέτο στήριξης με τη λήξη του τρίτου μνημονίου και να πετύχει μια ρύθμιση του χρέους με απλή επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής (ακόμη κι αυτό είναι εφικτό με δεδομένο την κόπωση όλων με την ελληνική κρίση) ώστε να πάει το φθινόπωρο σε εκλογές με σύνθημα βγάλαμε τη Χώρα από την ύφεση και τα μνημόνια και ρυθμίσαμε και το χρέος. Πολλά θα εξαρτηθούν από την νέα Γερμανική Κυβέρνηση κι από την κουβέντα που με επιμονή προσπαθεί να βάλει ο Μακρόν στο τραπέζι για μια νέα Ευρώπη.

Θα βοηθήσουν σε αυτό οι φωτογραφίες του Πρωθυπουργού από τις επισκέψεις του σε μεγάλες ελληνικές εταιρείες όπως η APIVITA. Στην ίδια (προεκλογική) κατεύθυνση και η εκστρατεία στήριξης των αδύναμων κοινωνικών ομάδων η οποία έχει ήδη ξεκινήσει (κοινωνικό μέρισμα, απαλλαγή διοδίων στους ανέργους κ.α.) για να αποκαταστήσει στο βαθμό που είναι εφικτό την αριστερή ταυτότητα της Κυβέρνησης, η οποία σαφώς και αμφισβητείται αλλά και η εξάντληση των δυνατοτήτων σε νέους, διαφόρων μορφών, διορισμούς στο ευρύτερο δημόσιο τομέα. Πολλά θα εξαρτηθούν από την τήρηση των συμφωνηθέντων με τους εταίρους το επόμενο χρονικό διάστημα και μέχρι την λήξη του προγράμματος στήριξης, όπως η εισπραξιμότητα όπου φαίνεται πως υπάρχει πρόβλημα με τις ληξιπρόθεσμες οφειλές των ιδιωτών προς το δημόσιο να αγγίζουν τα 100 δις. Τούτο θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από την πορεία των κατασχέσεων και των πλειστηριασμών υπό την απειλή των οποίων πολλοί θα προβούν στην κάλυψη των υποχρεώσεών τους.

Στα εθνικά θέματα η παρούσα Κυβέρνηση έχει να παρουσιάσει ως επιτυχία τη κατά γενική ομολογία ορθή στάση του ΥΠΕΞ στο Κυπριακό ενώ στα θετικά, κατά την προσωπική μου άποψη, θα καταγραφεί η πολύ πιθανή επίλυση του Σκοπιανού, το πρώτο 6μηνο του 2018, με μια σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό για όλες τις χρήσεις, που αποτελεί και θέση της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του Ποταμιού. Κατά συνέπεια θα παρουσιαστεί ως μεγάλη επιτυχία διότι θα πετύχουν αυτό που ενώ επιδίωκαν δεν μπόρεσαν να πετύχουν οι προηγούμενοι. Στα ελληνοτουρκικά όλα θα εξαρτηθούν από όλα όσα ειπώθηκαν και ενδεχομένως συμφωνήθηκαν πίσω κι όχι εμπρός των καμερών όπως λανθασμένα κάποιοι πιστεύουν. Από όλα όσα ακολούθησαν φαίνεται πως υπήρξε κάποια συμφωνία όπως στο ζήτημα εκλογής των μουφτήδων, με τον ΥΠΕΞ να δηλώνει πως αφορά τον Υπουργό Παιδείας κι όχι τον ίδιο. Η άποψή μου είναι πως η όποια συμφωνία αφορά στην υποστήριξη του Ερτογάν στην προσπάθεια διάλυσης των δικτύων του Γκιουλέν στη Θράκη που αποτελεί το βασικό του πρόβλημα όπως σε όλα τα Βαλκάνια. Υπό το πρίσμα αυτό ίσως να δούμε και μια αποκλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο και στήριξη της Χώρας μας από τον Ερτογαν στο προσφυγικό που σίγουρα θα χρησιμοποιηθούν από τον κ. Τσίπρα προεκλογικά.

Από την άλλη η ΝΔ φαίνεται παγιδευμένη στα εσωκομματικά της προβλήματα και με σοβαρό πρόβλημα στο επικοινωνιακό τομέα, αδύναμη να αντιμετωπίσει με πολιτική ευπρέπεια τους πολιτικά αντισυμβατικούς-αναρχικούς Συριζαίους. Ο χρόνος κυλά, σύμφωνα με τα παραπάνω, σε βάρος της κι αν δεν φροντίσει να αλλάξει τακτική φοβάμαι πως κινδυνεύει να βρεθεί μακριά από την επιδιωκόμενη αυτοδυναμία και τη δυνατότητα να σχηματίσει Κυβέρνηση την επομένη των εκλογών.  Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε πως στην Ελλάδα είναι ευκολότερος ο σχηματισμός μιας κεντροαριστερής παρά μιας κεντροδεξιάς Κυβέρνησης με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει. Καθόλου απίθανη μια συνεργασία της Κεντροαριστεράς της κ. Γεννηματά με το ΣΥΡΙΖΑ χωρίς τον Πάνο Καμένο και τους ΑΝΕΛ.  Η ΝΔ θα πρέπει να καταλάβει πως εμμένοντας στις ίδιες πρακτικές δεν μπορεί να φέρει διαφορετικά αποτελέσματα όπως πρόσφατα είπε ο κ. Μητσοτάκης στη Βουλή απευθυνόμενος στον κ. Τσίπρα. Χρειάζεται σκληρό πολιτικό ροκ το επόμενο διάστημα κι δεν γνωρίζω εάν έχει τους κατάλληλους για να το υποστηρίξουν.

Γενικά το πολιτικό αλλά και το οικονομικό τοπίο είναι εξαιρετικά ρευστό και τα σενάρια πολλά, πέρα του παραπάνω, το οποίο θεωρώ ως το πλέον πιθανό. Μένει να δούμε τις εξελίξεις.

*Ο Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι Οικονομολόγος, Υποστράτηγος ε.α.