Toυ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ Αναπλ. Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών, Τμήμα ΔΕΣ, ΠΑΜΑΚ 29/5/2017
«Έφτασε το τέλος του Κεμαλικού εγχειρήματος του 20ου αιώνα – μία Τουρκία με προτεραιότητα τις σχέσεις της με την Ευρώπη; Σε μεγάλο βαθμό ΝΑΙ». Η αξιολόγηση της ανάλυσης του Washington Institute [1] προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις προοπτικές ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.
Οι σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας διέρχονται τη μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων δεκαετιών με σχεδόν αποκλειστική ευθύνη της Άγκυρας. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση οι πολίτες εννέα χωρών της ΕΕ δήλωσαν αντίθετοι με την ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση με ποσοστό άνω του 77%. Η έρευνα ανέδειξε τη δυσκολία του πολιτικού εγχειρήματος από πλευράς Ευρωπαίων ηγετών να πείσουν ένα διευρυμένο ευρωπαϊκό κοινό για την όποια σκοπιμότητα ένταξης της Άγκυρας σε ένα δικαιικό και οργανωτικό χώρο με τον οποίο ελάχιστα κοινά έχει. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Νοέμβριο του 2016 να διακόψει τις ενταξιακές συνομιλίες με την Άγκυρα (ακόμα κι αν είχε συμβολική, μη δεσμευτική αξία), δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως μία αντανακλαστική απόφαση στις στρατηγικές επιλογές Ερντογάν. Η ένταξή της είναι μία μη πολιτικά διαχειρίσιμη επιλογή.
Η Τουρκία θεωρείται, και χωροταξικά αποτελεί, μία γέφυρα προς την Ασία. Ωστόσο οι επιλογές Ερντογάν αποδόμησαν τις ούτως ή άλλως περιορισμένες προοπτικές ένταξης της στην ΕΕ. Η χώρα στρέφεται προς τον φυσικό της χώρο, την Ασία και κυρίως τη Μέση Ανατολή.
Το ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσουμε είναι αν η Ευρώπη όλα αυτά τα χρόνια στόχευε πραγματικά να αποδεχτεί την Τουρκία σε ένα χώρο δικαίου, ελευθερίας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για την Άγκυρα η ένταξη της και η ουσιαστική, θεσμική και συνταγματική αποδοχή του ευρωπαϊκού δικαίου θα έθεταν σε κίνδυνο την επιβίωση της. Κεμαλισμός, τουρκισμός και πρόσφατα νέο-οθωμανισμός αποτελούν πρότυπα απόρριψης της διαφορετικότητας, μη συμβατά με το κανονιστικό πλαίσιο της Ένωσης.
Ο Κεμαλισμός θεμελιώθηκε σε πρότυπα απόρριψης και όχι ένταξης και αποδοχής, σε πρότυπα εξανδραποδισμού. Συνεπώς η παρακαταθήκη του δεν επιτρέπει τη διαμόρφωση διαφορετικών τρόπων αντίληψης της διαφορετικότητας. Το νέο-οθωμανικό πρόταγμα του Τ. Ερντογάν όχι μόνο δεν οικοδομεί γέφυρες προς ότι δεν εμπίπτει στην προκρούστεια κλίνη του τουρκισμού αλλά πλέον στρέφεται κατά ενός σημαντικού μέρους της τουρκικής κοινωνίας. Η Τουρκία του Τ. Ερντογάν οικοδομείται αφαιρετικά και όχι μέσα από μία εποικοδομητική δυναμική σύνθεσης, συνύπαρξης.
Ο τουρκισμός ιδιαίτερα προσφέρει το απαιτούμενο πρωτογενές ιδεολογικό υλικό με βάση το οποίο διαμορφώνονται αντιλήψεις στη γείτονα. Αυτές δεν θα μπορούσαν να επαναπροσδιοριστούν με όρους ευρωπαϊκού δικαίου, αφού αποτελούν την κυρίαρχη ιδεολογία της τουρκικής κοινωνίας και πολιτικού συστήματος και προσδιορίζουν το πλαίσιο διάδρασης του κράτους με τους πολίτες. Καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας του κράτους και το τι είναι αποδεκτό ή μη με βάση μια ανελαστική ιδεολογική βάση. Αυτή εξάλλου ήταν και η λογική εξανδραποδισμού των Κούρδων επί δεκαετίες, αφού θεωρούνται ξένο σώμα σε μία κοινωνία που οικοδομήθηκε με βάση τη βίαιη ενσωμάτωση ή εξανδραποδισμό. Η λογική αυτή είναι εντελώς ξένη προς την παράδοση της Ευρώπης, τουλάχιστον στην μετα-πολεμική περίοδο. Στην Τουρκία η δημιουργία κράτους προηγήθηκε της δημιουργίας έθνους, ενώ «η γραφειοκρατία ανέλαβε να δημιουργήσει την τουρκική εθνική ταυτότητα» [2]. Η επιλογή αυτή νομοτελειακά δημιουργεί ιστορικο-κοινωνικές συνθήκες καταστατικής ασυμβατότητας ανάμεσα σε ΕΕ και Τουρκία.
Ουσιαστικά οι στρατηγικές επιλογές της Τουρκίας ήταν πάντα περιορισμένες, τουλάχιστον όσον αφορά την ευρωπαϊκή διάσταση τους. Ο διεθνής περίγυρος της χώρας διαμορφώνεται πλέον με ρυθμούς μάλλον καταιγιστικούς για δεδομένα ιστορικού χρόνου και δημιουργούν συνθήκες ασφυξίας στην Άγκυρα. Τα προαπαιτούμενα για την «ομαλοποίηση» των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας είναι πολλά και εξαρτώνται αποκλειστικά από την Άγκυρα. Ωστόσο η λογική της πλήρους ένταξης ανήκει πλέον στη σφαίρα του μη εφικτού, γεγονός που καλείται να διαχειριστεί με ρεαλισμό η ελληνική πλευρά.
[1] Soner Cagaptay, «Kemalism Is Dead, but Not Ataturk», 2-5-2012, The Washington Institute
[2] Βλ. την ανάλυση και σχετική βιβλιογραφία στο Γ. Βοσκόπουλος, Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Παπαζήσης, Αθήνα, 2005
Να τολμησω μερικους προβληματισμους, εν ειδει αντιλογου ,στο αρθρο του καθηγητου κ. Βοσκοπουλου , που ειδικευεται στις ευρωπαικες σπουδες του Τμηματος Διεθνων και Ευρωπαικων Σπουδων του εξαιρετικου Πανεπιστημιου Μακεδονιας της Θεσ/νικης μας. ΚΑΤΑ ΠΡΩΤΟΝ. Ειναι πια ευκρινως διακριτη η αυλαια της Κεμαλικης πολιτικης στην Τουρκια, που κρατησε (90) ολοκληρα χρονια (1923-2013), της οποιας το αναγνωριστικο στοιχειο ηταν το κοσμικο κρατος με νεο αλφαβητο και με ειρηνικες διαθεσεις προς την Ευρωπη, απο τα τεσσερα κρατη της οποιας (Γερμανια, Γαλλια ,Μ.Βρετανια και Ιταλια ) η Τουρκια ,ωφεληθηκε τα μεγιστα μετα το 1920 ,οταν μαζι με την πανωλεθρια του Ελευθεριου Βενιζελου στις τοτε Ελληνικες εκλογες , κατερρευσε -κατα πως το σχεδιασαν αυτες οι Δυναμεις-κρατη – και το ονειρο (οντως θερινης νυκτος) του Βενιζελου για Ελλαδα των δυο Ηπειρων και τριων θαλασσων. Η ευμενης προς αυτα πολιτικη της Τουρκιας συνεχισθηκε με την επιτηδεια ουδετεροτητα της στον Β΄Παγκοσμιο πολεμο, την οποιαν ”εξαργυρωσε” με την απουσια πασης φυσεως πιεσεων των κρατων αυτων προς αυτην , κατα τα Σεπτεμβριανα του 1955 , τα Ιουλιανα του 1964 και κατα την εισβολη της στην Κυπρο τον Ιουλιο του 1974. Το εμπαργκο οπλων προς την Τουρκια το επεβαλαν οι ΗΠΑ , με την πεισματαρικη επιμονη της κυβερνησεως του αειμνηστου Κων/νου Καραμανλη και του αποκληθεντος απο σοβαρη μεριδα πολιτικων και πολιτων ,επισης αειμνηστου” ΣΙΑ”- ΙΑΚΩΒΟΥ, αρχιεπισκοπου Αμερικης , εξ Ιμβρου . ΚΑΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΝ . Την ιδεα του νεοοθωμανισμου την ερριξε πρωτος στο τελος της 10ετιας του 1980 ο πολυς προεδρος της Τουρκιας Τουργκουτ ΟΖΑΛ και την καλλιεργησε και κατεγραψε επιστημονικως ο επισης πολυς Νταβουτογλου -πρωην πρωθυπουργος – στο βιβλιο του με τιτλο Στρατηγικο βαθος. Ο μεταρρυθμιστης Ερντογαν, αφου γευθηκε εδω και 10 χρονια την ευνοια της Ευρωπης και των ΗΠΑ και κυριως αφου ανοιξε ,-με την βοηθεια και του ασπονδου φιλου του Γκιουλεν τα τζαμια και ισλαμοποιησε τους επαρχιακους πληθυσμους της Τουρκιας -, ”τα εβαλε” με την Ευρωπη -κυριως- αφου μπορουσε να την ”εξασφαλιζει” καθημερινως χιλιαδες προσφυγων απο τις εμπολεμες Συρια, Ιρακ και Αφγανισταν, η οποια Ευρωπαικη Ενωση το μονο ,που καταφερε ειναι να την δωροδοκει- χρηματοδοτει , για την επιβιωση των τριων εκατομμυριων προσφυγων-μεταναστων -τζιχαντιστων, που εχει στην χωρα της. ΚΑΤΑ ΤΡΙΤΟΝ . Με τετοια δεδομενα και μετα την μεταβολη της σε Προεδρικη Δημοκρατια ,θα προσπαθησει -η Τουρκια, με οποιασδηποτε πολιτικης αποχρωσεως Προεδρο της μετα τον Ερντογαν -και να μη κατατμηθει -οπως σχεδιαζουν οι Δυτικοι – και να ”βαλει χερι” στις ΑΟΖ της Κυπρου και της Ελλαδος , για να εξασφαλισει τουλαχιστον την συνεκμεταλλευση και φυσικα θα αδιαφορει για τις ευαοισθησιες της Ευρωπης, που μαλλον θα ταλανιζεται -για καμια 10ετια- απο την τρομοκρατια των φονταμελιστων μουσουλμανων, που δεν αποκλειεται οι περισσοτεροι να καταφευγουν και στα αχανη εδαφη της. Το γεγονος οτι το 65% περιπου των διαμενοντων Τουρκων στις χωρες της Κεντρικης Ευρωπης -Γερμανια, Αυστρια , Ολλανδια και Γαλλια- ψηφισε υπερ του Ερντογανικου Συνταγματος στο προσφατο δημοψηφισμα ειναι ενδεικτικο -και αυτο- της γενικης αδιαφοριας των Τουρκων για τον σημερινο πολιτισμο της Ευρωπης. Η εικονα της αγελαστης και μανδηλοφορου κας Ερντογαν κατα την φωτογραφηση της με τις συζυγους των αλλων ηγετων κατα την συναντηση του ΝΑΤΟ, στην οποιαν παριστατο και ο συντροφος-συζυγος του πρωθυπουργου του Λουξεμβουργου ειναι ενδεικτικη των αισθηματων μεγαλης μεριδος του Τουρκικου πολιτικου κοσμου και λαου για την Ευρωπη μας των ιδιαιτεροτητων. ΤΕΛΟΣ .Καλα θα ηταν η Πατριδα μας να μη ευχεται και κυριως να μη σχεδιαζει στο ενδοχομενο ασφυξιας της Τουρκιας των εκατο εκατομυριων κατοικων σε λιγα χρονια και με τα δυο ”σκελη ”της, το ενα στην Κυπρο και το αλλο στην υπο Κυπροποιηση,η, Κοσυφοπεδοποιηση της Ελληνικης Θρακης, που δεν αναφερονται ,αλλα συνιστουν την προτροπη του κ. Βοσκοπουλου , για ρεαλιστικη διαχειριση απο την Ελληνικη πλευρα της βεβαιοτητος οτι ουδεποτε θα ενταχθει η Τουρκια στην Ευρωπαικη Ενωση, η οποια ομως Ενωση θα συνεχισει να φιλοξενει καμια 15αρια εκατομμυρια Τουρκους σε ολα τα κρατη μελη της. Οσο μαλιστα δεν δεχεται πιεσεις απο ΙΡΑΝ και τα αλλα Μουσουλμανικα κρατη της Μεσης Ανατολης θα της επιδαψιλευονται και πολλα οφελη απο την συνολη Δυση, γιατι θα αποτελει το αναχωμα σε Βορειοανατολικες καθοδους προς το Αιγαιο, οπως παληα επι Ξερξου και Τσαρων πασων των Ρωσιων.
Ομολογώ ότι δεν καταλαβαίνω το νόημα της διαφωνίας ή του «αντιλόγου». Κανείς δεν εύχεται για την γείτονα τίποτα και φυσικά δεν καταγράφεται κάτι τέτοιο στο άρθρο. Ίσως δεν το καταλάβατε. Κάνετε μία εντελώς αυθαίρετη ερμηνεία. Ο προσδιορισμός μου “ρεαλιστικά” αφορά την φρούδα προσδοκία “εξευρωπαϊσμού” της Τουρκίας και τις συνθήκες που επικρατούν στην ΕΕ. Η επιλογή αυτή θα κριθεί μεταξύ άλλων και σε δημοψηφίσματα την έκβαση των οποίων μπορούμε μάλλον εκ του ασφαλούς να προβλέψουμε. Ήδη από το 2005 με τα δημοψηφίσματα σε Γαλλία και Ολλανδία για τη Συνταγματική Συνθήκη ήταν σαφές ότι η τουρκική υποψηφιότητα δεν θα είχε τύχη. Στο ευρωβαρόμετρο της εποχής καταγράφηκε αυτό, αφού σημαντικό ποσοστό όσων ψήφισαν ΟΧΙ το έπραξαν με κριτήριο το δημόσιο διάλογο για τις σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας. Το “ρεαλιστικά” όπως έχω αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο μου σημαίνει ότι ενδεχομένως να πλησιάζουμε σε ένα κομβικό ιστορικό σημείο αντιπαράθεσης με τη γείτονα, οπότε η έννοια της αποτροπής δεν θα έχει κανένα νόημα. Με αυτήν την παρατήρηση μου ελπίζω να κατανοείτε τι εννοώ. Η αποτυχία της αποτροπής οδηγεί αλλού.
Θα ήθελα να θέσω και εγώ μία σειρά από ερωτήματα
1. Θεωρούμε ότι οι συνθήκες ευνοούν την ένταξη της Τουρκίας; Πόσοι στην Ευρώπη θα στήριζαν την ένταξη μίας Μουσουλμανικής χώρας;
2. Ποιοι Ευρωπαίοι ηγέτες τάσσονται υπέρ αυτής της προοπτικής;
3. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή δεν δημιουργούν συνθήκες ασφυξίας στην Τουρκία; Μιλάω για το σοβαρό ενδεχόμενο τριχοτόμησης Συρίας και Ιράκ.
4. Δεν είναι σαφές ότι οδεύουμε προς δημιουργία Κουρδικού κράτους; Είναι μία εξέλιξη που θα προσδιορίσει και τα εσωτερικά δρώμενα στην Τουρκία.
5. Δεν είναι σαφές ότι οι ΗΠΑ επιλέγουν ως εταίρο τη Σουνιτική Σαουδική Αραβία (επιλογή υψηλού ρίσκου) και όχι την Τουρκία;
6. Δεν δημιουργεί εκ των πραγμάτων «προβλήματα» στην Τουρκία η τριμερής συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ;
7. Δεν αυτό-απομονώθηκε η Τουρκία με την ανοχή που έδειξε στην εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους; (θα μπορούσα να αναφέρω δεκάδες άλλες λανθασμένες επιλογές)
8. Μπορεί να ενταχθεί στην ΕΕ μία χώρα που δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία;
Την ασφυξία στην Τουρκία δημιούργησε η πολιτική του κ. Ερντογάν και η βίαιη ωρίμανση των συνθηκών που εξ ορισμού οδηγούν σε γεωπολιτικές αλλαγές. Κανείς άλλος. Σας προτείνω να διαβάσετε τις αναλύσεις του δασκάλου μου Ι. Μάζη. Τελικά δεν κατάλαβα αν η ένσταση σας αφορά την αξιολόγηση μου (και όχι προσωπική ευχή) ότι η Τουρκία δεν θα ενταχθεί στην ΕΕ.
Κατ’αρχας σας ευχαριστω κ. καθηγητα για την απαντηση σας και προτρεχω να σας ανταπαντησω οτι, οι απαντησεις μου σε ολα τα ερωτηματα σας ειναι θετικες, οταν τις δινουμε ως Ελληνες του Ελλαδικου κρατους -αλλοι το λενε Ελλαδισταν-. Το ζητουμενον ,ομως ,ειναι να εκτιμησουμε ορθως-αν δεν μπορουμε να μαθουμε επακριβως- και πως τις εκλαμαβανουν και τα αλλα κρατη του ΝΑΤΟ και οι αλλοι εταιροι μας στην Ευρωπαικη Ενωση, αλλα και οι αλλοι γεωστρατηγικοι παικτες και ΚΥΡΙΩΣ πως τις αποδεχονται οι Τουρκοι πολιτες και ιδιως το βαθυ-τωρα ισως αβαθες -Τουρκικο κρατος , γιατι αλλοιως κινδυνευουμε να κτισουμε αλωνια με τα λογια, καθως λεει και ο λαος. Μεχρι στιγμης -ισως διοτι διαφερει η πολιτικη απο την επιστημη και δη την θεωρητικη-δεν βλεπουμε επαρκεις πιεσεις προς την Τουρκια -οσες γνωριζουμε τις ”πιανουμε στον αερα” ,η, τις αντιγραφουμε απο αλλους εξωτερικους αναλυτες-και κυριως δεν μετουσιωνονται σε πραξεις αυτες οι οποιες πιεσεις και τα σχεδια των γεωπολιτικων παικτων. Προσωπικη μου αποψη ειναι γιατι απο τον Σεπτεμβριο του 1922 με την Συνθηκη των Μουδανιων, χασαμε την μια παραλια των Στενων του Βοσπορου και του Ελλησποντου, μαζι με την Ιμβρο και την Τενεδο. Δυο σοβαρα και διεθνως δικαια προβληματα,- εδω και μια 10ετια- εχουμε στην Κυπρο -για βιωσιμη λυση- και στις Ελληνικες ΑΟΖ -για οριοθετηση τους- και καμια αποτελεσματικη βοηθεια δεν δεχθηκαμε ως Κυπρος και Ελλας. Η πραγματι δευτερη πατριδα μας, η Ευρωπαικη Ενωση -την υπηκοοτητα της οποιας, μας την εδωσε ο αειμνηστος Καραμανλης- ”χτυπαει τα ποδια της ” μονο ,για την τυχον επαναφορα της θανατικης ποινης στην Τουρκια και για την διωξη των προσωπικων ιδιαιτεροτητων. Κατακλειων εχω την γνωμη οτι ,απο το 2010 με τις ετησιες κοινες συναντησεις των δυο Υπουργικων Συμβουλιων Ελλαδος και Τουρκιας , προσφερουμε στην Τουρκια περισσοτερη ευρωπαικη ταυτοτητα και φαινομενικα ομαλοποιουμε τις σχεσεις μας και γιαυτο και οι κατα πλειοψηφιαν ανεκαθεν φιλοτουρκοι εταιροι μας ,δεν ανησυχουν και δεν μας βοηθουν, οσο θα θελαμε και στο Κυπριακο και στις ΑΟΖ. Παρ’ολα αυτα ολοι σχεδον οι τουρκολογοι συνελληνες αναλυτες μας μεταφερουν στο κλιμα ,που σιγουρα θα επικρατουσε και το 1919 επι Ελ.Βενιζελου, ο οποιος ειχε καταπεισθει οτι θα την διαλυσουν την οθωμανικη Τουρκια οι φιλοι μας της ΑΝΤΑΝΤ και με απροετοιμαστο το Εθνος και κυριως το κρατος και τους κατακουρασμενους στρατευσιμους απο το 1912 ,μας ”πηγε” στη Σμυρνη και μας κρατησε ενα χρονο στα περιχωρα της ,μεχρι να ενδυναμωθει ο Κεμαλ -και απο τον Λενιν- για να μας αποτελειωσουν ως Ελληνισμο απο την ελασσονα Ασια. Τα αλλα, που εγραφησαν,υποστηριζονται και γραφονται ακομη για τους υπαιτιους μετα τις εκλογες του 1920 ,- θα συμφωνειτε και εσεις- ειναι το φυλλο συκης για τα πλεκτανη της Δυτικης Συμμαχιας ,προς τον Βενιζελο, οπως κατι αναλογο συμβαινει και με το αφρων Ιωαννιδικο πραξικοπημα στην Κυπρο στις 15 Ιουλιου του 1974., που το σχεδιασαν απο τον Απριλιο του 1973 οι τοτε δυο Μεγαλες Δυναμεις και κυριως ο επιζων κ. Κισιγκερ, γιαυτο καιαπο κοινου αδρανησαν να το προλαβουν και να αποτρεψουν τα επακολουθησαντα. Σε ολες τις περιοδους, αγαπητε μου κ. καθηγητα ,αλλα κυριως στην παρουσα ενος εστι χρεια για την Πατριδα μας. Ικανη ηγεσια και αποφασισμενο λαο γιασ νεο ΟΧΙ , γιατι ολοι οι αλλοι -μετα την Ναυμαχια του Ναυαρινου- δεν μας εκαναν, ουτε χρωστανε να μας κανουν καλο, ιδιαιτερα σε πολεμους. ΧΑΙΡΕΤΕ.