του Max-Erwann Gastineau*
Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πολωνίας επανέλαβε αυτό που αποφάσισε το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας πριν λίγα χρόνια: το ευρωπαϊκό Δίκαιο δεν υπερισχύει του εθνικού…
Το 2005, η μορφή του «Πολωνού υδραυλικού», σύμβολο της οικονομικής και μεταναστευτικής απορρύθμισης, αποκρυστάλλωνε την αντίθεση του γαλλικού λαού στο σχέδιο Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Μετά από δεκαπέντε χρόνια, μια άλλη μορφή, αυτή του Πολωνού δικαστή, αποκρυσταλλώνει τις εντάσεις.
Εν προκειμένω, η άρνηση της Πολωνίας να ανταποκριθεί στις διαταγές του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), το οποίο απαιτούσε την απόσυρση μιας αμφιλεγόμενης μεταρρύθμισης του δικαστικού της συστήματος. Άρνηση σύμφωνα με τους δικαστές του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Βαρσοβίας, οι οποίοι, με απόφαση στις 7 Οκτωβρίου, χαρακτήρισαν αυτές τις διαταγές ως παράνομες, το ζήτημα της οργάνωσης του δικαστικού συστήματος δεν μεταφέρθηκε ποτέ από τα κράτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και, κατά συνέπεια, στη διακριτική ευχέρεια του Ευρωπαίου δικαστή.
Δεν υπάρχει ευρωπαϊκός λαός
Περισσότερο από ένα νομικό πρόβλημα, μια «σοβαρή» απόφαση , πιστεύει ο Clément Beaune, υπουργός Εξωτερικών για τις Ευρωπαϊκές Υποθέσεις, θέτοντας τα θεμέλια για ένα μελλοντικό polexit; Θα χρειαστεί να μας εξηγήσετε τι αντιδιαστέλλει ουσιαστικά την απόφαση του Πολωνού δικαστή από τη φιλοσοφία του Δικαστηρίου της Καρλσρούης, όπου εδρεύουν οι Γερμανοί συνταγματικοί δικαστές.
Στην περίφημη απόφασή της, στις 30 Ιουνίου 2009, η Καρλσρούη υπενθύμιζε ένα ουσιαστικό γεγονός: δεν υπάρχει «ευρωπαϊκός λαός», αλλά λαοί, και, από αυτήν την απόλυτα αδιαμφισβήτητη κατάσταση πραγμάτων, κατέληγε σε δύο όχι λιγότερο βασικά συμπεράσματα:
- τα εθνικά κοινοβούλια, όπως η Bundestag, παραμένουν το νευραλγικό κέντρο της συλλογικής διαδικασίας καθορισμού προτύπων.
- Οι συνταγματικοί δικαστές, θεματοφύλακες του κανόνα των κανόνων: το σύνταγμα, έχουν την εξουσία να αντιτίθενται στην εφαρμογή όλων των ευρωπαϊκών διατάξεων που υπερβαίνουν το πλαίσιο των συνθηκών. Εφόσον «κανένας ενοποιημένος ευρωπαϊκός λαός (…) δεν μπορεί να εκφράσει τη βούληση της πλειοψηφίας μέσω αποτελεσματικών πολιτικών διαύλων (…),συμπέρανε η Καρλσρούη το 2009, οι λαοί της Ένωσης, που συγκροτούνται στα κράτη μέλη, παραμένουν αποκλειστικοί κάτοχοι κρατικής εξουσίας » . Εξάλλου, δυνάμει αυτής της απόφασης, η Καρλσρούη αντιτάχθηκε, στις 9 Ιουνίου, σε αυτό που είχε επικυρώσει το ΔΕΕ: την πολιτική αγοράς τίτλων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).
Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, κανείς στις Βρυξέλλες δεν σκέφτεται να αναστείλει το γερμανικό πακέτο ανάκαμψης, καθώς μέσω αυτού θα ασκηθεί πίεση στην Πολωνία. Η απόφαση των Πολωνών δικαστών είναι ωστόσο σύμφωνη με το πνεύμα της Καρλσρούης**: υπενθυμίζει την υπεροχή των εθνών και της συνταγματικής τους ταυτότητας στην παράνομη επέκταση του πεδίου δράσης της ΕΕ.
Ας μάθουμε να βλέπουμε τη Βαρσοβία, όχι ως πρωτεύουσα μιας φθίνουσας Ευρώπης, αλλά με τα ίδια μάτια με τα οποία βλέπουμε την Καρλσρούη. Η Πολωνία είναι ένα κυρίαρχο κράτος και δεν μπήκε στην ΕΕ για να χάσει αυτή την κυριαρχία που έχει κερδίσει δύσκολα. Ας σταματήσουμε να προβάλουμε τον Ντε Γκολ ως λάβαρο και ας τον διαβάζουμε. Η Ευρώπη πρέπει να απομακρυνθεί από τις «χίμαιρες» και να βασιστεί στις «πραγματικότητες». Η Ευρώπη δεν είναι το σκηνικό σύγκρουσης μεταξύ καλού και κακού, μεταξύ του στρατοπέδου του ομοσπονδιακού «ναι» και του εθνικιστικού «όχι». Δεν είναι, όπως μπορούμε να διαβάζουμε εδώ και εκεί, ένα συνδικάτο συνιδιοκτητών του οποίου οι κανόνες είναι τόσο σαφείς όσο και αδιαμφισβήτητοι, αλλά κυρίως έκφραση αναπόφευκτων εντάσεων, όσο τα σύνορα υποτίθεται ότι οριοθετούν τα «φρούρια» των κρατών τόσο και οι Αρμοδιότητες της Ένωσης αποδεικνύονται πάντοτε περισσότερο διάτρητες.
Το είδαμε στη Γαλλία τον περασμένο Ιούλιο, με αφορμή την απόφαση του ΔΕΕ που αποφάνθηκε για τον χρόνο εργασίας των στρατιωτών μας. Η ελεύθερη οργάνωση των στρατευμάτων μας δεν αφορά την « εθνική μας ασφάλεια » και επομένως ένα χώρο που εμπίπτει, σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης ΕΕ (ΣΕΕ), στην «αυστηρή αρμοδιότητα του κράτους»;
Το βλέπουμε επίσης στον κοινωνικό τομέα, ο οποίος δεν υπάγεται στην ευρωπαϊκή αρμοδιότητα, όπου η Επιτροπή της Von der Leyen δεν διστάζει πλέον να εισέλθει για να προωθήσει τα “δικαιώματα των ΛΟΑΤ”.
Το τελευταίο παράδειγμα μέχρι σήμερα, ελάχιστα σχολιάστηκε: η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα «δικαιώματα του παιδιού», τα συμπεράσματα της οποίας, μακριά από το να εστιάζουν μόνο στο παιδί, «δεν υπάρχει συναίνεση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά το όραμα της οικογένειας και του γάμου, υπενθύμισε πρόσφατα ο Πολωνός υφυπουργός Δικαιοσύνης, Marcin Romanowski . Για άλλη μια φορά, η Ευρωπαϊκή Ένωση αγνοεί τα όρια των εξουσιών της που ορίζει η Συνθήκη».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό την κα Von der Leyen «απαλλοτριώνει» διαρκώς κρατικές αρμοδιότητες τουλάχιστο στους τομείς των δικαιωμάτων του παιδιού για να προωθήσει τις θέσεις των ΛΟΑΤΚ, και της παράνομης μετανάστευσης.
Τέλος, το βλέπουμε στο μεταναστευτικό πεδίο, όπου και πάλι θεωρητικά τα κράτη παραμένουν αποκλειστικοί κυρίαρχοι του παιχνιδιού. Ποιος μπορεί σήμερα να θέλει σοβαρά να μειώσει τις μεταναστευτικές ροές χωρίς, ταυτόχρονα, να αμφισβητήσει τον χαλκά της ευρωπαϊκής νομολογίας; Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, ότι μετά από αρκετές αποφάσεις της ευρωπαϊκής δικαιοσύνης, ένας παράνομος μετανάστης δεν μπορεί πλέον να τεθεί υπό κράτηση από την αστυνομία μόνο λόγω της παράνομης παρουσίας του στο γαλλικό έδαφος.
Η Ευρώπη δεν είναι το σκηνικό μιας πολωτικής αντιπαράθεσης, αλλά η έκφραση μόνιμων αγώνων εξουσίας μεταξύ εθνών, εθνικών και ευρωπαίων δικαστών, υπερεθνικών παρορμήσεων και τοπικών δικαιωμάτων. Για να ηρεμήσει το σύνολο, μια «εθνική θεωρία για το περιθώριο δράσης» απομένει να δημιουργηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εκτιμά ο Jean-Marc Sauvé, πρώην αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας. Θεωρία που θα επέτρεπε τον (επανα) καθορισμό του τι υπάγεται στην κοινή ευρωπαϊκή δέσμευση και τι υπόκειται στις εθνικές ταυτότητες. Θεωρία που, στην Πολιτική Επιστήμη, θα επέτρεπε την επέκταση της έννοιας των «αντιεξουσιών», που αποσκοπεί σήμερα στην αντιπαράθεση πολιτών – κράτους, στις σχέσεις κρατών – Ευρώπης, με σκοπό τη διατήρηση των δικαιωμάτων των πρώτων [πολιτών] και τη συνεχή επέκταση των καταπατήσεων του δεύτερου [κράτους].
Η αρχή της « επικουρικότητας », αγαπητή στη Συνθήκη της Λισαβόνας και στους Χριστιανοδημοκράτες ιδρυτές της Ευρώπης, προσφέρεται στη θέσπιση τέτοιων εθνικών αντισταθμίσεων (δικαστικών και κοινοβουλευτικών). Στη Γαλλία, οι συνταγματικοί δικαστές θα μπορούσαν να ελέγχουν συστηματικότερα τις « παράγωγες πράξεις» στηριζόμενοι σε υπερεθνικά όργανα (αποφάσεις και κρίσεις του ΔΕΕ, κανονισμοί και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής), να είναι εξουσιοδοτημένοι ρητά να υπερασπίζονται τη « συνταγματική ταυτότητα» της Γαλλίας, η οποία πρέπει επίσης να αποσαφηνίσει, μετά από μια μεγάλη εθνική συζήτηση (και δημοψήφισμα ;), το περιεχόμενο («κυριαρχία», «αδιαίρετο», «κοσμικότητα», «χριστιανικές ρίζες» …). Ένα δημοκρατικό έθνος προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών του ως άτομα. Πρέπει επίσης να τους υπερασπιστεί ως μέλη μιας κοινότητας, ένα ιστορικό υποκείμενο προικισμένο με αναφαίρετα δικαιώματα και ικανότητες δράσης. Η έννοια της «συνταγματικής ταυτότητας», που έχει ήδη ξεκινήσει στη Γαλλία από το Συνταγματικό Συμβούλιο το 2006, πρέπει περισσότερο από ποτέ να εισαχθεί στη νομικοπολιτική κουλτούρα μας και έτσι να συμβάλει στη διατήρηση της Eυρώπης από τον πειρασμό της αυτοκρατορίας.
Επειδή η τελευταία διένεξη μεταξύ Πολωνών και Ευρωπαίων δικαστών εγείρει, στην ουσία της, το ζήτημα της έννοιας του ευρωπαϊκού σχεδίου. Βασικά, πρόκειται για την οικοδόμηση μιας «ολοένα στενότερης ένωσης μεταξύ των λαών της Ευρώπης» (άρθρο 1 της Συνθήκης ΕΕ), δικαιολογώντας πραιτώρια προοδευτικής εξομοίωσης της παλιάς ηπείρου; Ή μάλλον πρόκειται για συνεργασία εντός των ορίων που αναφέρονται στο άρθρο 4 της Συνθήκης ΕΕ, το οποίο υπενθυμίζει ότι «”Η Ένωση σέβεται την ισότητα των κρατών μελών έναντι των Συνθηκών καθώς και την εθνική τους ταυτότητα, εγγενή στις θεμελιώδεις πολιτικές και συνταγματικές δομές τους”» ; Είναι η Ευρώπη μια παγιωμένη διαδικασία, ένα βαθύτερο κίνημα που καλείται να θέσει, στο έλεος των κρίσεων, τα θεμέλια ενός διακρατικού υπερ-κράτους, που αναπαράγει την καντιανή ουτοπία της αιώνιας ειρήνης; Ή είναι – και αυτό θα ήταν πολύ! – μια θεσμική δομή, που δεν αφήνει τον εαυτό της να καθοδηγείται από μια άγνωστη «αίσθηση της Ιστορίας», και εξ αυτού απόλυτα τροποποιήσιμη;
Το ζήτημα των ορίων που πρέπει να τεθούν στον Ευρωπαίο δικαστή μας αφορά όλους, Γάλλους και Πολωνούς. Πέντε χρόνια μετά το Brexit, και την επιθυμία των Βρετανών να ανακτήσουν τον έλεγχο μιας ευρωπαϊκής διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από το πρωτείον του δικαίου – που προέρχεται από τη νομολογία των υπερεθνικών δικαστηρίων – έναντι του νόμου – που προέρχεται από τα εθνικά κοινοβούλια -, την ουτοπία του τέλους των συνόρων και την περιφρόνηση των εθνικών συναισθημάτων, ας βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους. Γιατί να μην επωφεληθούμε από τη γαλλική προεδρία της ΕΕ για να οργανώσουμε, όπως τη συζήτηση για την εθνική ταυτότητα που ξεκίνησε ο Νικολά Σαρκοζί στη Γαλλία το 2009, μια σημαντική διαβούλευση μεταξύ κυβερνήσεων για τις «ευρωπαϊκές αξίες»; Το 2005, το σχέδιο ευρωπαϊκού συντάγματος προέβλεπε την αναφορά των «χριστιανικών μας ριζών». Τι γίνεται σήμερα; Οι χριστιανικές αξίες εξακολουθούν να αποτελούν τον κοινό μας πυρήνα;
Τα έθνη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης δεν προσχώρησαν το 2004 για να “εκμεταλλευτούν τα ευρωπαϊκά κεφάλαια”, αν και επωφελούνται πολύ από αυτά, αλλά για να ενταχθούν στο “παλιό σπίτι” για το οποίο, υπό το άγρυπνο μάτι της Μόσχας, είχαν τόσο πολεμήσει: την Ευρώπη. Την Ευρώπη και τα έθιμά της, την Ευρώπη και τις αξίες της, τόσο εγκόσμιες όσο και πνευματικές.
Εάν η γηραιά ήπειρος, όπως έγραψε ο Μίλαν Κούντερα, αντιπροσωπεύει “μια μέγιστη ποικιλομορφία σε ελάχιστο χώρο”, ας ορίσουμε αυτή τη διαφορετικότητα ως κάτι άλλο εκτός από την έκφραση μιας ξεπερασμένης, αν όχι επικίνδυνης, λαογραφίας. Ας ξαναγράψουμε το άρθρο 1 της ΣΕΕ, το οποίο ορίζει ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο αποβλέπει σε «μια όλο και πιο στενή ένωση μεταξύ των λαών της Ευρώπης» . Ας δώσουμε στο τελευταίο ένα πιο σοφό αλλά όχι λιγότερο φιλόδοξο περιεχόμενο, αυτό της προώθησης μιας «στενής ένωσης γύρω από μια κοινή ιστορική κληρονομιά, της οποίας οι λαοί και τα κράτη, σε συνεργασία με τους κοινοτικούς θεσμούς, αποτελούν τα διάφορα μέσα έκφρασης» .
*Απόφοιτος ιστορίας και πολιτικής επιστήμης, ο Μαξ-Έρβαν Γκαστινό είναι δοκιμιογράφος. Είναι ο συγγραφέας ενός αξιόλογου δοκιμίου, Le Nouveau procès de l’Est (Éditions du Cerf, 2019).
**Υπάρχει και μία πιο πρόσφατη απόφασή του με επίσης εθνικό πρόσημο. Με μία απόφαση 94 σελίδων και 237 παραγράφων, το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο έδωσε την 5η Μαΐου 2020 νομική υπόσταση στα όνειρα των ανά την Ευρώπη αντιευρωπαϊστών. Επί της ουσίας, απαγόρευσε στην Τράπεζα της Γερμανίας να αγοράσει ομόλογα από το δάνειο των 750 δις ευρώ που θα συνήπτε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για την μετά κορωνοϊό ανάκαμψη εξαιτίας του φόβου ότι, αν οι φτωχές χώρες της ΕΕ αδυνατούσαν να εξοφλήσουν τα δάνεια, θα υποχρεώνονταν οι πλουσιότερες (π.χ. Γερμανία) να το πράξουν…
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πόσο δίκηο είχε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος όταν αγωνιζόταν από το 2003 να γραφούν στο Σύνταγμα της Ε.Ε. οι χριστιανικές ρίζες της και εμείς στη Σημιτική Ελλάδα τον ”περιγελούσαμε” και τον κατηγορούσαμε οι περισσότεροι-κοσμοπολίτες τότε, ”τρομάρα μας”- γιατί συγκέντρωνε υπογραφές για την αναγραφή του θρησκεύματος; στις ταυτότητες μας, χωρίς ούτε καν να το απαγορεύσει η Ε.Ε.
Σήμερα οι χριστιανικές αξίες εξακολουθούν να αποτελούν τον κοινό πυρήνα τουλάχιστον στην Ελλάδα;;;.
Στην καθολική Πολωνία πάντως ισχύουν και γιαυτό διαφοροποιούνται από την Ευρώπη των λαών ,γιατί ακόμη δεν δημιουργήθηκε-όπως ο αμερικανικός στις ΗΠΑ- ευρωπαικός λαός.