του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Τι διδάσκει η Ναυτική Στρατηγική καθώς οι κυρώσεις συναντούν τα πολεμικά πλοία
Η δήλωση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για «πλήρη αποκλεισμό» των δεξαμενόπλοιων που υπόκεινται σε κυρώσεις είτε εισέρχονται ή αποχωρούν από τη Βενεζουέλα έχει προκαλέσει προειδοποιήσεις για πόλεμο, καταδίκη από το Καράκας και ανησυχία σε όλη τη Λατινική Αμερική. Έχει επίσης προκαλέσει σύγχυση σχετικά με το τι ακριβώς κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στα ανοικτά των ακτών της Βενεζουέλας. Έχοντας περάσει δεκαετίες στη θάλασσα, βλέπω την επιχείρηση για αυτό που είναι. ένα ναυτικό σήμα εξαναγκασμού, που δεν αποτελεί ακόμη προοίμιο εισβολής, αλλά ένα που βρίσκεται επικίνδυνα κοντά σε ένα όριο όπου η πρόθεση μπορεί να παρερμηνευτεί και η κλιμάκωση να γίνει θέμα λεπτών.
Αυτό δεν αποτελεί «αποκλεισμό» με την αυστηρή έννοια. Ένας ναυτικός αποκλεισμός επιδιώκει να σταματήσει κάθε θαλάσσιο εμπόριο από και προς ένα κράτος, και το διεθνές δίκαιο παραδοσιακά το θεωρεί πράξη πολέμου. Αυτό που διεξάγουν οι ΗΠΑ μοιάζει με επιθετική επιβολή κυρώσεων, χρησιμοποιώντας δικαστήρια, εντάλματα κατάσχεσης, αεροσκάφη της Ακτοφυλακής και πλοία του αμερικανικού Ναυτικού για να στοχεύσουν πλοία χωρίς σημαία ή πλοία με παραπλανητική σημαία που εμπλέκονται στο εμπόριο πετρελαίου που υπόκειται σε κυρώσεις. Μετατρέπει την οικονομική πίεση σε όπλο μέσω της ναυτικής παρουσίας, μια υβριδική προσέγγιση που είναι ταυτόχρονα οικεία και επικίνδυνη.
Και όταν επιβάλλονται κυρώσεις με πολεμικά πλοία, οι κίνδυνοι αυξάνονται.
Τα οικονομικά εργαλεία αποτελούν εδώ και καιρό ένα προτιμώμενο μέσο πολιτικής χάραξης. Αντιθέτως, η ναυτική ισχύς είναι ένα αδιαμφισβήτητο σημάδι πολιτικής αποφασιστικότητας. Όταν αυτά τα δύο συγκλίνουν, όπως συμβαίνει τώρα στην Καραϊβική, τα περιθώρια για λανθασμένους υπολογισμούς συρρικνώνονται. Ένας θαλάσσιος αποκλεισμός, ακόμη και ένας που χαρακτηρίζεται ως επιβολή κυρώσεων, δεν είναι ουδέτερος. Είναι εγγενώς επιθετική ενέργεια. Η απαγόρευση των κινήσεων των δεξαμενόπλοιων σφίγγει την οικονομική θηλιά γύρω από το καθεστώς του Νικολά Μαδούρο, αλλά εισάγει επίσης μεταβλητές που οι αξιωματικοί του Ναυτικού γνωρίζουν πολύ καλά. Αυτές είναι εγγύτητα, αβεβαιότητα και πιθανότητα ταχείας κλιμάκωσης.
Τα πλοία που κάνουν ελιγμούς σε αμφισβητούμενα ύδατα βασίζονται σε αποφάσεις διοικητών και κυβερνητών που λαμβάνονται σε κλάσματα δευτερολέπτου. Οι παρεξηγήσεις στη θάλασσα, όπως λανθασμένη ανάγνωση επαφών ραντάρ, επιθετική σκίαση, μια προειδοποιητική βολή στην πλώρη του ελεγχόμενου, μπορούν να παρερμηνευθούν.
Το φάντασμα της ναυτικής στρατηγικής πάνω από την Καραϊβική
Για να κατανοήσουμε τα βαθύτερα στρατηγικά ρεύματα, είναι χρήσιμο να επικαλεστούμε τη Ναυτική Στρατηγική. Όποιος ασχολείται με τη Ναυτική Στρατηγική θα μπερδευόταν από έναν «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» που θα διεξαγόταν με πολεμικά πλοία. Η ακαδημαϊκή δραστηριότητα επικεντρώνεται στον κρατικό ανταγωνισμό και όχι στα διεθνικά καρτέλ. Αλλά σε όλα τα υπόλοιπα, όπως τη γεωπολιτική, το Δόγμα Μονρόε, τη στρατηγική γεωγραφία, θα αναγνώριζε σχεδόν αμέσως τη λογική του Τραμπ.
Πιστεύουμε ότι η κυριαρχία στη θάλασσα είναι η ικανότητα να εκδιώξεις τον εχθρό από ζωτικές θαλάσσιες οδούς, να αποκόψεις τις εμπορικές του γραμμές ζωής και να ασκήσεις οικονομική πίεση μέσω της θαλάσσιας κυριαρχίας. Υπό αυτή την έννοια, η στοχοποίηση των πετρελαιοφόρων της Βενεζουέλας είναι ουσιαστική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποκόπτουν την «αλυσίδα θαλάσσιας ενέργειας» που συνδέει την παραγωγή αργού πετρελαίου της Βενεζουέλας με τους Κινέζους αγοραστές και, μέσω αυτών των εσόδων, με την επιβίωση του καθεστώτος Μαδούρο.
Αναγνωρίζουμε επίσης ότι η γεωγραφία της Βενεζουέλας ήταν και είναι καθοριστική. Το 1897, η Καραϊβική ήταν η «στρατηγική πύλη» προς τη Διώρυγα του Παναμά και την ανατολική ακτή των ΗΠΑ. Ο έλεγχος αυτών των υδάτων ήταν συνώνυμος με τον έλεγχο της ασφάλειας του ημισφαιρίου. Έναν αιώνα αργότερα, η Βενεζουέλα εξακολουθεί να βρίσκεται στις λωρίδες που συνδέουν τον Ατλαντικό, τον Κόλπο του Μεξικού και τη διώρυγα, μια εξαιρετική θαλάσσια περιοχή.
Ωστόσο αν και υπάρχει η πίστη ότι ξένες δυνάμεις όπως η Κίνα ή η Ρωσία μετατρέπουν τη Βενεζουέλα σε προωθημένη βάση ικανή να απειλήσει τη ναυσιπλοΐα στην Καραϊβική, το συνεπακόλουθο εκτείνεται πολύ πέρα από το αρχικό δόγμα. Διεκδικεί το δικαίωμα παρέμβασης όχι μόνο για την αποτροπή ξένης κατάληψης εδαφών, αλλά και για τη διαμόρφωση της εσωτερικής πολιτικής οικονομίας των γειτονικών κρατών. Αυτό το άλμα πηγαίνει παραπέρα από ό,τι έχουμε ποτέ φανταστεί.
Κυρώσεις, Θαλάσσια Ισχύς και το Απότομο Πρόβλημα της Κλιμάκωσης
Όλα αυτά συγκλίνουν σε ένα στρατηγικό δίλημμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν ναυτική ισχύ για να επιβάλουν οικονομικές κυρώσεις, μια συγχώνευση που αυξάνει την πιθανότητα λανθασμένου υπολογισμού. Εάν η κατάσχεση δεξαμενόπλοιων επεκταθεί πέρα από τα πλοία χωρίς σημαία σε πλοία με νόμιμη σημαία, η Ουάσιγκτον κινδυνεύει να προκαλέσει διπλωματικές κρίσεις ή ακόμη και ένοπλες ανταλλαγές με τις δυνάμεις συνοδείας. Η Κίνα, η οποία αγοράζει περίπου το 80% του αργού πετρελαίου της Βενεζουέλας και έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια στον τομέα, παρακολουθεί στενά και εκτιμάται ότι θα αντιδράσει.
Αυτό έχει σημασία για περισσότερα από τη στοχοποίηση της Βενεζουέλας. Η αξιοπιστία της ναυτικής ηγεσίας των ΗΠΑ, δηλαδή η ικανότητά της να αστυνομεύει τις θαλάσσιες οδούς, να δημιουργεί συνασπισμούς και να αποτρέπει χωρίς να αποσταθεροποιεί, κρέμεται σε μια κλωστή. Οι βραχυπρόθεσμες επιδείξεις ισχύος μπορούν να οδηγήσουν σε συμμόρφωση. Μπορούν επίσης να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη και να προκαλέσουν αντιστάθμιση. Ένας κακοδιαχειριζόμενος αποκλεισμός μπορεί να κερδίσει τακτικούς πόντους, αλλά να χάσει στρατηγικούς πολέμους, ειδικά πολέμους για επιρροή.
Συμπέρασμα
Δεν υποστηρίζω ότι τα αμερικανικά συμφέροντα στην Καραϊβική είναι φαντασιακά. Είναι πραγματικά. Δεν υποστηρίζω ότι το έγκλημα, η διαφθορά ή οι ξένες εμπλοκές της Βενεζουέλας δεν αποτελούν απειλή. Ναι αποτελούν. Αλλά στη στρατηγική ο τρόπος έχει σημασία. Η ιστορία έχει δείξει ότι η χρήση πολεμικών πλοίων για την εξασθένηση των οικονομιών είναι μια ατελής αποστολή αρκετά ακριβής για να βλάψει, αλλά σπάνια αρκετά ακριβής για να διαμορφώσει τα επιθυμητά πολιτικά αποτελέσματα.
Ο αποκλεισμός μπορεί να σηματοδοτεί αποφασιστικότητα, αλλά η αποφασιστικότητα χωρίς περιορισμό είναι αδιαχώριστη από την απερισκεψία. Η επόμενη κίνηση έχει σημασία όχι μόνο για τη Βενεζουέλα, αλλά και για τις Ηνωμένες Πολιτείες, για το δίκαιο της θάλασσας και για τη θαλάσσια τάξη που εδώ και δεκαετίες βασίζεται περισσότερο στην πολιτική δεξιοτεχνία παρά στην επίδειξη δυνάμεων.
Η αμερικανική ναυτική δύναμη εξακολουθεί να είναι τεράστια για να ελέγχει τους ωκεανούς. Το ερώτημα είναι αν μπορεί να επιβάλει συνέπειες.
Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
