Δημήτρης Τσαϊλάς: Αδυνατίζει την ισχύ του ΝΑΤΟ η Τουρκία;

του Δημήτρη Τσαϊλά*

Η στρατιωτική και γεωπολιτική θέση της Τουρκίας την καθιστούσε απαραίτητο σύμμαχο για το ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Ωστόσο, η κλιμακούμενη ένταση μεταξύ της Άγκυρας και των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ, καθώς και οι απαιτήσεις της τουρκικής ηγεσίας για να μην ασκήσει βέτο στην ένταξή της Φινλανδίας και Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, απειλούν να υπονομεύσουν τη συμμαχία. Οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, αλλά έχουν αυξηθεί λόγω των αντιθέσεων με την Ουάσιγκτον σχετικά με μια σωρεία θεμάτων που αποδυναμώνουν τη θέση της Τουρκίας εντός της συμμαχίας μειώνοντας τη φήμη της ως αξιόπιστου συμμάχου. Αυτό δεν προμηνύεται καλό για μια χώρα που χρειάζεται εξίσου την υποστήριξη του ΝΑΤΟ, δεδομένης της εγγύτητάς της σε ζώνες συγκρούσεων.

Επαναξιολόγηση της παραμονή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ.

Στην περίπτωση του ΝΑΤΟ, το βασικό κριτήριο είναι η ασφάλεια. Ωστόσο το ΝΑΤΟ είναι μια συμμαχία δημοκρατιών, που αντιμετωπίζει σοβαρά ερωτήματα για την Τουρκία. Είναι σαφές ότι η Τουρκία βρίσκεται σε κομβική τοποθεσία και είναι το κλειδί για τη Μαύρη Θάλασσα, και τη Μέση Ανατολή. Διαθέτει επίσης τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στη συμμαχία, αν και υποβαθμίστηκε από τις εκκαθαρίσεις μετά το πραξικόπημα.

Η εμβάθυνση της συνεργασίας της Τουρκίας με τη Ρωσία φαίνεται να υπονομεύει τη συνοχή του ΝΑΤΟ και θέτει σε κίνδυνο τις προοπτικές μιας συμφωνίας μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας για τη σταθεροποίηση της Ανατολικής Συρίας. Οι ΗΠΑ σήμερα είναι απίθανο να επιτύχουν μια αλλαγή στη συμπεριφορά του Ερντογάν και να καλύψουν το διευρυνόμενο στρατηγικό χάσμα με την Τουρκία. Βέβαια οι ΗΠΑ μέχρι τώρα δεν έχουν αρθρώσει δημόσια λόγο ενάντια στη στρατιωτική συνεργασία της Τουρκίας με τη Ρωσία στη Συρία. Η εκτίμηση, από τη συνεργασία του Κρεμλίνου με την Άγκυρα είναι ότι  θα μπορούσε να διαταράξει την απόφαση λήψης αποφάσεων του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου του ΝΑΤΟ που βασίζεται στην αρχή της συναίνεσης. Εννοώ ότι η Ρωσία θα μπορούσε τελικά να χρησιμοποιήσει τη διαφωνία της Τουρκίας για να επιτύχει de facto βέτο στην εφαρμογή “συλλογικής άμυνας” μέσω του Άρθρου 5 του καταστατικού του ΝΑΤΟ.

Αρκετοί αναρωτιούνται αν το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να είναι σε καλύτερη θέση χωρίς την Τουρκία ως μέλος της συμμαχίας.

Η επερχόμενη ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ θα αλλάξει γεωπολιτικά το παιχνίδι. Θα ενισχύσει την αποτροπή και την άμυνα του ΝΑΤΟ προσθέτοντας στη συμμαχία δημοκρατικές, πλούσιες και σχετικά ισχυρές στρατιωτικές χώρες σε μια στρατηγικής σημασίας περιοχή. Θα μεταφέρει το γεωστρατηγικό προσανατολισμό προς το Βορρά της Ευρώπης, για δύο κυρίως λόγους: πρώτον θα διπλασιάσει τα χερσαία σύνορα που μοιράζεται η Ρωσία με το έδαφος του ΝΑΤΟ, και δεύτερο, εκτιμάται ότι θα κλιμακώσει η Ρωσία, η οποία έχει απειλήσει να αναπτύξει τακτικά πυρηνικά όπλα στη Βαλτική θάλασσα εάν η Φινλανδία ή η Σουηδία ενταχθούν στη δυτική στρατιωτική συμμαχία.

Με τη Φινλανδία και τη Σουηδία στο ΝΑΤΟ, και οι πέντε σκανδιναβικές χώρες θα ενωθούν σε μια ικανή αμυντική κοινότητα που θα παρέχει αμοιβαίες αμυντικές εγγυήσεις καθώς και ένα στρατηγικό βάθος που θα βελτιώσει την ασφάλεια και την ικανότητα συλλογικής άμυνας. Με αυτό τον τρόπο, η συλλογική αεροπορική δύναμη των σκανδιναβικών κρατών θα αποτελείται, σε μερικά χρόνια, από 150 μαχητικά αεροσκάφη F-35 και 72 επιχειρησιακά σουηδικά μαχητικά αεροσκάφη JAS Gripen. Αν προσθέσουμε τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, η Βόρεια Ευρώπη θα έχει σχεδόν 250-300 F-35 συν τα σουηδικά JAS Gripen. Αυτό θα δημιουργήσει μια ισχυρή αποτροπή στη βόρεια πλευρά του ΝΑΤΟ. Θα βελτιώσει επίσης την ικανότητα του ΝΑΤΟ να προστατεύει τη διατλαντική θαλάσσια σύνδεση στον Βόρειο Ατλαντικό έναντι της ρωσικής στρατηγικής κατά της πρόσβασης. Αυτό είναι κρίσιμο για να διασφαλιστεί ότι η ενίσχυση των ΗΠΑ μπορεί να φτάσει στην Ευρώπη σε περίπτωση μεγάλης κρίσης.

Η Φινλανδία και η Σουηδία πιθανότατα θα αυξήσουν την ένταση με το Κρεμλίνο βραχυπρόθεσμα, αλλά και τα δύο κράτη, όπως έκανε η Νορβηγία, θα παράσχουν διαφορετικά μέτρα διαβεβαίωσης σχετικά με ξένες βάσεις και πυρηνικά όπλα σε καιρό ειρήνης. Και στην πραγματικότητα, τόσο η Φινλανδία όσο και η Σουηδία είναι ήδη επιχειρησιακά ενσωματωμένες στο ΝΑΤΟ καθώς συμμετέχουν σε ασκήσεις. Θα απαιτούσαν μόνο μικρές προσαρμογές και θα εμβαθύνουν μια ήδη ολοκληρωμένη περιφερειακή αμυντική συνεργασία που έχει θεσμοθετηθεί στη Σκανδιναβική Αμυντική Συνεργασία και σε άλλους υποπεριφερειακούς φορείς συνεργασίας.

Ποιο είναι το στρατηγικό αντιστάθμισμα στη θεμελιώδη στρατηγική σημασία της Τουρκίας.

Επανειλημμένα στο ΝΑΤΟ, οι σύμμαχοι θεωρούσαν ότι, «η Τουρκία είναι μια κρίσιμη γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης» Στην πραγματικότητα, η Τουρκία ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλώς μια γέφυρα. Είναι μια αξιοσημείωτη οικονομία στον κόσμο αφού βρίσκεται στις G-20, παρά τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει, είναι ένας αυξανόμενος πληθυσμός των 80 περίπου εκατομμυρίων, και διαθέτει μια ισχυρή διασπορά σε όλο τον κόσμο (κυρίως στη Γερμανία και τις ΗΠΑ). Κατέχει επίσης το δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ και φιλοξενεί στρατηγικής σημασίας βάσεις. Ο στρατός της είναι άκρως επαγγελματικός (αν και κακοποιήθηκε σε επίπεδο ανωτέρας και ανωτάτης ηγεσίας από την αντιμετώπιση των εκκαθαρίσεων μετά το πραξικόπημα). Η Τουρκία είναι επίσης, ένας ισχυρός και σημαντικός παράγοντας σε όλη τη Μέση Ανατολή σήμερα, και θα είναι ένας σημαντικός παγκόσμιος παίκτης. Τίποτα από αυτά δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Μία από τις μεγαλύτερες πηγές ισχύος της Τουρκίας είναι ο έλεγχός της, στη θάλασσα του Μαρμαρά, η οποία της δίνει ουσιαστικά τον έλεγχο του Βοσπόρου, μιας κρίσιμης πλωτής οδού που χωρίζει τα ευρωπαϊκά και ασιατικά τμήματα της Τουρκίας και συνδέει τη θάλασσα του Μαρμαρά με τον Εύξεινο Πόντο. Η πρόσβαση μέσω του στενού είναι το κλειδί για τη μεταφορά πετρελαίου, σιταριού και άλλων αγαθών στην Ευρώπη από την Ασία. Αναγκάζει τις παράκτιες χώρες του Εύξεινου Πόντου, ιδίως τη Ρωσία, να αποφύγουν την άμεση αντιπαράθεση με την Τουρκία, διαφορετικά ενδέχεται να χάσουν την ικανότητά τους να διεξάγουν εμπορικές συναλλαγές με την Ευρώπη μέσω του Αιγαίου και στη συνέχεια της Μεσογείου.

Ωστόσο, μια από τις μεγαλύτερες αδυναμίες της Τουρκίας, είναι η παρουσία συμπλεγμάτων ελληνικών νησιών που βρίσκονται στο Αιγαίο Πέλαγος και στη Μεσόγειο, πέρα από τη θάλασσα του Μαρμαρά και μια άλλη κρίσιμη πλωτή οδό, τα Δαρδανέλια. Τα νησιωτικά συμπλέγματα αυτά θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση σε μεγάλες θαλάσσιες οδούς, καθιστώντας την Τουρκία ευάλωτη σε πιθανό αποκλεισμό ή ακόμα και επίθεση από άλλες ναυτικές δυνάμεις. Η άλλη σημαντική αδυναμία της είναι η έλλειψη εγχώριων ενεργειακών πόρων που θα μπορούσαν να διατηρήσουν τις φιλοδοξίες της για βιομηχανική δύναμη, καθιστώντας την οικονομία της ιδιαίτερα εξαρτημένη από τις εισαγωγές ενέργειας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Τουρκία τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο δυναμική στη διεκδίκηση των αξιώσεών της για κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο.

Συμπεράσματα

Για τον Ελληνισμό φαίνεται πολύ αληθοφανές, αν όχι οφθαλμοφανές, ένα σενάριο στο οποίο η Τουρκία όταν πιεστεί σε σημείο θραύσης ατλαντικών σχέσεων, θα επιλέξει να εξάγει τα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα της μέσω εντάσεων, κυρίως στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, εναντίον του Ελληνισμού. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι αεροναυτικές μας δυνάμεις, ιδιαίτερα στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο ήταν γνωστές και φαίνεται ότι οι ΗΠΑ αποφάσισαν να  ενισχύσουν την αποτρεπτική μας ικανότητα ώστε να αποφευχθεί μια πιθανή σύγκρουση.

Συνεπώς, η επόμενη κίνηση μας θα ήταν να προετοιμαστούμε για μια σημαντική αεροναυτική αντεπίθεση στο Αιγαίο και ταυτόχρονα με μια στρατιωτική στην περιοχή της Θράκης, όπου η Αλεξανδρούπολη έχει σημαίνοντα επιχειρησιακό ρόλο. Με τη σειρά της, η ηγεσία της Τουρκίας, έχοντας επίγνωση της μειονεκτικής τους θέσης να αντιμετωπίσουν μια πλήρως προετοιμασμένη επίθεση με ίσους όρους στην εγγύς περιοχή μας, λαμβάνοντας υπόψη και της απασχόλησης στο Συριακό και Κουρδικό πεδίο μαχών, θα επιδιώξει να αποτρέψει τις σοβαρές επιθετικές ενέργειες για να καταλήξει σε ευνοϊκή διπλωματική διευθέτηση. Σε αντίθετη περίπτωση, η Άγκυρα θα συγκεντρώσει τις σχετικά περιορισμένες δυνάμεις της στα στρατιωτικά αδύνατα σημεία της, και εδώ ξεκινά πραγματικά το θέμα μας για προβληματισμό.

Τίποτα δεν θα είναι εύκολο ή χωρίς κόστος. Αλλά θα ήταν μια τεκτονική αλλαγή με τεράστιες διαστάσεις αν η Τουρκία απομακρυνθεί από το ΝΑΤΟ. Είμαστε σε ανακατατάξεις και πρέπει να δούμε πως μετατοπίζεται το γεωπολιτικό πάζλ. Χρειαζόμαστε ένα στρατηγικό σχέδιο για να ενισχύσει την αποτρεπτική μας ισχύ. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να κρατήσουμε τα μάτια μας ανοικτά όσον αφορά την στρατηγική αξία της Τουρκίας, πως θα μεταβληθεί, και να αφήσουμε κατά μέρος τις αναλύσεις ακροβασίας. Ο Ερντογάν γίνεται πιο αυταρχικός και έρχεται πιο κοντά προς τη Ρωσία και το Ιράν, κάθε μέρα. Αλλά αν βρεθεί η Τουρκία έξω από το ΝΑΤΟ θα αναλαμβάνουμε μεγάλα βάρη, αφού θα είναι σαν ένα φορτηγό που τρέχει στην εθνική οδό με σπασμένα φρένα, γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για κάθε ενδεχόμενο.

Ο ναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.