του Γιώργου Μουρουζίδη
Η σχεδίαση των Οχυρών της Γραμμής Μεταξά και η έναρξη της κατασκευής τους τοποθετείται χρονικά στα μέσα της δεκαετίας του 1930, μια περίοδο εξαιρετικής πολιτικής ρευστότητας για την Ελλάδα.
Η ποιότητα κατασκευής των Οχυρών αποδεικνύει την ομοθυμία μεταξύ στρατού και πολιτικής ηγεσίας για την αντιμετώπιση του βουλγαρικού κινδύνου. Δηλαδή, μολονότι υπήρχαν σοβαρές εσωτερικές αντιθέσεις στα θέματα της εθνικής πολιτικής και της άμυνας της χώρας, ωστόσο υπήρχε πλήρης σύμπνοια καθώς και ενιαία και κοινή αντιμετώπιση στο ζήτημα του εξωτερικού κινδύνου.
Κατά δεύτερον, η ποιότητα της κατασκευής των Οχυρών από μόνη της αποδεικνύει πως, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα διένυε μια περίοδο κατά την οποία ο Εθνικός Διχασμός κλιμακωνόταν, φτάνοντας στην κορύφωσή του στη μετακατοχική περίοδο με τον Εμφύλιο πόλεμο, και παρά το ότι πολιτικοί άνδρες του διαμετρήματος του Ελ. Βενιζέλου εξέλειπαν πια από την πολιτική σκηνή, το κράτος και οι κρατικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί λειτουργούσαν με άψογο τρόπο, όπως επίσης με άψογο τρόπο λειτουργούσαν και οι ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες είχαν αναλάβει οχυρωτικό κατασκευαστικό έργο.
Αν κάποιος συγκρίνει το κατασκευαστικό επίπεδο της εποχής εκείνης με το σημερινό, θα καταλήξει στο συμπέρασμα πως τα Οχυρά της Γραμμής Μεταξά αποτελούν όχι απλώς το μεγαλύτερο αμυντικό έργο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, αλλά ίσως το μεγαλύτερο δημόσιο έργο στην Ελλάδα, καθώς σε τρέχουσες τιμές η αξία του έργου υπερβαίνει αθροιστικά τα Ολυμπιακά έργα, τη γέφυρα Ρίου – Αντίρριου, την Αττική οδό και τον παλιό σιδηρόδρομο της Αθήνας. Ίσως μόνο το σύγχρονο μετρό να έχει ξεπεράσει σε αξία την κατασκευή των Οχυρών της Γραμμής Μεταξά.
Ωστόσο, παρατηρεί κανείς ότι τόσο η εξέλιξη της κατασκευής των Οχυρών της Γραμμής Μεταξά όσο και τα πολεμικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε αυτά παρέμειναν στο περιθώριο της ελληνικής ιστορίας για αδιευκρίνιστους ακόμη λόγους. Συγκεκριμένα, ελάχιστοι ιστορικοί, ακαδημαϊκοί και ερευνητές, έχουν διερευνήσει το συγκείμενο κατασκευής και αξιοποίησής τους κι έχουν αποφανθεί με βεβαιότητα για τον ρόλο και την ιστορική σημασία τους.
Τα νέα παιδιά, όμως, τα οποία αφοσιώθηκαν στο καθήκον κι έμειναν εσώκλειστα στα Οχυρά για αρκετές ημέρες δε βρήκαν την ιστορική δικαίωσή τους.
Στην περίπτωση αυτών των παιδιών ίσως βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή του το ρητό «το καθήκον επ’ αγαθώ υπερβαίνει κι αυτά τα όρια της ελευθερίας». Και παρόλο που πάντα υπάρχει ο σκεπτικισμός πάνω στο ζήτημα ποιος καθορίζει το νόημα και την αξία του αγαθού, ωστόσο, νομίζω, ότι η ελευθερία είναι το υψηλότερο αγαθό της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τα παιδιά αυτά δε διέφεραν και πολύ από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» που ύμνησε ο Σολωμός. Κρύφτηκαν κάτω από τη γη, χωρίς εξόδους διαφυγής. Χωρίς να γνωρίζουν ποια θα είναι η έκβαση των μαχών, οι νέοι αυτοί άνδρες ήταν αποφασισμένοι να θυσιαστούν για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας και του φιλελεύθερου πνεύματος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.
Η σύγχρονη σκέψη οφείλει να δει τα Οχυρά από τη σκοπιά αυτή, καθώς δεν ευθυγραμμίζονται με κομματικά φίλτρα. Ούτε χωρούν σε περιορισμένες πολιτικές ερμηνείες παρηκμασμένου πολιτικού πνεύματος τα ανδραγαθήματα αυτών των νέων ανθρώπων, αυτών των αποφασισμένων χωριατόπαιδων.
Αν η Πατρίδα ήταν υποχρεωμένη σήμερα να ξανακαλέσει τα παιδιά της να την υπερασπιστούν, είναι πολύ αμφίβολο αν θα έβρισκε ανάλογους εθελοντές ή τέτοιους τιμητές της υπέρτατης αξίας της ελευθερίας. Και είναι μεγάλο δυστύχημα το γεγονός ότι η περίοδος που επακολούθησε το Έπος του Απριλίου του 1941 δεν επέτρεψε να δικαιωθούν οι αγώνες των υπερασπιστών των Οχυρών.
Η οχύρωση των Βορείων Συνόρων 1936-1940
“Η οχύρωση των Βορείων Συνόρων 1936-1940 * Ελληνικά χέρια, ελληνικά λεφτά κι ελληνική τεχνογνωσία κατασκεύασαν ένα μέγιστο τεχνικό έργο”
Αυτή ήταν κάποτε η Ελλάδα, όταν είχε ηγέτες σοβαρούς και πατριώτες. Ίσως θα έπρεπε να αναφερθούν, για την ολοκλήρωση τού αμυντικού έργου τού Μεταξά, και για τα Υπόγεια καταφύγια και οχυρώσεις του Πολεμικού Ναυτικού (1936-40), ένα έργο μάλλον άγνωστο στον πολύ κόσμο. Η σημερινή (τραγική) Ελλάς είναι αυτή τού στέγαστρου Καλατράβα… Ισπανική τεχνογνωσία, ελληνικά λεφτά … και τ’ αποτέλεσμα γνωστό.
Όσον αφορά στους υπερασπιστές, … περασμένα μεγαλεία και διηηγόντας τα να κλαις.
Ασφαλώς υπερασπίστηκαν με σθένος την Πατρίδα. Όσον αφορά στο “φιλελεύθερο πνεύμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού”, αμφιβάλλω αν έδιναν δεκάρα για κάτι που δεν γνώριζαν. Δεν έχει άλλωστε και σημασία.
Τα οχυρά αποτέλεσαν όντως ένα αξιομνημόνευτο έργο από τεχνικής άποψης αλλά και οικονομίας, αφού ιδαίτερη σημασία έχει τόσο η ποιότητα των κατασκευών, η σύνθεση του υλικού (γή Σαντορίνης ως επιπρόσθετο κονίαμα) αλλά και ο έλεγχος της ποιότητας όπως και τέλος η διαχειριση των οικονομικών πόρων.
Δεν είναι τυχαίο, ότι η ιδιαίτερη αντοχή του υλικού απασχόλησε και τους τεχνικούς του άξονα.
Η τελική στρατηγική σημασία απομειώθηκε σημαντικά καθότι κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας η οποία είχε ως αποτέλεσμα οι δυνάμει του άξονα να παρακάμψουν τα οχυρά εισάλλοντας από την γιουγκοσλαβική μεθόριο στα μετόπισθεν.