του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ
Επιχείρησα να διαβάσω αναλύσεις ειδημόνων σε διεθνή Μέσα Ενημέρωσης μετά τη δολοφονία του Κασέμ Σουλειμανί στη Βαγδάτη και το ρεφρέν ήταν πως όλα μπορεί να τα περιμένουμε. Βεβαίως, όλα μπορεί να τα περιμένουμε. Αλλά αυτό δεν είναι εκτίμηση.
Στη Μέση Ανατολή οι ΗΠΑ διέπραξαν τεράστια λάθη. Πολλά ανεξήγητα. Αποδόθηκαν στην τελική απόφαση του προέδρου τους ο οποίος αγνοεί και τα στοιχειώδη. Τα λάθη, όμως, πληρώνονται. Η επίθεση που δέχθηκαν και στη βάση τους στα συροιρακινά σύνορα και στην πρεσβεία τους στη Βαγδάτη ήταν αποτέλεσμα αυτών των λαθών. Η Μέση Ανατολή και η Ανατολική Μεσόγειος συνεχίζουν να παρουσιάζουν μεγάλο γεωπολιτικό ενδιαφέρον και δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αποσυρθούν. Όταν, όμως, ως δύναμη παραμένεις σε μια περιοχή η οποία έχει άσχημες εμπειρίες από την παρουσία σου δεν αποσύρεις τις στρατιωτικές σου δυνάμεις. Η αποχώρηση των αμερικανών από τη Συρία και το Ιράκ ήταν πολύ πρόωρη. Και ο τρόπος της απόσυρσης (εγκατάλειψη των Κούρδων, ευνοϊκή στάση απέναντι στην Τουρκία κλπ), έχει απομειώσει την αμερικανική αξιοπιστία. Οι ΗΠΑ θα χρειαστούν νέους συμμάχους, τώρα, που δειλά δειλά μπορεί να επανέλθουν στην περιοχή αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα τους βρουν. Ενδεχομένως να αναγκαστούν να αλλάξουν ρότα αν γνωρίζουν τι θέλουν από την περιοχή. Έχουν αποφασίσει; Δεν είναι σίγουρο.
Οι ΗΠΑ υλοποιούσαν το σχέδιο της Νέας Μεγάλης Μέσης Ανατολής το οποίο προϋπέθετε αλλαγή των μπααθικών καθεστώτων. Το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε. Είτε διότι δεν μπόρεσαν να αλλάξουν τα καθεστώτα είτε διότι εκεί που τα άλλαξαν τα πράγματα εξελίχθηκαν χειρότερα. Μετά την αποτυχία τους δεν έχουν εξαγγείλει μια νέα πολιτική. Δεν είναι σίγουρο ότι έχουν αποφασίσει τι θέλουν. Αλλά και αν αποφασίσουν δεν είναι σίγουρο ότι ο πρόεδρός τους, ο Ντόναλντ Τράμπ θα το εγκρίνει. Οι ΗΠΑ είναι αιχμάλωτες του προέδρου τους. Ενός προέδρου που ελάχιστα αντιλαμβάνεται από το διεθνές περιβάλλον.
Ο Κασέμ Σουλειμανί ενόχλησε την Ουάσιγκτον διότι σ αυτόν συνέκλιναν οι πληροφορίες τους ότι έδινε τις διαταγές για τις επιθέσεις που δέχθηκαν. Ο Σουλειμανί μπήκε στο μάτι των ΗΠΑ εδώ και καιρό αλλά μόλις προχθές αποφασίστηκε η μοίρα του. Φαίνεται πως και ο ίδιος και το καθεστώς που υπηρετεί εκτίμησαν λάθος ότι οι αμερικανοί βρίσκονται σε αδυναμία και δεν θα αντιδράσουν. Είναι το κρίσιμο σημείο που πεπειραμένοι ηγέτες θολωμένοι από τις επιτυχίες τους (και ο Σουλειμανί είχε πολλές επιτυχίες στη Μέση Ανατολή) κάνουν λάθος εκτιμήσεις.
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη παράμετρος. Στο Ιρακ και στο Λίβανο, χώρες με φιλοιρανικές κυβερνήσεις, εδώ και κάποιους μήνες ο κόσμος βρίσκεται στους δρόμους, σε συνεχείς διαδηλώσεις. Ανεξαρτήτως μουσουλμανικής αιρέσεως (σουνίτες ή σιίτες) κατηγορούν τις κυβερνήσεις τους για διαφθορά και κακή διαχείριση των κρατικών υποθέσεων. Ακόμη και υποστηρικτές των σιιτικών κυβερνήσεων ζητούν πολιτική αλλαγή. Στο στόχαστρο των διαδηλωτών μπήκε και το Ιράν το οποίο στηρίζει τις κυβερνήσεις των δύο χωρών.
Στο ίδιο το Ιράν υπάρχει λαϊκή δυσαρέσκεια που εκδηλώθηκε και εκεί με διαδηλώσεις με σημαντικές απώλειες μεταξύ των διαδηλωτών. Οι κυρώσεις, δε, των ΗΠΑ αρχίζουν να έχουν κάποιο αποτέλεσμα.
Όσο στο Ιράκ και τη Συρία υπήρχε έντονη αστάθεια, το Ιράν χρηματοδοτούσε σιίτες μισθοφόρους στον πολύχρονο πόλεμο που διεξήγαγε. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις έχουν περιοριστεί και το Ιράν δεν είναι σε οικονομική θέση να συνεχίσει να ενισχύει μισθοφορικούς στρατούς.
Σ αυτό το αποπνικτικό αδιέξοδο του καθεστώτος κάτι έπρεπε να γίνει. Οι ΗΠΑ φαίνεται να επελέγησαν ως ο δαίμονας που θα συσπείρωνε τους λαούς και στο ίδιο το Ιράν και στο Ιράκ και στο Λίβανο και θα ενίσχυε την ιρανική παρουσία και στη Συρία.
Μια ακόμη, σημαντική διάσταση των εξελίξεων είναι ότι το Ιράν εξέρχεται από μια μακροχρόνια ανάμιξη στις πολεμικές επιχειρήσεις της περιοχής χαμένο. Οι κυβερνήσεις που στήριξε σε Ιράκ και Λίβανο (η Συρία είναι πιο σύνθετη περίπτωση) κλονίζονται, οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση των πετρελαϊκών τους αποθεμάτων δεν μπορεί να έχει και η επιδίωξή του να δημιουργήσει τον διάδρομο που θα του έδινε πρόσβαση στη Μεσόγειο μέσω Ιράκ, Συρίας και Λιβάνου δεν επετεύχθη.
Όλα τα καθεστώτα που βρίσκονται σ αυτήν τη δύσκολη φάση ενεργοποιούν τα λαϊκά αντανακλαστικά κατά των δαιμόνων τους. Και για το Ιράν οι δαίμονες είναι το Ισραήλ και οι ΗΠΑ. Αν και στη Μέση Ανατολή συνάντησαν κατά καιρούς και άλλους ανταγωνιστές, όπως η Τουρκία και η Ρωσία, συνεργάτες, κατά τα άλλα, στη συριακή κρίση.
Είναι δύσκολο για το Ιράν να ανταγωνιστεί στρατιωτικά τις ΗΠΑ και δεν θα το κάνει. Ούτε και οι ΗΠΑ θα μπουν σε έναν πόλεμο με το Ιράν εισβάλλοντας στη χώρα. Θα επιλέξουν άλλα πεδία να συγκρουστούν και όχι κατά μέτωπο.
Αλλά αυτού του είδους οι συγκρούσεις προϋποθέτουν δυνάμεις τις οποίες οι ΗΠΑ θα επαναφέρουν στην περιοχή.
Η δολοφονία του Κασέμ Σουλειμανί φαίνεται ανεξήγητη από πολιτικής απόψεως. Δεν εξυπηρετούσε τις ΗΠΑ. Συνάντησε πολιτικές αντιδράσεις και στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών. Γιατί την ενέκρινε ο πρόεδρος Τράμπ όταν η γενικότερη πολιτική του ήταν διαφορετική;
Θα ενισχύσει το προφίλ του στην αμερικανική κοινή γνώμη ή αποτελεί προμήνυμα αλλαγής της αμερικανικής πολιτικής; Και αν οι ΗΠΑ αλλάξουν πολιτική προς τα πού θα γύρει;
Σίγουρα οι διαπιστώσεις που θα κάνουν τα επιτελεία τους είναι ότι από όλους τους πολέμους (από το Αφγανιστάν ως τη Συρία) εξέρχονται χαμένες. Βρίσκονται σε αντίθεση με όλα τα καθεστώτα, τα οικονομικά οφέλη είναι αμφίβολα, άφησαν περιθώρια για σημαντικό ρόλο στη Ρωσία, έχουν να αντιμετωπίσουν μια δύστροπη Τουρκία, βρίσκονται μπροστά σε νέο ανεπιθύμητο μέτωπο στη Λιβύη.
Η μόνη εναλλακτική πολιτική που βαίνει καλώς για τις ΗΠΑ είναι ο EastMed, οι υπογραφές για τον οποίο έπεσαν την Πέμπτη στην Αθήνα.
Ο EastMed δεν είναι, τόσο, μια οικονομική επιλογή και για τις ΗΠΑ.
Για χώρες όπως η Ελλάδα που αντιμετωπίζει προβλήματα ασφάλειας, ο EastMed αποτελεί, κυρίως, γεωπολιτική και γεωστρατηγική επιλογή.
Και επειδή η κατασκευή του και η λειτουργία του ξεπερνούν κατά πολύ τις δυνατότητες της Ελλάδας, υπάρχει κάποια χείρ που κινεί τα νήματα.
Όταν η Τουρκία υπέγραψε τη Συμφωνία με την Τρίπολη ήταν ο Νετανιάχου, προνομιακός συνομιλητής της Ουάσιγκτον, που τάραξε τα θολά νερά και ζήτησε να υπογραφεί η Συμφωνία για τον EastMed. Όχι η Αθήνα.
Γύρω απο τον EastMed διαμορφώνεται η εναλλακτική αμερικανική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο μια περιοχή που συνεχίζει να παρουσιάζει τεράστιο γεωπολιτικό ενδιαφέρον.
Η εναλλακτική αυτή αμερικανική πολιτική (εναλλακτική της μέχρι σήμερα που βασιζόταν στην Τουρκία), περιλαμβάνει Ελλάδα και Κύπρο. Και εδώ είναι που τα ελληνικά συμφέροντα συμπίπτουν με τα αμερικανικά.
Βεβαίως, ο EastMed εξυπηρετεί, πρωτίστως, και την Ευρώπη. Ποτέ δεν βάζεις όλα τα αυγά σου σε ένα καλάθι. Καλές οι σχέσεις και η ενεργειακή τροφοδοσία απο τη Ρωσία ή απο αγωγούς που περνούν απο την Τουρκία αλλά αν υπάρξει πρόβλημα; Δεν πρέπει να διαθέτεις εναλλακτική λύση έστω και αν σου κοστίσει λίγο ακριβότερα;
Οι κινήσεις απο δω και πέρα δεν θα είναι γραμμικές. Το “παιχνίδι” περιέχει υψηλό βαθμό πολυπλοκότητας αλλά δεν είναι χαμένο. Μπορεί να κερδηθεί. Βρισκόμαστε, όμως, στην αρχή.
Η Τουρκία έπεσε στην Παγίδα του Θουκυδίδη. Δεν συμφέρει ούτε στις ΗΠΑ, ούτε στη Ρωσία να γίνει ισχυρότερη. Και αυτή η διάσταση παρουσιάζει, επίσης, ενδιαφέρον.
Η Τουρκία δεν πρέπει να αποκλειστεί απο το “παιχνίδι”. Αλλά ποιά Τουρκία; Μια Τουρκία που θέλει να συνεργαστεί και όχι να κυριαρχήσει επι των συνεργατών της. Μια Τουρκία που θα θελήσει να δώσει αξιοπρεπή λύση στο κυπριακό. Μια Τουρκία που θα ενσωματώσει στο πολιτικό αξιακό της σύστημα τις δυτικές αντιλήψεις. Η Τουρκία περιέρχεται σιγά σιγά σε αδιέξοδο, όσο και να προκαλεί. Έφθασε στα όριά της.
Η διαφαινόμενη νέα ρευστότητα στη Μέση Ανατολή με ένα Ιράν σε ταραχώδη κίνηση, μια Ρωσία προβληματισμένη και μια Αμερική που δείχνει σημάδια αποφασιστικότητας και τέλους ανοχής δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα ανεχθεί τα καπρίτσια του Ερντογάν και τα παιχνίδια του με τρομοκρατικές οργανώσεις.
Όσο για τη Λιβύη δεν είναι σίγουρο ότι η λύση θα είναι στρατιωτική. Πολλούς δεν συμφέρει η μονομερής επικράτηση του Χαφτάρ. Το μέλλον της χώρας μπορεί να παιχθεί στο τραπέζι των συνομιλιών. Πως, όμως, θα συνυπάρξουν κοσμικές δυνάμεις με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους τους οποίους υποστηρίζει η Τουρκία;
Πάντως διπλωματικά η Άγκυρα απομονώθηκε και στη Λιβύη όπως και στη Συρία. Μπορεί να πληρώσει τα επίχειρα απερίσκεπτων κινήσεών της. Η Τουρκία δεν είναι έτοιμη για περιφερειακή δύναμη και δεν της αναγνωρίζει κανείς τέτοιο ρόλο εκτός από κάποιες τρομοκρατικές ομάδες.
Αλλά από τη Βαγδάτη ως την Τρίπολη εισερχόμαστε σε μια νέα ρευστότητα. Το που θα οδηγήσει δεν φαίνεται ακόμη.
