του Δημήτρη Τσαϊλά*
Οι νέες αναπτυσσόμενες στρατιωτικές τεχνολογίες υπονομεύουν την εφαρμογή της στρατιωτικής τεχνικής στη στρατιωτική στρατηγική και συνεπώς την πολιτική. Το ζήτημα παραμένει σχετικό σήμερα κυρίως λόγω των θανατηφόρων αυτόνομων όπλων με τεχνητή νοημοσύνη. Τέτοια όπλα σίγουρα μπορούν να αλλάξουν τη φύση του πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών και ηθικών επιλογών του πολέμου. Αντιμέτωποι με μονόδρομες ντετερμινιστικές απόψεις για τον αντίκτυπο των αυτόνομων συστημάτων, τείνω να πιστεύω ότι η αλληλεπίδραση των αυτόνομων συστημάτων με τη στρατιωτική στρατηγική, την ηθική, τον πολιτισμό και την πολιτική έχει μόλις ξεκινήσει και ο δρόμος είναι μακρύς και καταστροφικός.
Μπορείτε να φανταστείτε μη στελεχωμένα, υποβρύχια, σκάφη επιφάνειας και εναέρια drones να επιχειρούν εναντίον των αντίστοιχων μονάδων του αντιπάλου;
Μπορείτε να φανταστείτε εκατοντάδες drones να πετούν πάνω από τον εθνικό μας χώρο, να αναζητούν στόχους ή χειρότερα, να ενεργούν εναντίον άοπλων αμάχων διεξάγοντας Ραδιοβιολογικό-χημικό πόλεμο (RBC);
Αυτά τα φανταστικά σενάρια αρχίζουν να αποκτούν ρεαλισμό, και μπορεί να γίνουν γρήγορα μια καταστροφική πραγματικότητα. Εκτιμάται ότι η τεχνολογία των drones φαίνεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο σε κάθε τομέα στρατιωτικού ανταγωνισμού, από την ενίσχυση των αλυσίδων εφοδιασμού έως και τη ρίψη πυρηνικών βομβών. Νομίζω ότι είναι καιρός να εξεταστούν ενδελεχώς οι επιπτώσεις στα ραδιολογικά, βιολογικά, χημικά, και πυρηνικά όπλα (ΡΒΧΠ). Ορισμένες εφαρμογές είναι ήδη δυνατές, ενώ άλλες είναι φουτουριστικές ωστόσο κάνουν νόημα. Η αποτελεσματικότητα των μη στελεχωμένων συστημάτων κατά τις τελευταίες ένοπλες συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο σηματοδοτεί αυτό που πολλοί θεωρούν ότι βρισκόμαστε σε σημείο καμπής στον σύγχρονο πόλεμο. Το σημείο καμπής των μη στελεχωμένων πλατφορμών σε συγκρούσεις χαμηλής έντασης, είναι η ικανότητα μετατροπής μικρότερων ομάδων, λιγότερο χρηματοδοτούμενων στρατιωτών σε πιο θανατηφόρες πολεμικές οργανώσεις. Επίσης, η χρήση των μη στελεχωμένων αεροσκαφών περιλαμβάνει μια σειρά από επιχειρήσεις πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης (Intelligence, Surveillance, Reconnaissance ISR), καθώς και επιχειρήσεις μη επανδρωμένων εναέριων επιθέσεων που περιλαμβάνουν μια ποικιλία διαφορετικών πλατφορμών και πυρομαχικών.
Το βασικό ερώτημα που τίθεται σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό της Θαλάσσιας Ασφάλειας είναι εάν η νέα τεχνολογία πρέπει να αποκτήσει προτεραιότητα. Είτε για τον έλεγχο της θάλασσας, όπως υποστήριξε ο Περικλής για τους Αθηναίους και στα μετέπειτα χρόνια ο Alfred Thayer Mahan, είτε για τον αποκλεισμό ελευθερίας ναυτικού εμπορίου και θαλασσίων αποστολών Anti-Access/Area Denial (A2/AD) από ξηρά, όπως υποστηρίζει ο Sir Julian Corbett. Αυτό που χρειαζόμαστε, για τη Θαλάσσια Ασφάλεια, σε έναν πόλεμο που θα κληθούμε να υποστηρίξουμε στο μέλλον, είναι ένοπλες δυνάμεις με στόλο πλοίων και αεροσκαφών, με ικανότητα εστίασης στη συνεχή και προστατευμένη παρουσία, σε όλες τις θάλασσες και τον εναέριο χώρο που μας περιβάλλουν και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να πολεμήσουμε και να νικήσουμε.
Είτε τα μη στελεχωμένα αεροσκάφη, ή τα αυτόνομα σκάφη και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αποτελούν ήδη αναπόσπαστο μέρος των επιχειρήσεων σε καιρό ειρήνης και θα μπορούσαν σύντομα να αποτελέσουν τον κύριο τρόπο με τον οποίο θα διεξάγονται οι πόλεμοι. Τα μη στελεχωμένα υποθαλάσσια οχήματα (Uncrewed underwater vehicles UUV) θα βρίσκονται προφυλαγμένα σε θέσεις αναμονής έξω από λιμένες και θα περιμένουν να περάσει ένα πλοίο για να επιτεθούν. Τα υποβρύχια θα λαμβάνουν ακριβείς διορθώσεις θέσεων από μη στελεχωμένα σκάφη επιφανείας (Uncrewed surface vessels USV) λειτουργώντας ως αναμεταδότες στην επιφάνεια της θαλάσσης, συνδέοντας τον βυθό της θάλασσας με το διάστημα. Τα αυτόνομα λογισμικά συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου θα επιτίθενται συνεχώς καθόλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων στις συνδέσεις δικτύου πλοίου-δορυφόρου, που ελέγχονται από τις αντιμαχόμενες δυνάμεις. Τα drones μακράς διαρκείας θα εκτελούν περιπολίες ως θαλάσσιοι επιτηρητές, πάντα σε επαγρύπνηση για τον αντίπαλο. Τα πλοία θα μεταφέρουν μη στελεχωμένα εναέρια οχήματα (Uncrewed aerial vesels UAV) για περιπολίες πέρα από τον ορίζοντα, στέλνοντας πληροφορίες μέσω ενός συστήματος USV που θα λειτουργούν ως σταθμοί φόρτισης και κόμβοι συλλογής δεδομένων για UUV.
Κατανοώντας το αναπόφευκτο των δικτυoκεντρικών επιχειρήσεων, η απάντηση για το πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος των νέων τεχνολογιών και των μη στελεχωμένων συστημάτων είναι η ίδια σε μια απλή ερώτηση: Προετοιμαζόμαστε για τον επόμενο πόλεμο με τον σωστό τρόπο; Εάν πιστεύετε ότι οι μελλοντικοί πόλεμοι θα διεξαχθούν όπως αυτοί του παρελθόντος, στους οποίους η πολυπλοκότητα και ο αριθμός των πλοίων, των αεροσκαφών, των τανκς και των οχυρών μας είναι τα κύρια μέτρα ισχύος, τότε μάλλον βρίσκεστε σε λάθος δρόμο. Η ηγεσία σε έναν κόσμο που αλλάζει απαιτεί θάρρος και ειλικρίνεια. Οι ηγέτες θα αποτύχουν αν δεν αντιμετωπίσουν τα δύσκολα προβλήματα του αύριο προετοιμάζοντας σωστά τα στελέχη τους σήμερα. Είναι ευθύνη των ηγετών του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αεροπορίας να παρέχουν τους πόρους, τον χρόνο και την κατεύθυνση στα στελέχη που φέρουν το βάρος των αποστολών στις πλάτες τους. Είναι δουλειά των ηγετών να καλλιεργήσουν ένα περιβάλλον καινοτομίας και να θέσουν την τεχνολογία στα χέρια των στελεχών που μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν. Είναι καιρός να εγκαταλείψουμε το πολεμικό μοντέλο του παρελθόντος για επιτυχία στο μέλλον. Εάν οι ηγέτες των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΔ) μπορούν να εφαρμόσουν αυτές τις αρχές, τότε η καθοδήγηση των μη στελεχωμένων πλατφορμών είναι μια πρόκληση που η υπηρεσία θα είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει.
Υπάρχουν σαφώς και αντίθετες φωνές από σκεπτικιστές αφού δεν απεδείχθη η υπερτονισμένη επιχειρησιακή σημασία που αποδίδεται στις μη στελεχωμένες πλατφόρμες στις πρόσφατες συγκρούσεις ακόμη και στην Ουκρανία καθόσον η μαχητική αποτελεσματικότητα των συστημάτων, δοκιμάστηκε σε περιβάλλοντα αεροπορικής υπεροπλίας και κατά ατάκτων στρατιωτικών ομάδων χωρίς αξιόπιστα συστήματα εγκαίρου εντοπισμού. Παρόλα αυτά τα μη στελεχωμένα αεροσκάφη εκτιμάται ότι θα ενισχύσουν τις δυνατότητες άμυνας αλλά και θα συμβάλουν στη βιωσιμότητα των εγχώριων αμυντικών βιομηχανιών.
Συμπερασματικά απαιτείται να γίνει στόχος της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας να αποκτήσει παραγωγή πλατφορμών κρίσιμων όπλων. Η τρέχουσα πορεία υποδηλώνει ότι τα μη στελεχωμένα οχήματα ανταποκρίνονται σε αυτόν τον στόχο λόγω της εκτιμώμενης σημασίας των σε μελλοντικές εχθροπραξίες. Οι αναδυόμενες στρατιωτικές τεχνολογίες και ιδίως οι στρατιωτικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης δείχνουν περαιτέρω ότι τα ρομποτικά συστήματα δικτυοκεντρικών επιχειρήσεων θα διαδραματίζουν όλο και μεγαλύτερο ρόλο στο μελλοντικό επιχειρησιακό περιβάλλον. Ενώ η αεροναυτική διάσταση ηγείται του τεχνολογικού άλματος στον τομέα, οι μη στελεχωμένες χερσαίες, εναέριες και ναυτικές πλατφόρμες γίνονται επίσης όλο και πιο ορατές τα τελευταία χρόνια. Έτσι, η τρέχουσα επιτυχία και οι μελλοντικές προσδοκίες αποδεικνύουν ότι πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις στις μη στελεχωμένες πλατφόρμες όχι μόνο στις αεροπορικές δυνάμεις αλλά και στις χερσαίες και ναυτικές υπηρεσίες.
Στην Ελλάδα, πρέπει να σκεφτόμαστε ότι η βελτιωμένη ικανότητα των μη στελεχωμένων συστημάτων σε συνδυασμό με τη μείωση των τιμών έχει υπερκεράσει το εμπόδιο για την είσοδο στη σύγκρουση στον αεροπορικό και ναυτικό τομέα. Το σχετικά χαμηλό κόστος και η υψηλή ικανότητα αυτών των συστημάτων παρέχουν στα μικρότερα κράτη τη δυνατότητα να ενισχύσουν την ισχύ τους. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, πρέπει να αποκτήσουμε αυτονομία και ανεξαρτησία των μη στελεχωμένων συστημάτων για να βελτιώσουμε την πρόσβασή μας στην εναέρια και θαλάσσια ισχύ, η οποία με τη σειρά της έχει ανατρέψει τις υπάρχουσες αντιλήψεις σχετικά με την παραδοσιακή κυριαρχία στον αέρα και τη θάλασσα. Ο μειωμένος προσωπικός κίνδυνος και η ικανότητα αντιπαράθεσης έχουν αλλάξει τον λογισμό για τη σύγκρουση, αυξάνοντας ενδεχομένως την πιθανότητα επιτυχίας. Η Ελλάδα πρέπει να λάβει υπόψη της την προειδοποίηση για νέου είδους πολέμους προκειμένου να προετοιμαστεί αποτελεσματικά για το πεδίο μάχης του μέλλοντος. Το Υπουργείο Άμυνας πρέπει επίσης να εξετάσει τις ευρύτερες στρατηγικές επιπτώσεις που προτείνει, όπως την πιθανότητα να θερμανθεί η αμυντική μας βιομηχανία εν μέσω των ξεκάθαρων πλεονεκτημάτων της ικανότητας χαμηλού κόστους και χαμηλού κινδύνου που μπορεί να προσφέρει στη χώρα που θέλει να βελτιώσει την εθνική μας ισχύ.
Τελευταία, ο σχεδιασμός του Στόλου και της Τακτικής Αεροπορίας, με την πρόσκτηση νέων Φρεγατών και νέων Αεροσκαφών δίνει σημαντική προσοχή στην τεχνολογία, τα όπλα και τα προγράμματα ανανέωσης που απαιτούνται για το μέλλον. Αυτά τα θέματα έχουν δημιουργήσει επίσης πληθώρα συζητήσεων. Εμπειρογνώμονες εξέτασαν την ταχέως αναπτυσσόμενη πρόκληση των μη στελεχωμένων οχημάτων και το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης σε αερο-ναυτικές συγκρούσεις και την αλληλεπίδραση με το διαστημικό τομέα. Πέρα από την τεχνολογία, υπάρχουν επίσης πιο κλασικές ανησυχίες, όπως οι προκλήσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας και των απαιτούμενων ανεφοδιασμών καυσίμων σε μελλοντικές συγκρούσεις σε απομακρυσμένες θαλάσσιες περιοχές. «Τα στελέχη κερδίζουν τις μάχες, η διοικητική μέριμνα κερδίζει τους πολέμους». Επιπλέον, μια ψύχραιμη συζήτηση του πώς να κρίνουμε την προηγούμενη και τη μελλοντική αποτελεσματικότητα των μη στελεχωμένων εναερίων και θαλασσίων οχημάτων τονίζει τις επιπλοκές της αξιολόγησης νέων όπλων και νέων τεχνολογιών. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για τα βελτιωμένα χρονοδιαγράμματα του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αεροπορίας για μη στελεχωμένα συστήματα που πλέον λαμβάνονται υπόψη στην πολεμική σχεδίαση.
*Υποναύαρχος ε.α.
