ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΕΣ: Ε’. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ

Οι «Πολιτικές Κοινοτοπίες» είναι μια σειρά κοινότοπων και ευσύνοπτων πολιτικών ερωταπαντήσεων. Τι σημαίνει, η Νεοελληνική Πρόοδος;

Ο σοφιστής Πρωταγόρας έλεγε πως η πρώτη κοινωνία απέτυχε, επειδή οι άνθρωποι δεν κατείχαν την πολιτική τέχνη και αδικούσαν ο ένας τον άλλον – «ἠδίκουν ἀλλήλους, ἅτε οὐκ ἔχοντες. τὴν πολιτικὴν τέχνην» (Πλάτων, Πρωταγόρας, 322b). Πράγματι, οι γερές και προηγμένες πολιτείες βασίζονται στην δίκαιη νοοτροπία, που προτάσσει το συλλογικό συμφέρον, ως προϊόν της πολιτικής εξέλιξης. Εξάλλου, κατά τον Αριστοτέλη, όταν οι ανθρώπινες ομάδες διαπνέονται από την αίσθηση της κοινότητας, και εμφορούνται από το κοινό συμφέρον, τότε συγκροτούν πολιτεία – «ὅταν δὲ τὸ πλῆθος πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύηται συμφέρον, καλεῖται τὸ κοινὸν ὄνομα πασῶν τῶν πολιτειῶν, πολιτεία» (Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1279 a 35)…

Ανήκει όμως η νεώτερη Ελλάδα στην χορεία των επιτυχημένων πολιτειών; Είναι το νεοελληνικό κρατικό ήθος, εξελιγμένο και δίκαιο;

Δυστυχώς η νεώτερη Ελλάδα δεν στάθηκε ποτέ αξιόλογο πρότυπο προηγμένης, σύγχρονης πολιτείας. Στην κυρίαρχη νεοελληνική ιδεολογία έλειψε η αγαθή νοοτροπία της έμπρακτης δικαιοσύνης, της αδέκαστης αμεροληψίας, της υπηρεσίας του συλλογικού συμφέροντος, και της ανιδιοτελούς πρόταξης της κοινότητας έναντι των τοπικών, των συντεχνιακών, των οικογενειακών και εν τέλει των ιδίων συμφερόντων. Η φαύλη νεοελληνική πολιτική νοοτροπία επικράτησε να προσδιορίζεται ως «κοτζαμπασισμός», δηλαδή με το καθυστερημένο, προνεωτερικό, τοπικιστικό, οικογενειοκρατικό, ατομικιστικό ήθος των προκρίτων και δημογερόντων της Οθωμανίας, των κοτζαμπάσηδων – κατά άμεσο δάνειο από την τουρκική γλώσσα (kocabaşı). Γιατί όμως;

Διαμορφώθηκε ήδη από την Ελληνική Επανάσταση (1821) ή έστω από την σύσταση του ελληνικού κράτους (1830), ένα νεοελληνικό κρατικό ήθος που μοιάζει να εδράζεται σε ό,τι λογίζεται ως η ηθική βάση μιας καθυστερημένης κοινωνίας, ήτοι ως επιβίωση στοιχείων μιας προνεωτερικής νοοτροπίας που ανάγεται στην θεοκρατούμενη και φεουδαρχική κοινωνική οργάνωση τόσο του Μεσαίωνα, μιας απώτερης δηλαδή περιόδου έως τον 15ο αιώνα, κατά την οποία ξεπηδά ο νεώτερος ελληνισμός, όσο και έτι περαιτέρω στην νεοελληνική κοινωνική δομή επί Τουρκοκρατίας (1453-1821). Πράγματι, λόγω της οθωμανικής κατάκτησης, η νεώτερη Ελλάδα δεν διαπεράστηκε ποτέ από την Αναγέννηση, ενώ ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός υπήρξε μάλλον μια ιδιόρρυθμη πνευματική κίνηση που βασίστηκε ως επί το πλείστον στην χριστιανική ορθοδοξία ως διαφωτιστική θεωρία, δίχως όμως να προτάξει, όπως έπραξε ο ομογάλακτος Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, την συνολική ανατροπή του «Παλαιού Καθεστώτος», ενός αναχρονιστικού προνεωτερικού εξουσιαστικού συμπλέγματος – που όμως οι Έλληνες περιόρισαν μόνον στην οθωμανική εξουσία, πλην λαμπρών κειμένων όπως της «Ελληνικής Νομαρχίας» του Ανώνυμου Έλληνος. Απότοκος υπήρξε, η Ελληνική Επανάσταση (1821) να διέπεται από μια κυρίαρχη θρησκευτικότητα, και να σαλπιστεί από τους προκρίτους και τους ιεράρχες, σε αντίθεση με την Αμερικανική (1775) και την Γαλλική (1789) που στράφηκαν κατά παρόμοιων θεσμών.

Φυσικά, η νεώτερη Ελλάδα έχει επιχειρήσει να εκσυγχρονιστεί ήδη από την Ελληνική Επανάσταση, και άρα να συγχρονίσει την εξέλιξή της με την υπόλοιπη Ευρώπη. Καποδίστριας, Τρικούπης, Βενιζέλος και άλλοι Νεοέλληνες πολιτικοί ταγοί, συμβόλισαν κατά καιρούς την σοβαρή βούληση της νεοελληνικής κοινωνίας να μεταρρυθμιστεί συθέμελα ώστε να απαλλαγεί ξεκάθαρα και δια παντός από την προνεωτερική καθυστέρηση. Παρόλα αυτά, ο «κοτζαμπασισμός» ως καθυστερημένη πολιτική ιδεολογία ποτέ δεν ηττήθηκε πλήρως, αλλά μετασχηματίστηκε ώστε να επιβιώσει ως επιπολάζον πολιτικό ήθος, μέχρι τις ημέρες μας.

Συν τοις άλλοις, ο «κοτζαμπασισμός» μάλιστα εμφανίζεται πλέον παγκοσμίως ως μια νεοελληνική ιδιαιτερότητα, μια διακριτή νεοελληνική νοοτροπία, αρμονικά ενταγμένη στο σύγχρονο διεθνές σύστημα. Ένα ιδιώνυμο νεοελληνικό πολιτικό ήθος, που αφ’ ενός θεωρεί πως μέσω ενός πανίσχυρου συμπλέγματος πελατειακών σχέσεων και εξαρτήσεων μπορεί να διαιωνίζεται ένα παμπάλαιο, σχεδόν φεουδαλικό κοινωνικό σύστημα στο εσωτερικό της χώρας – ποδηγετώντας τον απλό λαό και μετατρέποντάς τον σε εκμεταλλευτική βάση μιας πυραμίδας, στην κορυφή της οποίας επικάθηται μια ιδιόρρυθμη, κρατικοδίαιτη αστική τάξη, αφ’ ετέρου απολογείται υπέρ ξένων συμφερόντων υπό τον όρο πως μια εγχώρια ηγετική ομάδα νέμεται προσόδους, προνόμια και επιδοτήσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που οι κοτζαμπάσηδες πρακτόρευαν και υπηρετούσαν κάποτε τα συμφέροντα των Οθωμανών…

Για την διασφάλιση της λαϊκής αποδοχής, και για την ιδεολογική του νομιμοποίηση, ο «κοτζαμπασισμός» επικαλείται την ανημπορία της νεοελληνικής κοινωνίας να πολιτευτεί χωρίς αυτόν, δίχως από σωθικά της Ρωμιοσύνης, και από τα έγκατα της Ελλάδας, να ξεπηδήσουν αρχέγονες διαλυτικές δυνάμεις που θα κατακερματίσουν την κοινωνία και θα αφανίσουν το κράτος. Φοβερίζει τους μεταρρυθμιστές πως οιοσδήποτε πολιτικός εκσυγχρονισμός που θα αμβλύνει τις υπάρχουσες, καθυστερημένες εξουσιαστικές δομές, θα φέρει αντί για την Πρόοδο, μία ανεξέλεγκτη αναρχία που θα διαρρήξει τον κοινωνικό ιστό, θα αλλάξει τον δυτικό προσανατολισμό της νεώτερης Ελλάδας, θα ανατρέψει την νεοελληνική τάξη, θα σκορπίσει εμφύλιο σπαραγμό και εν τέλει θα ρίξει την χώρα στα Τάρταρα… Όμως, αυτός ο επαπειλούμενος κίνδυνος εθνικής καταστροφής καταλήγει να γίνεται αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς ανοίγονται οι ασκοί του Αιόλου που εντέλει αποτρέπουν την ουσιαστική Πρόοδο, ώστε επιτέλους η νεώτερη Ελλάδα να εξισωθεί με την Δύση. Κοντολογίς, ο κοτζαμπασισμός υπόσχεται έναν άλλο δρόμο προς την Δύση, δίχως να αρνείται θεωρητικά την Πρόοδο, που όμως στο τέλος διαφεύγει, καθώς από την φύση του το συγκεκριμένο νεοελληνικό πολιτικό ήθος δεν επιτρέπει την αυτοϋπέρβασή του, καθώς ο πολιτικός εκσυγχρονισμός θα σημάνει και το οριστικό τέλος του!

Εν κατακλείδι, δεν φαίνεται άλλη βατή οδός ώστε η ελληνική κοινωνία να προοδεύσει και επιτέλους να εκσυγχρονιστεί – χωρίς να διχαστεί και να σπαραχθεί έσωθεν – παρά η νεοελληνική ηγέτιδα τάξη μέσω της υψηλής παιδείας και του Ορθού Λόγου, να ομονοήσει πως πρέπει επιτέλους να μετασχηματιστεί ιδεολογικά, αφήνοντας κατά μέρος μερικά συμφέροντά της, προκειμένου να επωφεληθεί πολλαπλάσια στο μέλλον από την εγκαθίδρυση ενός σύγχρονου και εξελιγμένου πολιτικού συστήματος, που θα είναι αποτελεσματικότερο και ισχυρότερο. Να πειστεί συνολικά η νεοελληνική καθεστηκυΐα τάξη πως δεν στήνεται σύγχρονο κράτος με αναχρονιστικές και καθυστερημένες νοοτροπίες, και πως θα πρέπει να θυσιάσει κάποια εφήμερα συμφέροντά της προς χάριν ενός υπέρτερου σκοπού.

Μόνο έτσι θα μεταβληθεί το καθυστερημένο νεοελληνικό πολιτικό ήθος, μέσα από ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο, που θα ολοκληρώσει την Ελληνική Επανάσταση δύο αιώνες μετά την έναρξή της, φέρνοντας τον νεώτερο ελληνισμό στο ίδιο πολιτικό και οικονομικοκοινωνικό επίπεδο με την προηγμένη Δύση. Άλλωστε η Πρόοδος χρειάζεται και ένα ανώτερο πολιτικό ήθος, σύμφωνα με το οποίο θα θυσιάζονται τα άνομα ατομικά, οικογενειακά, τοπικά και συντεχνιακά συμφέροντα για χάρη του συλλογικού έννομου συμφέροντος.

…Όταν κάποτε ρωτήθηκε ο Σόλωνας πως θα ήταν δυνατό να μην υπάρχει αδικία ατην πόλη, αποκρίθηκε «Αν αγανακτούν το ίδιο και εξεγείρονται όσοι δεν αδικούνται με αυτούς που αδικούνται», Σόλων ἐρωτηθεὶς πῶς ἄν μὴ γίγνοιτο ἀδίκημα ἐν πόλει εἶπεν· εἰ ὁμοίως ἀγανακτοῖεν οἱ μὴ ἀδικούμενοι τοῖς ἀδικουμένοις (Στοβαίος, Ἀνθολόγιον, Περί Πολιτείας, μγ’ 77)!