Νίκος Χ. Βαρσακέλης
Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής
Τμήμα Οικονομικών Επιστημών
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Πριν από μια εβδομάδα, συνεχίζοντας τις αήθεις επιθέσεις του προς τον Πρόεδρο της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν μεταξύ άλλων δήλωσε απειλητικά: «…τα κίτρινα γιλέκα θα γίνουν τα κόκκινα γιλέκα». Αυτή η φράση του Τούρκου Προέδρου πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Θεωρώ ότι δεν εννοούσε το αίμα, δηλαδή, ότι θα υπάρχουν τόσα θύματα που τα κίτρινα γιλέκα θα κοκκινήσουν από το αίμα. Εάν εννοούσε τα ισλαμικά γιλέκα, δηλαδή, πόλεμο από το ισλάμ, γιατί δεν χρησιμοποίησε το πράσινο χρώμα που είναι και το χρώμα του ισλάμ; Εάν όμως εννοούσε τα ισλαμιστικά γιλέκα τότε τι νόημα έχει το κόκκινο χρώμα; Μόνο εάν τα ισλαμιστικό κίνημα καθοδηγείται από την Τουρκία και γι’ αυτό χρησιμοποίησε το χρώμα της Τουρκίας. Αυτή η φράση εάν έχει το νόημα που της δίνω εγώ, τότε αναμφίβολα αποτελεί, στην ουσία, πολεμική απειλή κατά της ακεραιότητας μιας συμμάχου προς την Τουρκία χώρας, όταν περίπου 18% του πληθυσμού της Γαλλίας είναι μουσουλμάνοι. Με αλλά λόγια, ο Πρόεδρος της Τουρκίας βάζει και επίσημα την ταφόπλακα στο κλινικά νεκρό ΝΑΤΟ. Βέβαια, τον τελευταίο χρόνο, η ρητορική της κυβερνητικής ελίτ της Τουρκίας απέναντι στην Δύση έχει αποκτήσει επικίνδυνα προκλητικό τόνο με επιθέσεις εναντίον σχεδόν όλων των δυτικών χωρών, ακόμη και του υπουργείου εξωτερικών των ΗΠΑ και του Πεντάγωνου. Αντίθετα δεν παρακολουθούμε ανάλογη επιθετικότητα απέναντι σε άλλες χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Όλοι λοιπόν αναρωτιούνται γιατί η κυβερνώσα ελίτ της Τουρκίας έχει πλέον σχεδόν εχθρική και αλαζονική στάση απέναντι στην Δύση που εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους στο πλαίσιο του λεγόμενου νεοθωμανισμού. Οι περισσότερες αναλύσεις θεωρούν ότι η στάση αυτή γίνεται ανεκτή διότι η Τουρκία είναι το «αγαπημένο παιδί» της Δύσης για διάφορους λόγους. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η Δύση θα ανέχεται τις προσβολές και την εχθροπάθεια επειδή η Τουρκία κατέχει στρατηγική θέση. Βέβαια, όταν χρειάστηκε η Δύση την στρατηγική θέση της Τουρκίας, εκείνη αρνήθηκε (πόλεμος στο Ιράκ όταν η Τουρκία αρνήθηκε την χρήση της αμερικάνικης βάσης στο Ιντσιρλίκ με αποτέλεσμα την καθυστέρηση της εκστρατείας και την αύξηση των απωλειών των αμερικανικών δυνάμεων). Επομένως η χρησιμότητα της στρατηγικής θέσης μιας χώρας – εταίρου, που δεν μπορεί να αξιοποιηθεί από την δυτική συμμαχία, είναι μηδαμινή.
Ορισμένοι αναλυτές και ίσως και η κοινή γνώμη θεωρούν ότι τα οικονομικά συμφέροντα κυρίως της Γερμανίας είναι αυτά που δίνουν στην τουρκική κυβερνώσα ελίτ την αίσθηση ότι ο οικονομικός ρόλος της Τουρκίας είναι τόσο σημαντικός για τις οικονομίες της δύσης που τελικά δεν θα διακινδυνεύσουν τις σχέσεις με την Τουρκία. Αναφέρονται στις επενδύσεις στην Τουρκία, στις εξαγωγές κλπ. Ας εξετάσουμε την θέση αυτή με στοιχεία.
Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η πορεία των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) από ορισμένες χώρες προς την Τουρκία κατά την περίοδο 2013-2018. Για τον μη ειδικό στα οικονομικά αναγνώστη, οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι οι επενδύσεις σε παραγωγικές δραστηριότητες όπως βιομηχανία, υπηρεσίες κλπ. Δεν είναι επενδύσεις για κερδοσκοπία όπως πχ σε ομόλογα και μετοχές με βραχυχρόνιο χαρακτήρα. Η ροή, λοιπόν, των Γερμανικών ΑΞΕ προς την Τουρκία ακολουθεί φθίνοντα ρυθμό, δηλαδή, οι Γερμανικές επιχειρήσεις από 2,121 δις δολάρια που επένδυσαν στην Τουρκία το 2013, επένδυσαν μόλις 267 εκατ. δολάρια το 2018. Το μέγεθος των επενδύσεων και των άλλων χωρών είναι μικρό και σε καμία περίπτωση δεν ξεπέρασε το ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Είναι ενδιαφέρον ότι για το 2018 το ποσοστό των Γερμανικών ΑΞΕ στην Τουρκία ανήλθε μόλις στο 2,1% του συνόλου των ΑΞΕ που έγιναν στην Τουρκία, των ΗΠΑ στο 3,9%, της Γαλλίας στο 3,5% και της Κίνας, η οποία επενδύει σε όλο τον κόσμο εκατοντάδες δισεκατομμύρια, μόλις στα 81 εκατομμύρια, δηλαδή, στο 0.6% του συνόλου. Το μερίδιο όλων αυτών των χωρών, που παράγουν το μεγαλύτερο μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ, στις ΑΞΕ προς την Τουρκία ήταν 19,7% το 2018.
Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται τα δεδομένα για το ήδη εγκατεστημένο ξένο κεφάλαιο στην Τουρκία από τις αντίστοιχες χώρες. Είναι ενδιαφέρουσα η εξέλιξη καθώς παρατηρούμε μια απόσυρση και μάλιστα σημαντική του εγκατεστημένου κεφαλαίου από την Τουρκία. Για παράδειγμα αποσύρθηκαν Γερμανικά κεφάλαια δηλαδή έφυγαν παραγωγικές επιχειρήσεις, ύψους περίπου 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ του 2017 και 2018 δηλαδή σε ένα χρόνο. Αντίστοιχη είναι και η εξέλιξη για όλες τις χώρες. Και μάλιστα τα συνολικά κεφάλαια που αποσύρθηκαν ανέρχονται σε 50 δισεκατομμύρια περίπου δηλαδή έφυγαν επιχειρήσεις με εγκαταστημένο κεφάλαιο ύψους 50 δισεκατομμυρίων. Το μερίδιο των υπό εξέταση χωρών μειώθηκε από 34,3% το 2017 σε 29,5% το 2018.
Στο δια ταύτα! Το 2013 το 41% των ΑΞΕ προερχόταν από τις υπό εξέταση χώρες. Το 2018 το ποσοστό έπεσε στο 24,5%. Επομένως, εάν οι μεγαλύτεροι οικονομικά παγκόσμιοι παίκτες φεύγουν από την Τουρκία, μειώνονται οι ροές των ΑΞΕ, δηλαδή, δεν προσελκύει πλέον επιχειρήσεις όπως στα προηγούμενα χρόνια, από πού προέρχονται οι ΑΞΕ στην Τουρκία; Επενδυτές από ποιες χώρες επενδύουν στην Τουρκία και σε ποιους κλάδους; Μήπως οι ΑΞΕ από τις υπόλοιπες χώρες αφορούν εξαγορά επιχειρήσεων δημοσίων και ιδιωτικών; Και τελικά ποιος ωφελείται από αυτές τις επενδύσεις; Μήπως τελικά η συμπεριφορά της κυβερνώσας ελίτ στην Τουρκία εξηγείται με την θεωρία των θεσμών, όπως την διατύπωσε ο καθηγητής του ΜΙΤ Daron Acemoglou; Μήπως οι θεσμικές αλλαγές που έχει επιβάλλει η κυβερνώσα ελίτ στην Τουρκία δεν προσφέρουν θετικά κίνητρα για την Τουρκική οικονομία που θα οδηγήσουν την Τουρκική οικονομία στην πρόοδο, αλλά σημαντική πρόσοδο για την ίδια την κυβερνώσα ελίτ; Μήπως ο νεοθωμανισμός και η εχθροπάθεια είναι τα εργαλεία για να ωφελείται οικονομικά η κυβερνώσα ελίτ, όπως ακριβώς συνέβαινε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
Πίνακας 1 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις
(σε εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ)
2013 2014 2015 2016 2017 2018 Ποσοστό επι του συνόλου 2018
Καναδάς 25 15 33 118 42 34 0.3%
Γερμανία 2121 1058 655 645 363 267 2.1%
Γαλλία 191 245 173 -124 397 451 3.5%
Μ. Βρετανία 340 904 598 952 297 681 5.2%
Ιταλία 131 521 243 209 44 389 3.0%
Ιαπωνία 441 254 315 461 184 147 1.1%
ΗΠΑ 296 380 1578 508 234 503 3.9%
Κίνα 24 53 521 346 147 81 0.6%
Σύνολο 12271 12448 18916 13719 11185 12966 100.0%
Πίνακας 2 Εγκατεστημένο Ξένο Κεφάλαιο
(σε εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ)
2016 2017 2018 Ποσοστό επι του συνόλου 2018
Καναδάς 880 1687 1372 0.9%
Γερμανία 15383 20402 13388 9.1%
Μ. Βρετανία 12757 16288 10089 6.9%
Ιταλια 4207 5117 3152 2.1%
Ιαπωνία 3042 5252 2996 2.0%
ΗΠΑ 6059 8844 5781 3.9%
Γαλλία 6175 8572 5484 3.7%
Κίνα 492 1562 1136 0.8%
Σύνολο 148428 197374 147107 100.0%
πηγή: “Μακεδονία”
