Οι κόρες της φόνισσας

της ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΓΙΩΡΓΗ

Ο κινηματογράφος ήταν γεμάτος από την παραγνωρισμένη δύναμη που κρατάει όρθιο το θέατρο και τον κινηματογράφο: τις συνταξιούχες καθηγήτριες της μέσης εκπαίδευσης. Απέναντι, στο πανί, ξετυλίγονταν η εικονογραφία των γυναικών του Παπαδιαμάντη, μεταφερμένη από τη δασωμένη Σκιάθο στα ξερά βουνά της Μάνης.

Οι τίτλοι τέλους άρχιζαν με αριθμούς -άγνωστο από πού προκύπτουν- των χιλιάδων και εκατομμυρίων κοριτσιών που θανατώθηκαν λίγο μετά τη γέννησή τους στην Ελλάδα και τον κόσμο, γιατί ήταν κορίτσια. Η μουσική που συνόδευε τη μακάβρια αυτή αρίθμηση ήταν διασκευή για χορωδία του θρήνου «Μάνα μου», τραγούδι αραβικό της αγάπης σε διασκευή Χριστόδουλου Χάλαρη, στίχους Νίκου Γκάτσου και πρώτη εκτέλεση της θρυλικής φωνής του Χρύσανθου. Εδώ, εκμεταλλεύτηκαν το βάρος του τραγουδιού στην ψυχή του Έλληνα για να εκβιάσουν το συναίσθημα.

Ο μύθος της φόνισσας είναι πιασάρικος, όπως θα λέγαν οι άνθρωποι της αγοράς. Πουλάει η βία κατά των γυναικών, πόσω μάλλον, όταν η γυναίκα είναι το βρέφος, που τώρα σου γελά, μα σε δεκαπέντε χρόνια θα σου γυρεύει το αμπέλι προίκα. Ο αμερικάνος εντυπωσιάζεται. Τους αριθμούς που βάλανε, σάμπως για να εκμαιεύσουν τη δίκαιη οργή των θεατών, τους νομίζω στηριγμένους σε πολλές υποθέσεις ή υπαγορευμένους από την επιθυμία κωδικοποίησης του γυναικείου ζητήματος. Τους ανθρώπους τους ξεφορτώνονται, πραγματικά και συμβολικά, όταν δεν είναι χρήσιμοι πια. Όταν οι γυναίκες λιγοστεύουν, γίνονται πολύτιμες και σταματάνε να λιγοστεύουν.

Μα ποιός είπε ότι στην παραδοσιακή κοινωνία δεν ήταν χρήσιμες οι γυναίκες; Εργατικό δυναμικό ανέξοδο και υπάκουο ήταν τα κορίτσια. Αυτές κουβαλούσαν το νερό, δούλευαν στο σπίτι και στο χωράφι και σε ό,τι είδους οικοτεχνία και βιοτεχνία σήκωνε ο τόπος. Οι ασκημούλες γίνονταν ισόβιοι υπηρέτες των γονιών και των αδελφών τους. Δεν ήταν τρελλοί να χάσουν πολύτιμα ζα. Ούτε σε όλους τους ελληνικούς τόπους ήταν ίδια η αξία της γυναίκας. Όταν οι άντρες είναι ναυτικοί και σήμερα είναι κι αύριο δεν είναι, ο στύλος του σπιτιού κι αυτός που κληρονομεί στους απογόνους είναι η γυναίκα. Και κληρονομεί στους θηλυκούς απογόνους, δηλαδή στους στύλους των επόμενων σπιτιών. Στα ελληνικά νησιά υπήρχε η Κυρία, που ήταν η κτηματίας κι έδινε δουλειά στους κολλίγους, υπήρχε η Καπετάνισσα, που είχε καράβι και μίσθωνε τον καπετάνιο και το τσούρμο. Υπήρχε η δούλα, που έβγαζε με τα χέρια της το ψωμί της. Υπήρχε η δουλεύτρα, η υφάντρα, η τεχνίτρα.

Στατιστικές για τις βουβές δολοφονίες δεν υπάρχουν. Όπως και για τις δολοφονίες χρόνια ασθενών. Μα υπήρχε αρκετή ψυχολογική βία για να κρατά το θηλυκό στοιχείο στο ζυγό, όπου οι πέτρες οι ξερές δεν μπορούσαν να θρέψουν τους ανθρώπους και ήθελαν ανδρικά χέρια για να ξεχερσώνουν και να σκάβουν.

Ο Παπαδιαμάντης δεν πιάνεται και δεν στριμώχνεται στο πλαίσιο μιας εποχής. Δείχνει τη φόνισσα σαν το φαινόμενο το ανάποδο από τη φύση, το δαιμονικό, τη στρίγγλα. Που υπάρχει και εμφανίζεται, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν.

Την εποχή του me too και του πετροβολήματος, είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις τις αποχρώσεις του Παπαδιαμάντη. Δεν χρειάζεται τίποτα να πει κανείς. Μόνο ότι χάρη στη φτωχική πληρωμή με το κομμάτι, μας άφησε πολλά κείμενα, δημοσιευμένα στις εφημερίδες, κι έχουμε σήμερα να παρηγοριόμαστε.