Α Μέρος: ο ρόλος του Ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορεία

Β’ Μέρος: ο δρόμος προς την καταστροφή

Γ’ Μέρος: Το σχέδιο Καταστροφής εν δράσει

Δ! ΜΕΡΟΣ

ΤΟΥ ΠΑΡΙ ΘΑΣΙΤΗ

Στο Γ’ και τελευταίο μέρος θα αναλύσουμε την πορεία προς την Καταστροφή, όταν αυτή πήρε την πιο «ολοκληρωμένη» μορφή της. Θα αποδείξουμε ωστόσο, ότι υπήρχαν εναλλακτικές μέχρι και την τελευταία στιγμή. Ότι υπήρχε όλος ο διαθέσιμος χρόνος να διαπραγματευτεί την θέση της η Ελλάδα και ο Ελληνισμός συνολικά, χωρίς την προοπτική του αφανισμού. Ότι αρκούσε μια αναζήτηση διεξόδων πέρα από την σφιχτή τανάλια του Βρετανικού και «Συμμαχικού» παράγοντα.

Βεβαίως όλα αυτά ακούγονται ευχολόγια. Σε μια χώρα που ταυτίζει την ύπαρξή της, το βιός της, με την πορεία της Δύσης συνολικά. Που εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από τους συσχετισμούς δύναμης στα κέντρα λήψης αποφάσεων της Δύσης, που ακόμη και την ύστατη στιγμή δεν αναζητά άλλη διέξοδο… Τι συνέβη τελικά στην χώρα μας και στην Ευρώπη και αφέθηκε ο Ελληνισμός στην τύχη του; Πώς η στρατιωτική ήττα συνοδεύτηκε από μια συμφορά ολοκληρωτικού χαρακτήρα;

1)          ΟΙ ΜΟΙΡΑΙΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1920

Ι) Αλλαγή καθεστώτος;

i)               Πρώτες Συνέπειες

Η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» αν και δεν έλαβε την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων, πήρε ωστόσο-χάρις στο πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα- την συντριπτική πλειοψηφία των εδρών. Κυρίαρχη δύναμη ήταν το περίφημο «Λαϊκό Κόμμα» διάδοχος του παλαιότερου «Κόμματος των Εθνικοφρόνων» υπό την ηγεσία του Δημητρίου Γούναρη. Οι εθνικόφρονες ήταν οι εκπρόσωποι της Παλαιάς Ελλάδας, φίλα προσκείμενοι στην Γερμανία του Κάιζερ και μονίμως διστακτικοί στην ανάληψη πρωτοβουλιών είτε στο πεδίο της εσωτερικής πολιτικής και οικονομίας, είτε στο διεθνές επίπεδο. Δεν πέρασαν λίγες μέρες και ανακοινώνουν δημοψήφισμα για την επαναφορά του Κωνσταντίνου του Α’-εξόριστου από το 1917 στην Ελβετία. Εντελώς ανίδεοι για την κατάσταση στο μέτωπο αναλώνονται επί εβδομάδες σε ρεβανσιστικού χαρακτήρα κινήσεις, χάνοντας κάθε αξιοπιστία. Παρά την φημισμένη του μετριοπάθεια, ο Δημήτριος Ράλλης, γνωστός και ως «Αττικάρχης» προβαίνει σε ριζικές κινήσεις. Να τι λέει ο Γάλλος πρεσβευτής Billy στις 24 Νοεμβρίου του 1920: «Όλες οι προσπάθειες της νέας κυβέρνησης περιορίζονται στην επιστροφή του πρώην Βασιλιά και στην εξαφάνιση των ιχνών του βενιζελικού καθεστώτος. Οι μητροπολίτες, οι στρατηγοί, οι αξιωματικοί, οι δικαστές που είχαν απομακρυνθεί, επανήλθαν. Μέχρι τώρα 8 στρατηγοί και 1211 αξιωματικοί επανήλθαν». Δυστυχώς το κακό δεν περιορίστηκε στην επαναφορά των βασιλοφρόνων αξιωματούχων, αλλά και στην αναγκαστική αποστράτευση των ικανότερων (κατά κανόνα) και εμπειρότερων αξιωματικών βενιζελικού φρονήματος. Μέσα σε λίγες μέρες απομακρύνεται ο Αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας Λεωνίδας Παρασκευόπουλος και αντικαθίσταται από τον στρατηγό Παπούλα, γνωστό για την διοργάνωση των συμμοριών επιστράτων στα Νοεμβριανά του 1916… Ακολούθως αποστρατεύονται 17 στρατηγοί (!) και 130 συνταγματάρχες αντίπαλοι του νέας κυβέρνησης[1].

Η απάντηση των Συμμάχων στο αναγγελλόμενο δημοψήφισμα είναι άμεση αν και βαθιά υποκριτική. Βάσει της συμφωνίας της 23^ης Φεβρουαρίου του 1918, οι Βρετανία, Γαλλία και ΗΠΑ, δεσμεύονταν να χορηγήσουν υπό την μορφή εγγυήσεων και χορηγήσεων 12.000.000 λίρες, 300.000.000 φράγκα και 48.500.000 δολάρια σε δόσεις, ενώ η περίοδος εξόφλησης θα κρατούσε 15 χρόνια[2]. Στα τέλη Νοεμβρίου, ο Γάλλος πρεσβευτής επιδίδει νότα στον Δημήτριο Ράλλη-τον νέο Πρωθυπουργό- με την οποία ανακοινώνει το πάγωμα κάθε οικονομικής στήριξης με την επαναφορά του Κωνσταντίνου στο θρόνο, κάτι που έπραξαν αμέσως Γαλλία και Βρετανία… Όσο για τις ΗΠΑ δεν αρνήθηκαν την παροχή πιστώσεων, ζήτησαν όμως από την ελληνική κυβέρνηση να τους ενημερώσει επίσημα ότι ο τέως Βασιλιάς επανήλθε… Κάτι που δεν συνέβη ποτέ[3].. Πέρα από τα τραγελαφικά της υπόθεσης, η δραχμή υποτιμήθηκε ραγδαία και ο πληθωρισμός εκτοξεύτηκε άμεσα, ενώ επενδύσεις ύψους 600.000.000 δραχμών πάγωσαν. Ο στραγγαλισμός του ελληνικού κράτους ήταν θέμα εβδομάδων το πολύ μηνών…

Παρόλα αυτά η νέα κυβέρνηση συνεχίζει ακάθεκτη. Στο δημοψήφισμα της 22^ας Νοεμβρίου του 1920, οι μοναρχικοί κερδίζουν πανηγυρικά, με τους βενιζελικούς να μποϊκοτάρουν την σχετική ενέργεια-επρόκειτο για ένα νόθο δημοψήφισμα. Στις 6 Δεκεμβρίου ο Βασιλιάς επανέρχεται πανηγυρικά στην Αθήνα…

Και τι αποφασίζει η νέα εξουσία, μετά του Βασιλέως Κωνσταντίνου; Στις 23 Δεκεμβρίου στον Λόγο του Θρόνου προς το Κοινοβούλιο, ο Βασιλεύς λέει τα εξής αμίμητα: «Προσαγορεύω ευφροσύνως τους πληρεξουσίους των περιοχών αίτινες άρτι απέκτησαν την ελευθερίαν των, χάρις εις την ένδοξον δράσιν του γενναίου στρατού ημών και την ευμενή υποστήριξη των Μεγάλων Συμμάχων… Πέποιθα ότι η λαϊκή αντιπροσωπεία θα ενισχύση τον αγώνα  ο εν τω Μικρασιατικό Μετώπω συνεχίζει ο ηρωικός ημών Στρατός» (Φωτιάδης, 1974 σ. 35)… Αυτή και αν ήταν κυβίστηση. Από τα «οίκαδε» που φώναζαν οι Κωνσταντινικοί πριν τις εκλογές του 1920, ζητώντας την επιστροφή των εφέδρων πίσω στην χώρα, στην «ενίσχυση του αγώνα» στην Μικρά Ασία. Όλα αυτά σε λιγότερο από έναν μήνα…

ii)             Η αλλαγή στάσης είναι γεγονός…

«Υπήρξε η φιλο- Συμμαχική Ελλάδα του Βενιζέλου και η φιλογερμανική Ελλάδα του Κωνσταντίνου. Οι Σύμμαχοι δεσμεύτηκαν αποκλειστικά και μόνο στην Ελλάδα του Βενιζέλου… Ο πρώην Βασιλιάς αποτέλεσε τον δεύτερο μεγαλύτερο εφιάλτη μας μετά τον Κάιζερ. Θα ήταν πλέον εντελώς παράλογο να ζητήσω από την βρετανική ή την γαλλική δημοκρατία να προβούν σε θυσίες και να καταβάλουν προσπάθειες να βοηθήσουν έναν λαό, ο οποίος έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο με την επιλογή ενός τέτοιου ηγέτη. Συνεπώς η επιστροφή του Κωνσταντίνου, απελευθέρωσε τους Συμμάχους απ’ όλες τις δεσμεύσεις τους απέναντι στην Ελλάδα και ακύρωσε όλες τις υποχρεώσεις… Για την ακρίβεια, οι ιθύνοντες… ένιωσαν μεγάλη ανακούφιση, καθώς δεν ήταν πια υποχρεωμένοι να εφαρμόζουν την αντι-τουρκική πολιτική που τους είχε επιβληθεί… Ακριβώς την στιγμή που οι ανάγκες (της Ελλάδας) έφταναν στο αποκορύφωμα και οι δεσμεύσεις της άρχισαν να γίνονται ενοχλητικές τόσο για την ίδια όσο και για τους άλλους, αποφάσισε-με δική της πρωτοβουλία- να διαγράψει όλα όσα είχε πετύχει τα τελευταία χρόνια». Αυτά ήταν τα λόγια του Churchill που περιγράφουν το κλίμα της εποχής. Τα ουσιώδη βρίσκονται στις τελευταίες σειρές… Οι Σύμμαχοι έψαχναν λοιπόν την τέλεια αφορμή να ξεμπερδέψουν με την χώρα και να παρατήσουν κάθε υποχρέωσή τους απέναντί μας… Στο αμέσως επόμενο στάδιο, τέθηκε η ανάγκη αναθεώρησης της Συνθήκης των Σεβρών από την Γαλλία και τους βρετανικούς συντηρητικούς κύκλους.

Στους γύρους συνομιλιών που ακολούθησαν το δημοψήφισμα, στο Λονδίνο, οι Γαλλία και Ιταλία ζήτησαν άμεσα την εξάλειψη του όρου «Μεγάλη Ελλάδα» από την Συνθήκη.  Οι Βρετανοί αντιδρούν και ο Harold Nicolson αναλαμβάνει να εξηγήσει καθαρά για ποιον λόγο η Βρετανία στήριζε την Ελλάδα σε αυτό το πεδίο αναμέτρησης… «Ο λόγος που μας οδήγησε να παράσχουμε την υποστήριξή μας στην Ελλάδα δεν ήταν κάποια συναισθηματική παρόρμηση, αλλά η φυσική εξέλιξη της παραδοσιακής εξωτερικής πολιτικής μας, η οποία επιβάλλει την προστασία των Ινδιών και της Διώρυγας του Σουέζ. Επί έναν αιώνα υποστηρίζαμε την Τουρκία επειδή θεωρούσαμε πως αποτελούσε την πρώτη γραμμή άμυνας, στην Ανατολική Μεσόγειο. Όμως η πολιτική μας… αποδείχτηκε ατελέσφορη και έτσι στραφήκαμε στην δεύτερη γραμμή άμυνας, η οποία επεκτείνεται από την Σαλαμίνα μέχρι την Σμύρνη. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας ήταν ιδανική για την επίτευξη του σκοπού μας. Από πολιτικής απόψεως, ήταν μια χώρα αρκούντως δυνατή ώστε να εξασφαλίζει για εμάς την ειρήνη στην περιοχή, αλλά και αρκούντως αδύναμη ώστε να είναι απολύτως εξαρτημένη από εμάς εάν θελήσει να διεξάγει έναν πόλεμο. Κατά συνέπεια, η Συνθήκη των Σεβρών θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εξαίρετο εργαλείο στα χέρια μας…» (Richter, 2020 σ. 162). Στην ίδια συνάντηση ο Nicolson προτείνει την συνεργασία με τον Κωνσταντίνο αρκεί να συμμορφωθεί με την Συνθήκη. Ο Λόρδος Curzon (ο Βρετανός ΥΠΕΞ) από την άλλη προτιμά την τακτική της αναμονής.

Στις 13 Ιανουαρίου του 1921 ο Γάλλος πρέσβης επιδίδει πρόσκληση στον Δημήτριο Ράλλη για την Διάσκεψη του Λονδίνου. Ο Ράλλης προσπαθεί να αξιοποιήσει το πολιτικό κεφάλαιο του Βενιζέλου και τις διασυνδέσεις του και ζητεί από την κυβέρνησή του να πάει ο ίδιος επικεφαλής μαζί με τον Βενιζέλο. Κάτι τέτοιο όμως προκάλεσε την μήνι του Γούναρη, που οδηγεί τον Ράλλη σε παραίτηση…Κατόπιν αναλαμβάνει Πρωθυπουργός ο Νικόλαος Καλογερόπουλος, γαλλόφιλος, θεωρώντας όλοι ότι θα μπορούσε να πείσει τους Γάλλους να συνεχίσουν στο πλευρό της Ελλάδας…

II) Η Διάσκεψη του Λονδίνου

i)              Η χώρα στην μάχη των εντυπώσεων…

Η πρώτη επαφή του Καλογερόπουλου με τη γαλλική κυβέρνηση καταλήγει σε αποτυχία, λίγο πριν την Διάσκεψη του Λονδίνου. Κατόπιν στο Λονδίνο συναντιέται με τον Lloyd George ο οποίος χτυπάει το πρώτο καμπανάκι σε ό,τι αφορά την Μικρά Ασία. Οι Ιταλία και Γαλλία αντιδρούν και πρέπει να βρεθεί μια λύση… η Σμύρνη θα μπορούσε να αυτονομηθεί με χριστιανό κυβερνήτη διορισμένο από τους Συμμάχους, όσο για τους Τούρκους τα θέλουν όλα πίσω, φαίνεται να αναφέρει ο Βρετανός Πρωθυπουργός…

Ο Καλογερόπουλος αναγκάζεται να ζητήσει την συνδρομή του Γούναρη από την Αθήνα, μιας και δεν μπορούσε να αναλάβει τέτοιες ευθύνες. Όταν στις 8 Φεβρουαρίου ξεκινά η Σύνοδος, ο Βρετανός Πρωθυπουργός αμέσως θέτει ερωτήματα. Ποια ήταν η κατάσταση στο μέτωπο και πόσο άντεχε η χώρα με δικούς της πόρους να συντηρεί την εκστρατεία… Ο Έλληνας Πρωθυπουργός απάντησε… ότι ο Ελληνικός Στρατός ήταν ικανότατος, αριθμούσε 120.000 και πλέον άντρες, ενώ ο Τουρκικός μόλις τους μισούς, ενώ αν η χώρα έπαιρνε την εντολή να αποκαταστήσει την τάξη θα έφερνε εις πέρας την αποστολή σε τρεις μήνες!!

Κατόπιν ο Γάλλος Πρωθυπουργός Μπριάν, αποκρίθηκε πως δεν συμμεριζόταν καμιά τέτοια αισιοδοξία. Ζητά την γνώμη του Γάλλου στρατηγού Γκουρώ. Οι Έλληνες, σχολιάζει ο Γκουρώ, δεν μπορέσουν να ρίξουν στην πρώτη γραμμή πάνω από 60.000 στρατιώτες, που θα είναι υποχρεωμένοι να προελαύσουν 600 χλμ μακριά από την Σμύρνη (που είναι η βάση τους). Για την επιβολή της ειρήνης, χρειάζονταν 27 μεραρχίες και όχι 9 που διέθετε ο Ελληνικός Στρατός…

Όταν καταφτάνουν οι δύο τουρκικές αντιπροσωπείες (μία του Σουλτάνου και μία του Κεμάλ) η Ελλάδα σημειώνει την πρώτη μεγάλη ήττα. Αφενός αναγνωρίζεται έστω και άτυπα η κεμαλική εξουσία. Αφετέρου ενώ μέχρι πρότινος η διαμάχη ήταν στα πλαίσια Συμμάχων-Τούρκων, μετατρέπεται σε διαμάχη Ελλήνων-Τούρκων.  Κατόπιν ο Βρετανός Πρωθυπουργός συναντιέται μυστικά με τον Μπεκήρ Σαμί, αντιπρόσωπο του Κεμάλ, που του προτείνει μια συνεννόηση με την Βρετανία. Ο Lloyd George θέτει σαν όρο να αφήσουν τελείως οι Τούρκοι τα πετρέλαια της Μοσούλης, όρο που αποδέχεται ο Μπεκήρ Σαμί… (Φωτιάδης, 1974 σσ. 42-43)

Και το κακό δεν σταματά εκεί. Την ίδια περίοδο και σύμφωνα με τα πρακτικά της Δίκης των Έξι, ο Γούναρης και ο Καλογερόπουλος έλαβαν διαβεβαιώσεις από τον Lloyd George: «Ο Άγγλος Πρωθυπουργός κατά Μάρτιον 1921 εδήλωσε ρητώς προς τον κ. Καλογερόπουλον και εμέ, ότι είμεθα ελεύθεροι προς πάσαν πολεμικήν ενέργειαν, ότι την ελευθερίαν ταύτην εξησφάλισε και παρά των λοιπών δύο Δυνάμεων και προσέθηκεν ότι μία θερμή γωνία της καρδίας του αγγλικού λαού είναι αφιερωμένη εις την Ελλάδα, ης επιθυμεί και εύχεται την πρόοδον…» (Σωτηρίου, 1975 σ. 65). Ήταν τέτοια η εντύπωση που δημιουργήθηκε στον Γούναρη, που θεώρησε πως είχε εξασφαλίσει την στήριξη της Βρετανίας!

Από το σημείο αυτό και έπειτα ξεκινά ο δρόμος της ολοκληρωτικής καταστροφής, με το ένα λάθος να διαδέχεται το άλλο. Οι Βρετανοί αξιοποιούν και τα δύο στρατόπεδα για την εξασφάλιση των πετρελαίων της Μοσούλης, ενώ η Ελλάδα ποντάρει ολοκληρωτικά στην απατηλή στήριξη της Βρετανίας… Όμως παράλληλα προειδοποιούσαν τους Γούναρη και Καλογερόπουλο, ότι σε περίπτωση ήττας, ο Ελληνισμός δεν θα είχε κανένα μέλλον στην Μικρά Ασία… Ενδεχόμενο που δήλωναν πως το είχαν υπολογίσει.

ii)            Η προέλαση προς Ανατολάς…

Ακόμη χειρότερα; Από τις 10 Μαρτίου αποφασίζεται η προέλαση προς Ανατολάς, με τελικό στόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Και εδώ το τοπίο είναι μπερδεμένο. Ο μεν Πρωθυπουργός της Βρετανίας είχε δώσει κάτι σαν λευκή επιταγή στους Έλληνες, ο δε Υπουργός Εξωτερικών Λόρδος Curzon ήταν αντίθετος! Κάπως έτσι προχώρησε η χώρα στην Εαρινή Επίθεση, χωρίς ρευστότητα και χωρίς άντρες επαρκείς για το μέτωπο…

Όταν η πρώτη επίθεση εναντίον της Κιουτάχειας δεν φέρνει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, ο Γούναρης αναλαμβάνει την Πρωθυπουργία και καλεί σε μαζική επιστράτευση ακόμη και την κλάση του…1904! Ο στρατός φτάνει σε μέγεθος τους 225.000 άντρες χωρίς όμως τους αναγκαίους αξιωματικούς. Το επόμενο βήμα είναι ακόμη καταστροφικότερο. Στέλνει στο μέτωπο άλλους 1500 βασιλόφρονες αξιωματικούς-ορισμένους διαβόητους για την ανικανότητά τους- προκειμένου να «συνδράμουν»[4]…

2)          ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΔΙΑΦΥΓΗ…

Ι) Λύσεις στον Ορίζοντα;

i)              Η λύση Μεταξά;

Ο Γούναρης αναζητεί νέο επικεφαλής της Στρατιάς της Μικράς Ασίας στην θέση του Παπούλα. Ο Μεταξάς είναι μία λύση. Είναι βασιλόφρονας, ευφυής και παράλληλα άκρως επιφυλακτικός με τις περιπέτειες του Βενιζελισμού, διαθέτοντας όμως και μια σπάνια (για το μοναρχικό στρατόπεδο) στρατηγική αντίληψη… Τα επιχειρήματά του είναι άκρως ενδιαφέροντα, όπως αυτά τα αναπτύσσει σε μια θερμή συνομιλία του με τον Γούναρη, όταν και αρνείται την πρότασή του για την ανάληψη μιας θέσης στο επιτελείο του Παπούλα. Για ποιον λόγο αρνείται την αναγκαιότητα αυτού του πολέμου; Ερωτά ο Γούναρης τον Μεταξά.

«Επειδή προσπαθείς να κατακτήσεις την Μικρά Ασία χωρίς να έχεις προηγουμένως φροντίσει να προετοιμάσεις το έδαφος μέσω του εξελληνισμού της περιοχής. Το επιχείρημα ότι απλώς υλοποιείς τις αποφάσεις της Συνθήκης των Σεβρών είναι εντελώς επιφανειακό. Αυτό που συμβαίνει… είναι ότι η Τουρκία διαμελίζεται και εμείς προσπαθούμε να εγκαθιδρύσουμε ένα δικό μας κράτος εντός τουρκικού εδάφους. Οι Τούρκοι έχουν αντιληφθεί τις προθέσεις μας. Εάν δεν διέθεταν ίχνος πατριωτισμού, τότε ίσως αυτό το σχέδιο να μπορούσε να υλοποιηθεί. Ωστόσο έχει αποδειχτεί ότι διαθέτουν ισχυρό αίσθημα πατριωτισμού… Και τώρα σκοπεύουν να πολεμήσουν για την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους… Συνειδητοποιούν ότι η Μικρά Ασία είναι η πατρίδα τους και εμείς είμαστε εισβολείς…». (Richter, 2020 σ. 185)

Ενδιαφέρον για το ποιόν και τις προθέσεις της πολιτικής ηγεσίας του τόπου είναι η παρακάτω συνομιλία όπως την καταγράφει ο Μεταξάς στο ημερολόγιό του:

-Γούναρης: «Αυτή δεν είναι δική μας πολιτική. Ποτέ δεν ήταν. Ο Βενιζέλος μας έφερε σε αυτό το σημείο. Εμείς απλώς ‘’κληρονομήσαμε’’ τον πόλεμο»

-Μεταξάς: «Θα μπορούσατε να είχατε επιδιώξει μια συμβιβαστική λύση»

-Γούναρης: «Προσπάθησα. Στο Λονδίνο, κατόπιν μιας συζήτησης που είχα με τον Lloyd George, συμφώνησα να προβώ σε σημαντικές υποχωρήσεις στο ζήτημα της Σμύρνης… Όμως, ξαφνικά, οι Τούρκοι άλλαξαν στάση και άρχισαν να απορρίπτουν όλες τις προτάσεις. Τι θα μπορούσα να κάνω σε αυτήν την περίπτωση;»

-Μεταξάς: «Να μη διατάξεις επίθεση. Ο Ελληνικός Στρατός δεν ήταν έτοιμος για κάτι τέτοιο… Όμως ακόμη και αν ο στρατός μας ήταν έτοιμος, εμείς θα έπρεπε να βρούμε τρόπο να αποφύγουμε την εμπλοκή μας σε αυτό το αδιέξοδο»…

-Πρωτοπαπαδάκης: «Και τι θα είχε συμβεί εάν δεν είχαμε επιτεθεί; Τι άλλη εναλλακτική είχαμε;»

-Μεταξάς: «Θα έπρεπε να έχουμε επιλέξει… να συμπτύξουμε τις δυνάμεις μας εντός των ορίων της Συνθήκης των Σεβρών, να οργανώσουμε ισχυρές αμυντικές θέσεις και να παρατάξουμε τα στρατεύματά μας κατά μήκος αυτών. Αντί δηλαδή να χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε την άμυνα του Κεμάλ, να φροντίσουμε να συντριβεί εκείνος επάνω στην δική μας»…

Η κουβέντα μετά πήγε στο θέμα της Θράκης. Ο Υπουργός Οικονομικών Πρωτοπαπαδάκης ήταν βέβαιος πως αν χάνονταν η Σμύρνη θα χάνονταν και η Θράκη… ισχυρισμός εξαιρετικά ύποπτος και προβληματικός, μιας και η Θράκη-σύμφωνα με τα λεγόμενα του Μεταξά- χρειαζόταν μια μικρή μόνο φρουρά να την υπερασπιστεί. Ο δε Γούναρης συνέχισε λέγοντας πως δεν μπορούσαν να αλλάξουν πολιτική. Αν άλλαζαν «…οι Άγγλοι θα σταματήσουν να μας θεωρούν ως ένα αξιόπιστο Έθνος, θα μας εγκαταλείψουν στην τύχη μας και θα ταχθούν με το μέρος των Τούρκων. Οφείλουμε να αποδείξουμε ότι είμαστε ένα Έθνος, το οποίο κάθε Μεγάλη Δύναμη μπορεί να εμπιστευτεί. Και κάτι ακόμη. Έχετε σκεφτεί τι αντίκτυπο θα έχει στο εσωτερικό της Ελλάδας η απόσυρση από τον Πόλεμο στην Μικρά Ασία; Πιστεύετε πως πρόκειται να γλιτώσουμε από την οργή του λαού; Δεν αναφέρομαι σε εμάς ως κυβέρνηση, αλλά ως εκπροσώπους ενός ευρύτερου καθεστώτος. Φαντάζεστε ότι ο Βασιλιάς θα κατορθώσει να διαφύγει;». Τότε ο Μεταξάς απαντά πως το χειρότερο που θα συνέβαινε θα ήταν μια πτώση της κυβέρνησης, σαν εναλλακτική στο αδιέξοδο δε, πρότεινε την κατάληψη της Πόλης έτσι ώστε να εκβιαστούν ταυτόχρονα όλες οι Δυνάμεις και να παραλύσουν: οι Σύμμαχοι, η Σοβιετική Ρωσία και οι Τούρκοι. Ένας τέλειος αντιπερισπασμός που θα έφερνε το ελληνικό ζήτημα στο προσκήνιο. Ωστόσο ο Γούναρης αντιδρά:

Γούναρης: « Δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό».

Μεταξάς: «Γιατί όχι;»

Γούναρης: «Επειδή οι Σύμμαχοί μας έχουν απαγορεύσει να διενεργήσουμε οποιαδήποτε επιχείρηση στην Κωνσταντινούπολη. Οι Σύμμαχοι θεωρούν ότι η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται υπό την κατοχή τους και τελεί υπό καθεστώς εκεχειρίας. Συνεπώς, δεν θα μας επιτρέψουν να πράξουμε κάτι τέτοιο»

Μεταξάς: «Μπορούμε τουλάχιστον να δοκιμάσουμε;»

Γούναρης: «Όχι, αποκλείεται κατηγορηματικά». (Richter, 2020 σσ. 187-188)

Αυτά ήταν τα όρια δράσης του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Ανδρείκελα που θα θυσίαζαν όλη την χώρα προκειμένου να κερδίσουν «την εμπιστοσύνη» των Μεγάλων Δυνάμεων και να αποκτήσουν «αξιοπιστία» στα μάτια τους. Οποιαδήποτε ομοιότητα με το σήμερα είναι παραπλανητική μάλλον…

ii)            Νέα Εκστρατεία;

Ενόψει της μεγάλης θερινής επίθεσης στο μέτωπο, κρίθηκε σκόπιμο από το επιτελείο της κυβέρνησης να φέρουν τον Βασιλιά στην Μικρά Ασία… Βεβαίως ο Γάλλος στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα μας δίνει μια πιο καυστική περιγραφή κάποιου πρέσβη συμμάχου χώρας που ήταν κοντύτερα στην αλήθεια: «…Θα ήταν σαν να χρησιμοποιούν τον Κωνσταντίνο όπως μια εξημερωμένη αρκούδα, την οποίαν οδηγούν από πανήγυρι σε πανήγυρι για να διασκεδάσουν τα πλήθη». Ενώ η κατάσταση στους συσχετισμούς δύναμης, το καλοκαίρι του 1921, διαμορφώνονται ως εξής σύμφωνα με τον στρατιωτικό ακόλουθο De Colombel:

«…Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι η Ελλάδα διαθέτει:

-Έναν βασιλιά που ο ίδιος ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατηγός Δούσμανης αποκαλεί Duvar Pacha (πασάς ντουβάρι) ή αλλιώς πεισματάρικο μουλάρι, που δεν ακούει εισηγήσεις.

-Επιτελείς αξιωματικούς που ασχολούνται περισσότερο με την πολιτική παρά με την στρατηγική.

Ένα καλό στρατιωτικό υλικό, το οποίο όμως είναι κουρασμένο και στερείται ανταλλακτικών και τέλος:

-Ένα άριστο ανθρώπινο υλικό, που είναι σε ακατάλληλα χέρια.»

Όσο για τους Τούρκους, διέθεταν ικανότατη ηγεσία και ένα απρόσιτο έδαφος που αποκλείει την κατάκτησή του από τους Έλληνες…

Μετά από ορισμένες νίκες στο Αφιόν Καραχισάρ και στο Εσκί Σεχίρ, στις 15 Ιουλίου συγκαλείται πολεμικό συμβούλιο, παρουσία του Βασιλιά και της Κυβέρνησης, όπου αποφασίζεται η μοιραία πορεία προς την Άγκυρα.

Την ίδια περίοδο πραγματοποιείται η μεγαλύτερη σφαγή των Ποντίων και αντιπροσωπεία των Ποντίων υπό τον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη συναντιέται με τον Γούναρη και του ζητεί ενισχύσεις στην Σαμψούντα προκειμένου να προστατευτούν οι ζωές των Ποντίων και παράλληλα να δημιουργηθεί αντιπερισπασμός… Πρόταση που πείθει αρχικά τον Γούναρη, συναντά την πείσμονα άρνηση του Στρατηγού Δούσμανη, καθώς ισχυρίζονταν…. πως σε ένα μήνα θα είχε καταληφθεί η Άγκυρα… Και ο Βασιλιας;

Αυτός είχε άλλες ανησυχίες.  Σε συνέντευξη που έδωσε στο Associated Press είπε μεταξύ άλλων:

«…Δεν είμαι ευχαριστημένος στη Σμύρνη. Ανυπομονώ να γυρίσω στην Αθήνα. Δεν μπορώ ούτε μπάνιο να ευχαριστηθώ, διότι με βλέπουν περίεργοι.

Τα σπίτια είναι γεμάτα κοριούς. Χθες ο υπουργός μου Θεοτόκης σηκώθηκε πολύ πρωί, πήγε στη Σμύρνη ν’ αγοράσει κρεβάτι, διότι δεν αντέχει τους κοριούς….»

Για να συμπληρώσει αργότερα σχετικά με την στάση των Συμμάχων απέναντί του και την εξέλιξη της εκστρατείας:

«…Περιμένετε λίγο και θα δείτε τις επιχειρήσεις. Μη μου αναφέρετε για τους Συμμάχους, αρκετά ταπεινώθηκα απ’ αυτούς. Εξάλλου εγώ δεν ενδιαφέρομαι για την πολιτική. Το μόνο που μ’ ενδιαφέρει είναι, όταν γυρίσω στην Αθήνα, να έχει εγκρίνει η Βουλή τα 8 εκατομμύρια που ζήτησα, διότι ξέρετε ότι η ζωή ακρίβαινε, οι υπηρέτες τώρα ζητούν 400 δραχμές το μήνα, ενώ άλλοτε έπαιρναν 80. Ελπίζω επίσης να εγκριθεί και έκτακτη χορήγηση για κάθε αδερφό μου από 150.000 δραχμές». (Τσιρκανίδης, 1993 σσ. 193-194)

Και κάπως έτσι, με αυτήν την ηγεσία, με τον Στρατό ταλαιπωρημένο, χωρίς ανταλλακτικά και σωστό εφοδιασμό αποφασίστηκε η πορεία προς την Άγκυρα. Κατ’ άλλους, ο Βασιλιάς δεν είχε καμία εμπλοκή στον σχεδιασμό και μάλιστα εξοργίστηκε όταν ο Μητροπολίτης Εφέσου του απηύθυνε σχετικό ερώτημα. Όμως σίγουρα άμεση εμπλοκή είχε το βασιλικό περιβάλλον.

Ο Πρίγκιπας Αντρέας, ο μικρότερος αδερφός του Βασιλιά, είχε σίγουρα ευθύνη για την κατάρρευση του Μετώπου στην Εκστρατεία του Σαγγαρίου… Όντας Διοικητής του Β’ Σώματος Στρατού, απειθάρχησε στις εντολές του Αρχιστρατήγου Παπούλα (δύο φορές μάλιστα!), με αποτέλεσμα η αντεπίθεση του Κεμάλ να τσακίσει το Α’ Σώμα Στρατού που είχε μείνει ακάλυπτο. Από τους υφισταμένους του, αποκαλούνταν, «καψοκαλύβας», καθώς διέταζε την πυρπόληση κάθε χωριού από το οποίο περνούσε ο Ελληνικός Στρατός[5]…Εν τέλει με την αποτυχία στον Σαγγάριο, απαλλάχτηκε των καθηκόντων του άμεσα «λόγω ανικανότητας και καταφανούς ανεπάρκειας στη διοίκηση μεγάλων μονάδων στρατού» από τον Παπούλα…

100 χιλιόμετρα από την Άγκυρα, γράφτηκε ο επίλογος της πιο παράτολμης και καταστροφικής εκστρατείας που αποφασίστηκε ποτέ στην Ελλάδα. Ήταν η αρχή του τέλους της στρατιωτικής παρουσίας μας στην Μικρά Ασία, καθώς και του Ελληνισμού γενικότερα…

1) Η επέκταση των Ελληνικών Δυνάμεων μέχρι το καλοκαίρι του 1921

II) Η λύση πάλι στα χέρια των Συμμάχων…

Η επί 22 μέρες Μάχη του Σαγγαρίου και η κατάληξή της[6], δεν είχε μεν κρίνει ακόμη τελεσίδικα το μέλλον του Ελληνισμού στην Μικρά Ασία, είχε όμως γύρει την πλάστιγγα αποφασιστικά εναντίον μας, με τις εξελίξεις να τρέχουν δραματικά γρήγορα.

Δύο είναι τα πιο κρίσιμα γεγονότα σε διεθνές επίπεδο, που έκριναν την τύχη μας. Αφενός η περιπλάνηση επί πέντε μήνες στην Ευρώπη του Δημητρίου Γούναρη σε αναζήτηση ενισχύσεων και οικονομικής βοήθειας, αφετέρου η ανοιχτή πλέον στήριξη της Γαλλίας και Ιταλίας προς τον Κεμάλ.

Με την Συμφωνία Franklin Bouillon (20/10/1921), οι Γάλλοι οριστικά εγκαταλείπουν την Κιλικία εκτός Αλεξανδρέττας στον Κεμάλ, μαζί με τουλάχιστον 3000 πυροβόλα που εγκαταλείφθηκαν στο πεδίο των μαχών, σαν «δώρο» προς τον Κεμάλ… Η δε Ιταλία, ήδη από τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς είχε συνάψει συμφωνία με την κυβέρνηση της Άγκυρας, με την οποία δεσμεύονταν να στηρίξει κάθε αξίωσή της σχετικά με την απόδοση της Σμύρνης και της Θράκης πίσω στην Τουρκία…

Όσο για την κυβέρνηση του Γούναρη, αυτή πηγαίνει στην Ευρώπη προσπαθώντας να βρει λύσεις. Στο Παρίσι, ζητάει από τον Γάλλο Πρωθυπουργό Μπριάν οι ελληνικές αρχές να πραγματοποιούν νηοψίες επί των γαλλικών εμπορικών πλοίων για να εντοπίσουν τυχόν πολεμοφόδια προς τον Κεμάλ[7]… Αδύνατο, του αποκρίνεται ο Μπριάν. Άλλωστε η Συνθήκη των Σεβρών είναι νεκρή… Στο Λονδίνο ο Υπουργός Εξωτερικών Curzon τους προειδοποιεί πως θα πρέπει να δεχτούν εκπτώσεις στις αρχικές αξιώσεις της Συνθήκης των Σεβρών… κυρίως σε ό,τι αφορά το καθεστώς της Σμύρνης. Από τον Lloyd George ζητούν εκ νέου υποστήριξη των ελληνικών θέσεων, εκείνος όμως απαιτεί την εκ των προτέρων διαβεβαίωση ότι θα κρατήσουν την υπάρχουσα γραμμή του μετώπου. Η ελληνική αντιπροσωπεία ζητεί χρηματοδότηση και κάποιας μορφής διακρατικού δανείου, όμως ο Βρετανός Πρωθυπουργός απορρίπτει κάθε τέτοια συζήτηση. Επόμενος σταθμός, η Ιταλία, η οποία επίσης απορρίπτει κάθε συμβιβασμό. Και οι τρεις κυβερνήσεις, παραπέμπουν την ελληνική αντιπροσωπεία στην μελλοντική (9 Ιανουαρίου) Διάσκεψη των Καννών, στην οποία θα συζητιόταν όλα τα θέματα της εμπλοκής Ελλάδας-Τουρκίας. Ωστόσο η μεν κυβερνητική κρίση στην Γαλλία ανέβαλλε την έναρξη της Συνόδου, η δε κυβερνητική κρίση στην Ιταλία εν τέλει ανέβαλε για δεύτερη φορά την Σύνοδο, με αποτέλεσμα η αντιπροσωπεία υπό τον Γούναρη να επιστρέψει (μετά από 4 μήνες!) άκαρπη στην Ελλάδα.

Εκεί η ενημέρωση από το Μέτωπο είναι αποθαρρυντική. Στο Στρατό της Μικράς Ασίας, λείπουν πολεμοφόδια, άντρες και χρηματοδότηση. Παράλληλα στην Ελλάδα, δρουν ασύδοτες συμμορίες βασιλοφρόνων  οι οποίες παρενοχλούν, δέρνουν και δολοφονούν σημαίνουσες προσωπικότητες του βενιζελικού χώρου[8]. Η κυβερνητική κρίση βαθαίνει, Πρωθυπουργός στις αρχές Μαϊου αναλαμβάνει ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης ο οποίος διχοτομεί το νόμισμα για να στηρίξει τις τεράστιες χρηματοδοτικές ανάγκες του μετώπου…

3)          ΣΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΕΥΘΕΊΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Ι) Υπήρχε κάποια σωτηρία;

Παρά την ύποπτη σιωπή των εγχειριδίων ιστορίας, είτε φιλοβενιζελικών είτε άλλων αποχρώσεων-φιλομοναρχικών, έστω και τον Μάιο-Ιούνιο του 1922 υπήρχαν λύσεις λίγο πριν την καταστροφή…

i)              Η λύση της Σοβιετικής Ρωσίας…

Κάτι που δεν αναλύεται ούτε από τον Richter, ούτε από πολλούς Έλληνες ιστορικούς, είναι η πρόταση προς διαμεσολάβηση που είχε προτείνει Σοβιετικός αντιπρόσωπος (μυστικά) στην ελληνική κυβέρνηση, τον Μάιο του 1922…

Να τι αναφέρει ο ιστορικός Γιάνης Κορδάτος, Γενικός Γραμματέας του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας: «Ο σοβιετικός απεσταλμένος, αφού μου έδειξε τα διαπιστευτήριά του, που είχαν την υπογραφή Ζηνόβιεφ καθώς και του Τρότσκυ και Τσιτσέριν, μου ανακοίνωσε τα εξής: ‘’Η ΕΣΣΔ είναι πρόθυμη να βοηθήσει την Ελλάδα να βγει από το αδιέξοδο της μικρασιατικής εκστρατείας. Πρώτα θα παύσει να ενισχύει υλικώς και ηθικώς τον Κεμάλ και δεύτερο θα ασκήσει όλη την επιρροή της να αυτονομηθεί μια παραλιακή ζώνη της Μικρασίας, όπου κατοικούν πολλοί χριστιανοί. Για να εξασφαλιστεί η αυτονομία της περιοχής αυτής, θα σταλθεί διεθνής στρατός από Ελβετούς, Σουηδούς και Νορβηγούς, από χώρες δηλαδή που δεν πήραν μέρος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Για να υποστηρίξει την άποψη αυτή η ΕΣΣΔ ζητεί σαν αντάλλαγμα την αναγνώρισή της, έστω και ντε φάκτο’’. Ρώτησα να μάθω από ποιες αιτίες έγινε η στροφή αυτή. Και πήρα την εξής απάντηση: ‘’Το κίνημα του Κεμάλ είναι απελευθερωτικό και σαν τέτοιο το υποστηρίξαμε όσο μπορούσαμε. Δεν έχουμε όμως καμία εγγύηση αν ύστερα από την ολοκληρωτική επικράτησή του, οι παλιές αντιδραστικές δυνάμεις στην Τουρκία (μπέηδες και πασάδες) δεν πάρουν αυτοί τα ηνία της εξουσίας. Έχουμε το παράδειγμα της νεοτουρκικής επανάστασης του 1908. Αλλιώτικα ξεκίνησαν οι Νεότουρκοι κι αλλιώτικα πολιτεύτηκαν. Κατάντησαν τελευταία λακέδες του γερμανικού ιμπεριαλισμού και μιλιταρισμού. Ο Κεμάλ έχει γόητρο για την ώρα, αλλά οι στρατηγοί και πολιτικοί που τον υποστηρίζουν –έξω από λίγες εξαιρέσεις– είναι αντιδραστικοί. Ήδη έχουμε όχι ενδείξεις, αλλά αποδείξεις, ότι έχουν μυστικές επαφές με τους Γάλλους κεφαλαιοκράτες και ιμπεριαλιστές και αύριο μεθαύριο, αν νικήσουν και διώξουν τους Έλληνες από τη Μικρασία και Θράκη, η Τουρκία με τον Κεμάλ ή χωρίς τον Κεμάλ θα προσανατολιστεί προς τη Δύση. Η αστική τάξη της Τουρκίας είναι αδύναμη να συνεχίσει μόνη της την αναδιοργάνωση της χώρας της. Θα κάνει μεταρρυθμίσεις, αλλά δεν θα μπορεί να σταθεί στα πόδια της, αν δεν πάρει δάνεια από τη Γαλλία ή Αγγλία και, όπως ξέρετε, τα δάνεια υποδουλώνουν τις χώρες που τα παίρνουν.

Γι’αυτό θέλουμε να μείνουν οι Έλληνες στη Μικρασία, όχι από κούφιο αισθηματισμό, αλλά από ρεαλιστική αντίληψη για το αύριο και μεθαύριο. Οι μειονότητες στην Τουρκία στάθηκαν από τη μια μεριά η τροχοπέδη στον ολοκληρωτικό εξισλαμισμό της Βαλκανικής και της Ανατολής και από την άλλη έγιναν η πηγή που τροφοδότησε τα εθνικά απελευθερωτικά κινήματα των λαών της Βαλκανικής από το 1770 ως τα χτες’’…»[9]. Δυστυχώς οι επαφές του Κορδάτου με τον Καρτάλη, μεγάλο παράγοντα της πολιτικής ζωής και Υπουργό της Κυβέρνησης Γούναρη, όχι απλώς δεν πήγαν καλά, αλλά έληξαν με επεισοδιακό τρόπο[10]. Με τον Νικόλαο Στράτο, ευνοϊκά διακείμενο στην πρόταση Κορδάτου, να ζητεί από τον Σοβιετικό αντιπρόσωπο να αναχωρήσει επειδή η πρότασή του προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών στο Υπουργικό Συμβούλιο… Η Ελλάδα δεν μπορούσε να έχει καμία σχέση με την Σοβιετική Ρωσία, ούτε και άτυπα, καθώς κάτι τέτοιο θα προκαλούσε την μήνι της Βρετανίας…

ii)            H λύση της «Εθνικής Άμυνας».

Στην Πόλη είχε συγκροτηθεί κίνημα από Βενιζελικούς αξιωματικούς με την ονομασία «Εθνική Άμυνα» με στόχο αφενός την αντιπολίτευση στους Κωνσταντινικούς αξιωματικούς που είχαν αναλάβει την ηγεσία του στρατεύματος, αφετέρου την ύφανση ενός άλλου σχεδίου για το μέλλον του Ελληνισμού. Το καλό της υπόθεσης ήταν ότι ήταν πλήρως δικτυωμένη με τα κέντρα της Δύσης και είχαν εσωτερική πληροφόρηση για τις εξελίξεις. Το σχέδιο που απεργάστηκαν τον Φλεβάρη-Μάρτη του 1922, ήταν να αυτονομηθεί η Ιωνία ως ξεχωριστό κράτος και να οχυρωθεί καταλλήλως και παράλληλα να καταληφθεί η Πόλη, έτσι ώστε να εκβιαστούν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Το σχέδιο είχε την αποδοχή του Παπούλα, συνάντησε όμως την λυσσαλέα αντίδραση του Ύπατου Αρμοστή Στεργιάδη, καθώς και  της κυβέρνησης Γούναρη, η οποία διαβεβαίωνε πως είχε την στήριξη των Συμμάχων και πως η εκκένωση της Μικράς Ασίας-εξέλιξη που θεωρούσαν πιθανή έως βέβαιη οι Αμυνίτες- δεν θα γίνονταν ποτέ…

Η δε προσπάθεια για κατάληψη της Πόλης έγινε μόλις στα τέλη Ιουλίου του 1922, χωρίς καμία επιτυχία, καθώς οι Σύμμαχοι θεώρησαν-και σωστά- πως η ελληνική κυβέρνηση μπλόφαρε. Συνασπίστηκαν μάλιστα προκειμένου να αποτρέψουν ένα τέτοιο σενάριο δυναμικά…

ΙΙ) Επίλογος…

Εν τέλει τίποτε δεν έγινε προκειμένου να σωθεί ο Ελληνισμός… Μάλιστα και ενώ η Ελλάδα διέθετε δυνάμεις και στην Θράκη σχεδόν δεν τις αξιοποίησε καθόλου. Ακόμη χειρότερα, μετακίνησε έναν ημίτρελο Στρατηγό, Διοικητή των Δυνάμεων της Θράκης-τον Χατζιανέστη- στην θέση του Παπούλα, που απομακρύνθηκε λόγω της συμμετοχής του σε συζητήσεις με τους Αμυνίτες αξιωματικούς. Ο Στρατός δεν είχε κανένα σχέδιο, ούτε εκκένωσης του ίδιου-σε περίπτωση που χρειαστεί-ούτε του πληθυσμού, σε περίπτωση ήττας.

Μερικές μόνο εβδομάδες πριν την κατάρρευση του μετώπου, η ελληνική κυβέρνηση με τον νόμο 2870/1922, απαγορεύει την έξοδο των Μικρασιατών από την Σμύρνη, με τον Ύπατο Αρμοστή, να ζητεί μία εξαίρεση μόνο για 500 ορφανά υπό την επίβλεψη της Αρμοστείας… Όταν και το μέτωπο κατέρρευσε, ζήτησε ο ίδιος από τους υπαλλήλους της Αρμοστείας να εγκαταλείψουν τα γραφεία τους στην ενδοχώρα της Σμύρνης, χωρίς να ειδοποιήσουν κανέναν. Στο τέλος αναχώρησε και ο ίδιος ο Στεργιάδης με βρετανικό αντιτορπιλικό πάλι χωρίς ειδοποίηση, με την Σμύρνη να αφήνεται τελείως στην τύχη της… Σε σχετική συζήτηση με τον Γεώργιο Παπανδρέου αναφέρονται τα εξής από τον ιστορικό Δαφνή[11]:

«Γιατί δεν ειδοποιείτε τον κόσμο να φύγει;» Η απάντηση του «Ελληνα αρμοστή Σμύρνης» ήταν η εξής: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα!»….

Ενδιαφέρον έχει και η κατάσταση στην Αθήνα. Παρά την αναγγελία των σφαγών και της κατάληψης της Σμύρνης, η ατμόσφαιρα παραμένει εκπληκτικά πρόσχαρη αν όχι χαρούμενη εκείνες τις τελευταίες μέρες του καλοκαιριού…

Η «Παλαιά Ελλάδα» είχε πιάσει πάτο και είχε σύρει την χώρα στην Καταστροφή με τον πιο επώδυνο και αναίσχυντο τρόπο…

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Με αυτό το άρθρο κλείνουμε ένα αφιέρωμα σχετικό με την Μικρασιατική Εκστρατεία και την Μικρασιατική Καταστροφή. Μετά από 100 χρόνια, κρίνουμε πως μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν οι αφηγήσεις και μαρτυρίες σχετικά με το παρασκήνιο της λήψης των μοιραίων αποφάσεων και άλλα συμβάντα άγνωστα στο ευρύ κοινό, παρά φωτογραφίες ή μαρτυρίες, για την πασίγνωστη βαρβαρότητα των τουρκικών ορδών…

Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει πως ξεχνάμε. Όμως οφείλουμε να καταλογίσουμε και ευθύνες και το κυριότερο να αντιληφθούμε πού βαδίζουμε τώρα. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας δεν ήταν γραφτό να ξεριζωθεί έτσι, με τέτοιο βάρβαρο τρόπο. Το εν Ελλάδι πολιτικό σύστημα είχε όλον τον απαραίτητο χρόνο να επεξεργαστεί κάποιο σχέδιο σωτηρίας, έστω και συντεταγμένης εκκένωσης. Για περίπου ένα χρόνο, ο Κεμάλ ανασυντάσσονταν περιμένοντας (ίσως) κάποια κίνηση από πλευράς ελληνικών στρατευμάτων, ενώ η κυβέρνησή μας πηγαινοέρχονταν στις διάφορες μητροπόλεις της Δύσης αναζητώντας σωτηρία… Απέρριψαν κάθε εναλλακτική λύση, όταν δεν είχαν καν επαρκή χρηματοδότηση για την συντήρηση των στρατευμάτων.

Τέλος, ο μικρασιατικός πληθυσμός ήταν ένας πονοκέφαλος για τις ελληνικές κυβερνήσεις, που μάλλον ενδιαφέρονταν να κερδίσουν εύνοια στα δυτικά σαλόνια παρά να μεγαλώσουν την Ελλάδα. Όλα ήταν ένα πρόσχημα μάλλον και μεγάλο βάρος για μια χώρα με μικρό ανάστημα…

Και ο Βενιζέλος; Η Μεγάλη Ελλάδα; Να πως απαντούσε λίγο πριν τον Δεκέμβριο του 1920, ο Κεμάλ σε συνέντευξη του: «Εάν ο Βενιζέλος-υπακούοντας στις εντολές του δικτάτορά του, Lloyd George– είναι διατεθειμένος να θυσιάσει ένα στράτευμα που αριθμεί 1.500.000 άντρες, τότε ίσως κατορθώσει-έστω και δύσκολα- να καταλάβει την Άγκυρα, ακόμη και το Ικόνιο. Όμως εμείς, έχουμε την δυνατότητα να αποσυρθούμε στη Σεβάστεια και να διπλασιάσουμε τη δράση των αντιστασιακών ομάδων μας. Αυτό θα διευκολύνει τη μετέπειτα διάρρηξη του μετώπου, το οποίο έως τότε θα εκτείνεται σε μήκος 965 χιλιομέτρων. Ο κ. Βενιζέλος πρόκειται να βρεθεί προ δυσάρεστων εκπλήξεων στην Ανατολία, ενώ ο Ελληνικός Στρατός θα αναγκαστεί-αφότου φυσικά θάψει πρώτα μερικές χιλιάδες νεκρούς του-να εγκαταλείψει τις προσπάθειές του εντός μιας χώρας που δεν του ανήκει» (Richter, 2020 σ. 165)

Το δράμα για εμάς ήταν ότι εκείνη την εποχή στερηθήκαμε τις ικανότητες ενός Βενιζέλου, που έστω στα τελευταία του είχε αρχίσει να βλέπει τα στενά περιθώρια της «Μεγάλης Ελλάδας». Το ακόμη χειρότερο, είναι ότι προσφέραμε στον Κεμάλ ευκαιρίες εθνοκάθαρσης που ούτε στα πιο τρελά του όνειρα δεν μπορούσε να βρει. Απέναντί του δεν είχε έναν Βενιζέλο, αλλά πολύ υποδεέστερους τυχοδιώκτες που ήταν διατεθειμένοι να ρισκάρουν τα πάντα χωρίς καμιά εγγύηση. Τέλος, ο Κεμάλ διέθετε ευστροφία, ευφυία και στρατηγική αντίληψη, προσόντα που λείπουν στην Ελλάδα συνολικά. Αυτά του επέτρεπαν να προσεγγίσει τους Σοβιετικούς, οι οποίοι μετά την επέμβαση της Ελλάδας στην Ουκρανία, δεν είχαν λόγο να μας στηρίξουν. Αυτοί τον στήριξαν καθοριστικά. Παράλληλα είχε επικοινωνία με όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις και πληροφόρηση για το τι συνέβαινε. Τέλος, έστω και καιροσκοπικά, προσέγγισε τις καθυστερημένες μάζες της Ανατολίας που είχαν χάσει τη γη κάτω από τα πόδια τους κατά την διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου και είχαν κάθε λόγο να ανατρέψουν το σουλτανικό καθεστώς, μαζί και τα ξένα στρατεύματα. Οι Τούρκοι βρέθηκαν και αυτοί στην δύσκολη θέση να κοντεύουν να ηττηθούν ολοκληρωτικά. Μπορεί να διαπραγματεύονταν κάποια στιγμή με πιο ευνοϊκούς όρους για εμάς, την επιβίωση του ελληνισμού… Ωστόσο η αυτοπεποίθησή τους, η ορμή τους και η αποτελεσματικότητά τους πήγαζε τόσο από τις αντιθέσεις των Μεγάλων, την στήριξή τους προς αυτούς, την πεποίθησή τους ότι πάλευαν για την εθνική τους υπόθεση ενώ η «Μεγάλη Ελλάδα» πρότασσε όπου βρισκόταν και στεκόταν τα δίκαια των Μεγάλων Δυνάμεων… Δεν ζήτησε καν ένα βιώσιμο μέλλον για τον Πόντο, την απόδοση δικαιοσύνης για τους εγκληματίες Νεότουρκους κοκ.

Τέλος, μας προξενεί ακόμη κατάπληξη το γιατί παραδόθηκε, χωρίς καμία τουφεκιά η Ανατολική Θράκη, η Ίμβρος και η Τένεδος. Γιατί παρά την καταστροφή της Ιωνίας, έπρεπε να εκκενωθεί και η Θράκη, όταν ο στρατός του Κεμάλ δεν είχε φτάσει καν εκεί;

Αυτά τα ολίγα, ας έχουμε κατά νου, πριν εμπιστευτούμε τις τύχες μας στα χέρια της Δύσης…

Βιβλιογραφία

Richter, Heinz. 2020. Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1919-1922. Αθήνα : ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ, 2020.

Σωτηρίου, Διδώ. 1975. Η Μικρασιατική Καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο. Αθήνα : ΚΕΔΡΟΣ, 1975.

Τσιρκανίδης, Χάρης. 1993. Επιτέλους τους ξεριζώσαμε… Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, της Θράκης και της Μ. Ασίας, μέσα από τα γαλλικά αρχεία. Θεσσαλονίκη : ερωδιός, 1993.

Φωτιάδης, Δημήτρης. 1974. ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ Εποποιία και Καταστροφή στη Μικρά Ασία. Αθήνα : Φυτράκης, 1974.

[1] Συνολικά αποστρατεύτηκαν πάνω από 500 ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί σε σύνολο 3000…

[2] Πλην όμως επρόκειτο για κάλυψη έναντι της δραχμής, η οποία ήταν κλειδωμένη (παραδοσιακά) με την χρυσή λίρα. Κάθε δόση, συνοδεύονταν από αντίστοιχη έκδοση νομίσματος, έτσι και η δραχμή δεν απειλούνταν άμεσα από τον υψηλό πληθωρισμό λόγω των δαπανών του πολέμου… Φυσικά αυτό το οικοδόμημα ήταν εκ γενετής προβληματικό, καθώς αντί αποζημιώσεων που έπρεπε να μας δοθούν από την Βουλγαρία, την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Γερμανία, λάβαμε…δάνεια από τους Συμμάχους, ενώ έναντι αυτών-βάσει της Συνθήκης των Σεβρών- αναλάβαμε την αποπληρωμή μέρους του Οθωμανικού χρέους που αντιστοιχούσε στις «κατακτημένες» (και όχι απελευθερωθείσες) πρώην οθωμανικές επαρχίες της Βόρειας Ελλάδας….

[3] Όταν ρωτήθηκε σχετικά ο Κων/νος απάντησε: «Εγώ να δηλώσω ότι επανήλθα στον θρόνο, τον οποίο δεν εγκατέλειψα και στον οποίο ο γιος μου ήταν απλούτατα αντιπρόσωπός μου, ενώ εγώ ήμουν ο αληθινός βασιλιάς;» (Τσιρκανίδης, 1993 σσ. 182-184)

[4] Ήταν τέτοια η ασχετοσύνη τους που ξεχώριζαν για τις εντυπωσιακές σπάθες τους που δεν τις αποχωρίζονταν, ενθύμια των μαχών του 1912-1913, όμως εντελώς εκτός τόπου και χρόνου το 1921…

[5] https://www.huffingtonpost.gr/entry/o-priykipas-andreas-kai-e-mikrasiatike-katastrofe_gr_5af61c09e4b0cd87a2a995dd

[6] Με λιγότερους τουλάχιστον 23.000 άντρες, εκ των οποίων οι 18.000 (!) τραυματίες και πάνω από 3.000 νεκροί…

[7] Επί μήνες οι Ιταλία και Γαλλία, μετέφεραν πολεμοφόδια στον Κεμάλ, με την ελληνική κυβέρνηση απλώς να αντιδρά περιστασιακά, χωρίς να κάνει σχεδόν καμία κατάσχεση!

[8] Όπως τον εκδότη Αντρέα Καβαφάκη…

[9] https://edromos.gr/1922-i-ellada-kai-i-essd/?amp

[10] «Παλιόπαιδο, από πότε έγινες πολιτικός και αρχηγός ώστε να τολμάς να συζητάς για τόσο σπουδαία ζητήματα; Άϊντε να χαθής! Αν δεν ήσουν παιδί του Κωστή (ο Κωστής ήταν ο πατέρας μου), που τον ξέρω πολύ καλά και έχω κοιμηθεί το 1900 στο σπίτι σας, στη Ζαγορά, θα σε παρέδιδα στο Γάσπαρη (το διευθυντή της αστυνομίας) να σου βάλλη με το βούρδουλα μυαλό. Ακούς εκεί, να τολμάς να λες πως οι Μπολσεβίκοι, οι άθεοι, οι καταδρομείς και λυμεώνες της Μεγάλης Ρωσίας, μπορούν να μεσολαβήσουν και να μας βγάλουν από το αδιέξοδο της μικρασιατικής εκστρατείας! Αυτοί, βρε, είναι νηστικοί και πεινούν. Ήρθεν η ώρα τους, σε 5-6 μήνες θα τους λιντζάρη ο ρωσικός λαός!!…». Από τα λόγια αυτά του Καρτάλη καταλαβαίνει ο καθένας πόση μούχλα είχαν στο κεφάλι τους οι συνεργάτες του Γούναρη.

[11] https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-apayoreese-exodoe-ton-ellenikon-plethesmon-apo-te-mikra-asia_gr_5bb610d4e4b0876eda9be03d

πηγή: Τρίτο Μάτι