του Γιώργου Τσουκαλά, Δικηγόρου
Τέτοιες ημέρες, έναν αιώνα πριν, 31η Αυγούστου 1922, ολόκληρος ελληνικός στρατός, χιλιάδες νέοι άνθρωποι, χαραγμένοι από τις φονικές γιγαντομαχίες, την πείνα, την δίψα, το λιοπύρι, το ψύχος, την ατέλειωτη πεζοπορία και τις ατέρμονες κακουχίες, έτρεχαν ασύντακτα μπουλούκια, πολλές φορές ξυπόλητοι, έχοντας διανύσει πεζή εκατοντάδες χιλιόμετρα απ’ την άγρια ενδοχώρα της Ανατολίας μέχρι την χερσόννησο του Τσεσμέ στην Σμύρνη. Μην κοιτώντας μήτε αριστερά μήτε δεξιά, παρά μόνο ενώπιον τους, με μία μόνο εμμονική σχεδόν σκέψη, να μπουν στα βαπόρια που τους περίμεναν, για τα χωριά και τις πόλεις τους, «οίκαδε» όπως λέγανε, αντίκρυ του Αιγαίου πελάγους, στην Ελλάδα. Αδειάζοντας η Μικρασία από τον ελληνικό στρατό, σαρώθηκε απ’ τα άγρια στίφη των Τούρκων στρατιωτών, που αχόρταγοι για εκδίκηση, λεηλάτησαν, έκαψαν, σκότωσαν, βίασαν και ξεθεμελίωσαν την Ιωνία ύστερα από τρεις χιλιετίες τρομερής παρουσίας…
Σαν οικογενειακό κειμήλιο, δεν απέμεινε τίποτα να φέρνει στον νου την Μικρασιατική Καταστροφή του Αυγούστου του 1922, παρά μόνο μια εφημερίδα από τα ανδραγαθήματα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, και έτσι διασώθηκε το φύλλο της 7ης Ιουλίου 1921, της «Νέας Ημέρας Τεργέστης», όπου γράφεται για την κατάληψη της Κιουτάχειας.
Η Μικρασία δεν μπορούσε να καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό. Γιατί εντέλει, η ουσία της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ήταν αυτή, πως θα καταλάβει η Ελλάδα την Τουρκία. Ασφαλώς ο νεώτερος ελληνισμός βρέθηκε εκείνη την εποχή σε ένα δημογραφικό, οικονομικοκοινωνικό, πολιτικοθεσμικό, στρατιωτικό και ιδεολογικό απόγειο στην Ανατολική Μεσόγειο, έχοντας φθάσει πληθυσμιακά τους παρακμάζοντες Οθωμανούς – αν και ειδικά οι χριστιανοί της Ανατολίας ήταν σχετική μειοψηφία. Πάντως, αριθμητικά τουλάχιστον οι δύο στρατοί ήταν παραπλήσιοι.
Παρόλα αυτά, δεν αρκούσε μία στρατιωτική αναλογία ενός Έλληνα προς έναν Τούρκο για να κατακτηθεί η αχανής Μικρασία, αλλά χρειάζονταν εύλογα πολλαπλάσιες δυνάμεις, ενώ οι Σύμμαχοι, διαλυμένοι μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν ήταν καθόλου διατεθειμένοι να εμπλακούν στην Ανατολία για να ανατρέψουν την ισορροπία ισχύος υπέρ της Ελλάδας. Μάλιστα προειδοποίησαν την Ελλάδα να μην μπει στην Μικρασία, πράγμα που και πολλοί Έλληνες αντιλαμβάνονταν, κυρίως οι λεγόμενοι αντιβενιζελικοί, οι οποίοι ήθελαν για τον μείζονα ελληνισμό στην Ιωνία και στον Πόντο, μια πολιτική διευθέτηση διαφορετική από εκείνη της κατάκτησης της Τουρκίας από την Ελλάδα – άλλωστε η απόσπαση μόνο της δυτικής ακτής ή του Πόντου ήταν φύσει αδύνατη. Παρόλα αυτά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μη όντας στρατιωτικός, σε αντίθεση με τον Κωνσταντίνο Α΄ και τον περίγυρό του, που συμπεριελάμβανε και τον Ιωάννη Μεταξά, έσφαλε στους στρατιωτικούς υπολογισμούς αν και υπερείχε στους πολιτικούς – άλλωστε και για την επιχείρηση στην Καλλίπολη, είχε κάνει στρατηγικό λάθος, επιμένοντας να συμμετάσχει η Ελλάδα σε αυτήν, συγκρούστηκε με τον βασιλιά, πυροδοτώντας αμφότεροι τον Εθνικό Διχασμό, ενώ τελικά η Καλλίπολη αποδείχτηκε ανθρωποσφαγή. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε από στρατηγικό λάθος μπλέξει τον ελληνισμό σε μια απίστευτη στρατιωτική περιπέτεια, που συνέχισαν και οι βασιλικοί αντίπαλοί του για να μην καταγραφούν ως προδότες.
Οι δυο ισοδύναμοι στρατοί συναντηθήκανε το θέρος του 1921 κάπου στα μισά της Ανατολίας. Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Κιουτάχεια, όπου έγινε το περίφημο συμβούλιο που αποφάσισε την κατάληψη της Άγκυρας! Ο ελληνικός στρατός πέρασε τον ποταμό Σαγγάριο, και πορεύθηκε κι άλλο ανατολικά, μάλιστα και με διάβαση από την Αλμυρά Έρημο, για να αιφνιδιαστούν οι Τούρκοι. Ακολούθησε η Κυνομαχία του Σαγγαρίου, όπου Έλληνες και Τούρκοι, σαν άγρια σκυλιά έτρωγαν ζωντανούς – ενίοτε και κυριολεκτικά – οι μεν τους δε.
Η μάχη του Σαγγαρίου ήταν αμφίρροπη, και ο Κεμάλ σκέφτηκε πως η Τουρκία χάνει και πως έπρεπε να μαζέψει τον στρατό του και να υποχωρήσει πίσω από την Άγκυρα, ομολογώντας την ήττα, και αφήνοντας το κεντρικό οροπέδιο της Ανατολίας και την Τουρκία ολάκερη στην Ελλάδα. Όμως, την ίδια ώρα και λίγο πριν υποχωρήσει, πληροφορήθηκε, αγαλλιάζοντας από ευτυχία, πως τελικά οι Έλληνες υποχώρησαν πρώτοι… Πράγματι, το Β’ Σώμα Στρατού με επικεφαλής τον Πρίγκιπα Ανδρέα, υποχώρησε, για οικονομία δυνάμεων, παρά τις ρητές διαταγές και την οργή του Αρχιστράτηγου που έστελνε σκληρά τηλεγραφήματα να μην πισωγυρίσουν, πάση θυσία…
Έκτοτε ήταν όλα προδιαγεγραμμένα. Ο ελληνικός στρατός έμεινε στο μέτωπο επί έναν χρόνο στο κρύο και στον ήλιο, νηστικός και ταλαιπωρημένος, για να συναφθεί μια συνθήκη ειρήνης. Μάλιστα τον αδυνάτισαν περαιτέρω, μετακινώντας δυνάμεις στην Θράκη, ενώ οι Τούρκοι ενισχύθηκαν σημαντικά και έκαναν την τελική τους επίθεση τέτοιες ημέρες, τέτοια εποχή πριν εκατό χρόνια…
Τελευταίος άθλος των Ελλήνων στρατιωτών ήταν ότι δεν ξεκληρίστηκαν στην αντίκρυ πλευρά του Αιγαίου, καθώς ο ελληνικός στρατός θα μπορούσε να πάθαινε μια συντριπτική, γιγαντιαία νίλα, παρόμοια με εκείνη του Ναπολέοντα στην Ρωσία, και να εξολοθρεύονταν ή αιχμαλωτίζονταν σύσσωμος! Έστω και ασύντακτοι οι περισσότεροι Έλληνες στρατιώτες κατάφεραν να διασωθούν, και να φτάσουν την 31η Αυγούστου 1922, στο λιμάνι της Κρήνης, δίπλα από την Σμύρνη, που στα τουρκικά μεταφράζεται Τσεσμές, στην χερσόννησο της Ερυθραίας. Στην τρομερή προσπάθειά τους, βρήκαν τελικά υποστήριξη από τα παρακείμενα ελληνικά πολεμικά πλοία «Νίκη», «Έλλη», «Κιλκίς» «Νάξος» και «Σφενδόνη» που με εύστοχα πυρά κράτησαν τους επελαύνοντες Τούρκους μακριά από τους Έλληνες στρατιώτες. Την 1η Σεπτεμβρίου μπήκε συντεταγμένα στην χερσόννησο της Ερυθραίας και ο Πλαστήρας, ενόσω τα ελληνικά πλοία μετέφεραν τους Έλληνες στρατιώτες, κατά χιλιάδες στην Χίο. Καθώς ο ελληνικός στρατός έφευγε από την Ερυθραία, οι Τούρκοι μπήκαν στην Σμύρνη την οποία έσπασαν και κατακρεούργησαν. Έτσι οι Μικρασιάτες πέρασαν από τα ανήκουστα μαρτύρια της Κόλασης και του βάρβαρου Άδη.
Πολλοί δεν κατάλαβαν ποτέ, ότι αυτό που τελικά αποβίβασε η Παλαιά Ελλάδα στέλνοντας τα εγγόνια όσων έφτιαξαν το 1821, να πολεμήσουν στην Μικρασία ήταν το «Λευτεριά ή Θάνατος!» Κι αν δεν ήταν Λευτεριά, ήταν σίγουρα Θάνατος…
