Είναι βέβαιο ότι οι περιφερειακές συγκρούσεις αυξάνονται στον υβριδικό ολιγοπολικό κόσμο με τα πολλαπλά κέντρα. Βεβαίως, οι τάσεις του 2023 δεν συνεχίζονται απλώς το 2024 αλλά διέρχονται μέσα και από νέους, εν πολλοίς απρόβλεπτους παράγοντες. Διότι το 2024 είναι έτος διεθνών εξελίξεων αλλά και κρίσιμων εθνικών εκλογών, με τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου 2024 να ολοκληρώνουν στις ΗΠΑ μια πολύμηνη εκλογική διαδικασία διακριτών αλλά έντονα πολωτικών σταδίων . Εάν ο Τραμπ επικρατήσει, οι ευρωατλαντικές ισορροπίες θα επηρεαστούν σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Του Κώστα Λάβδα*

Βέβαια το Κογκρέσο, με ισχυρή δικομματική πρωτοβουλία (Δημοκρατικός γερουσιαστής Τίμ Κέιν και Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Μάρκο Ρούμπιο), μόλις πέρασε, τις προηγούμενες ημέρες, και από τα δυο σώματα τροπολογία που εμποδίζει τον πρόεδρο των ΗΠΑ να αποχωρήσει μονομερώς από το ΝΑΤΟ χωρίς έγκριση των νομοθετικών σωμάτων. Όμως η θεσμική δυσκολία αποχώρησης από το ΝΑΤΟ δεν εγγυάται την λειτουργική – πόσο μάλλον την ηγετική – παρουσία εντός του.

Εκτός από τις ΗΠΑ, εκλογές σημαντικές για τις διεθνείς και τις ευρωπαϊκές ισορροπίες θα πραγματοποιηθούν το 2024 σε εθνικό επίπεδο στην Αυστρία, το Βέλγιο, το Αζερμπάϊτζάν, την Λευκορωσία, την Ρωσία και το Πακιστάν. Στη Γερμανία υπάρχουν οι προγραμματισμένες εκλογές σε τρία κρατίδια (Σαξονία, Θουριγγία, Βραδεμβούργο), αλλά δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο προσφυγής στις εθνικές κάλπες εάν η κυβερνητική συμμαχία υπό τον Σολτς δεν κατορθώσει να συγκεράσει με πειστικότερο τρόπο σε περισσότερα πεδία πολιτικής τις απόψεις των τριών εταίρων (Σοσιαλδημοκράτες, Πράσινοι, Φιλελεύθεροι) συγκρατώντας, παράλληλα, την ανοδική πορεία του ακροδεξιού AfD. Σημειωτέον ότι οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 59% των πολιτών είναι υπέρ της διεξαγωγής πρόωρων εθνικών εκλογών.

Σημαντικές για τις ισορροπίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα είναι, φυσικά, οι ευρωεκλογές του Ιουνίου. Θα πρόκειται για δύσκολη και αμφίρροπη αναμέτρηση. Αναμένεται να επιβεβαιωθεί, σε ένα βαθμό, η άνοδος της δεξιάς που καταγράφεται δημοσκοπικά, αλλά η πρώτη θέση του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή να απειλείται σοβαρά από τις ανερχόμενες ακδροδεξιές δυνάμεις.

Πέρα από τις εκλογές σε χώρες κλειδιά όπως οι ΗΠΑ, δυο κρίσιμοι παράγοντες θα συνδυαστούν για να διαμορφώσουν τις διεθνείς εξελίξεις τους επόμενους μήνες. Ο πρώτος αναφέρεται στη σχέση μεταξύ συνεχιζόμενων κρίσεων και παγκόσμιας οικονομίας. Οι περιφερειακές κρίσεις, που καθίστανται πιθανότερες σε ένα ολιγοπολικό κόσμο με πολλαπλά κέντρα, προκαλούν, αργά ή γρήγορα, κλασικού τύπου προβλήματα για την παγκόσμια οικονομία.

Ο Δεκέμβριος 2023 θα μείνει στην μνήμη, μεταξύ άλλων, ως μήνας της «νέας κρίσης του Σουέζ», όπου οι μεγάλες ναυτιλιακές εταιρίες μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων σταμάτησαν – άραγε για πόσο; – να χρησιμοποιούν τη διώρυγα του Σουέζ. Σύμφωνα με τον Economist, τέσσερις από τις πέντε μεγαλύτερες εταιρείες μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στον κόσμο, η CMA CGM, η Hapag-Lloyd, η Maersk και η MSC σταμάτησαν ή ανέστειλαν από τις 15 Δεκεμβρίου τη διαδρομή της Ερυθράς Θάλασσας, μέσω της οποίας διέρχεται η κυκλοφορία από τη Διώρυγα του Σουέζ.

Οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν μαχητές Χούτι, οπλισμένοι τώρα με εξελιγμένα όπλα, κλιμακώνουν τις επιθέσεις τους στις παγκόσμιες ναυτιλιακές ροές. Καθώς μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές αρτηρίες του κόσμου κλείνει, οι ΗΠΑ και οι άλλες δυτικές χώρες πιθανότατα θα πιεστούν να εμπλακούν περισσότερο ενεργητικά στην Μέση Ανατολή για να αποκαταστήσουν την ελεύθερη διέλευση.

Ο δεύτερος παράγοντας αναφέρεται στην μετεξέλιξη της ΕΕ. Για την Ευρώπη, ο συνδυασμός επαναφοράς στη δημοσιονομική πειθαρχία, αύξησης στρατιωτικών δαπανών και περαιτέρω διεύρυνσης θα είναι εκρηκτικός. Οι θριαμβολογίες που συνόδευσαν την απόφαση για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία δεν μπορούν να υποβαθμίσουν το κρίσιμο σταυροδρόμι στο οποίο βρίσκεται η Ευρώπη.

Η παραδοσιακή επιμονή της Ουάσιγκτον για τον ρόλο των διευρύνσεων της ΕΕ ως παράγοντα περιφερειακής σταθεροποίησης επιβεβαιώνεται πάλι, αυτή τη φορά όχι μόνο με τα Δυτικά Βαλκάνια αλλά και την Ουκρανία και την Μολδαβία. Παλαιότερα, όταν οι ΗΠΑ επιθυμούσαν τη στήριξη της Άγκυρας για την εισβολή στο Ιράκ, άσκησαν συστηματική πίεση στην ΕΕ να δει με νέο μάτι την προοπτική της Τουρκίας ως μελλοντικού εταίρου. Γενικότερα, η εμμονή στον ρόλο της ΕΕ ως περιφερειακού σταθεροποιητή μέσω διευρύνσεων (και όχι μέσων σχημάτων βοήθειας αλλά και ειδικών καθεστώτων σύνδεσης, όπως θα ήταν προσφορότερο) σταδιακά καταστρέφει τις πιθανότητες για εμβάθυνση, ενώ παράλληλα ασκούνται πιέσεις και για εξάλειψη του εθνικού βέτο από τα εθνικά ευαίσθητα ζητήματα. Κλασική περίπτωση τοποθέτησης της άμαξας μπροστά από το άλογο, όπως έχω εξηγήσει στο παρελθόν.

Όπως έχω εξηγήσει από χρόνια, ο νέος, μετα-μονοπολικός κόσμος που αναδύεται είναι πλουραλιστικός, με λίγους (αλλά περισσότερους από δυο) πόλους και πολλά κέντρα. Παρά τις τάσεις πολώσεων που εστιάζονται σε επιμέρους θέματα, τάσεις που ενίοτε δημιουργούν σύγχυση σε επιπόλαιους παρατηρητές, δεν βαδίζουμε προς ένα νέο διπολισμό. Η ΕΕ είτε θα διαδραματίσει έναν ρόλο σε αυτό τον αναδυόμενο κόσμο είτε θα μετασχηματιστεί σε απλό εμπορικό και οικονομικό υπόβαθρο επιμέρους συνασπισμών δυνάμεων που θα διαδραματίσουν, ξεχωριστά, τους δικούς τους ρόλους. Για την Ελλάδα, οι προαναφερθέντες παράγοντες σε συνδυασμό με την δομική απειλή που σαφώς εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει η Τουρκία επιβάλλουν επαγρύπνηση και συνεχή επεξεργασία σεναρίων.

Τα επόμενα χρόνια, οι δυτικές κοινωνίες θα δοκιμαστούν καθώς θα εντείνεται η αναζήτηση νέων ισορροπιών μεταξύ των αυξημένων αναγκών ασφάλειας, της διαχείρισης των ζητημάτων της μετανάστευσης και της ένταξης, καθώς και της υπεράσπισης του δυτικού τρόπου ζωής. Δυστυχώς, όσοι νομίζουν ότι οι ήπιες περίοδοι στις σχέσεις μεταξύ δομικών αντιπάλων σημαίνουν ριζική αναδιάταξη των σχέσεών τους και, παρασυρόμενοι από αυτή την αντίληψη, οδηγηθούν να παραμελήσουν τον καθοριστικό ρόλο της περιφερειακής ισορροπίας ισχύος και τη διαρκή ανάγκη για ενίσχυση της αποτροπής, θα διαψευσθούν οικτρά.

* Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ πολλών άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής της Έδρας Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στη Fletcher School of Law and Diplomacy της Μασαχουσέτης.

www.anatropinews.gr