Πρώτα μια διευκρίνιση. Δεν είμαι πολιτικός, ούτε ανήκω σε κανένα πολιτικό κόμμα. Είμαι ακαδημαϊκός. Δεν μου αρέσει να κινδυνολογώ ούτε και να αναμιγνύομαι στην πολιτική. Το έκαμα μόνο μια φορά στο παρελθόν, το 2010-2013 όταν προέβλεπα την οικονομική καταστροφή που επερχόταν και αισθάνθηκα την ηθική υποχρέωση να προειδοποιήσω και να συμβάλω στη αντιμετώπιση της. Το κάνω και τώρα γιατί διαβλέπω να χάνεται για πάντα η μισή μου πατρίδα και αισθάνομαι την ίδια ηθική υποχρέωση να αφυπνίσω τους συμπολίτες μου, που ίσως να μην έχουν αντιληφθεί ότι επικρέμαται προσάρτηση των κατεχομένων σε μερικούς μόνο μήνες, μεταξύ των κυπριακών και των τουρκικών εκλογών. Και εξηγούμαι.
Ενόψει των τουρκικών εκλογών και των αρνητικών για τον Τούρκο Πρόεδρο δημοσκοπήσεων, ο Ταγίπ Ερντογάν εκτοξεύει καθημερινά απειλές κατά της Ελλάδας και της Κύπρου. Επειδή η Ελλάδα έχει οχυρωθεί τόσο εξοπλιστικά όσο και με διμερείς αμυντικές συμφωνίες με τη Γαλλία και τις ΗΠΑ, είναι απίθανο ο Ερντογάν να πραγματοποιήσει τις απειλές του εναντίον της Ελλάδας. Όπως δήλωσε, μεταξύ άλλων, και ο υπουργός Εξωτερικών κ. Κασουλίδης, ο αδύναμος κρίκος που κινδυνεύει είναι η Κύπρος.
Όμως, ούτε ακόμα μια επέμβαση στην ΑΟΖ της Κύπρου, ούτε ένα θερμό επεισόδιο στην πράσινη γραμμή θα εξάψει τον εθνικισμό στην Τουρκία αρκετά, για να ανεβάσει τη δημοτικότητα του Ερντογάν σε ποσοστά που θα του εξασφαλίσουν την επανεκλογή του στην προεδρία.
Η μόνη ενέργεια που θα είναι ιστορικής σημασίας είναι η προσάρτηση των κατεχομένων στην Τουρκία. Αυτό θα επεκτείνει τα εδάφη της Τουρκίας για πρώτη φορά στα εκατό χρόνια από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους, από τον Κεμάλ Ατατούρκ, τον «Πατέρα των Τούρκων», επώνυμο που του απένειμε το τουρκικό κοινοβούλιο το 1934. Αυτό έχει μεγάλο συμβολισμό για τον Ερντογάν, που θέλει να αναδειχθεί σε νέο «Πατέρα των Τούρκων», με ισλαμική χροιά αυτή τη φορά.
Ακριβώς, όπως ο Πρόεδρος Πούτιν θεωρεί την προσάρτηση εδαφών της Ουκρανίας ως την απαρχή της αναβίωσης της Σοβιετικής Ένωσης, έτσι και ο Ερντογάν θεωρεί την προσάρτηση των κατεχομένων Κυπριακών εδαφών ως την απαρχή της αναβίωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή τουλάχιστον της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Το ότι η Τουρκία απεργάζεται προσάρτηση των κατεχομένων δεν είναι μυστικό. Για παράδειγμα, πηγές στις Βρυξέλλες έλεγαν στην Καθημερινή 27/11/2023 ότι «δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο ο κ. Ερντογάν να επιστρατεύσει και το σενάριο… της προσάρτησης της κατεχόμενης Κύπρου». Ο κοινοτικός επίσημος έκανε λόγο για «αδύναμο κρίκο» καθώς όπως έχει διαφανεί, τόσο στην περίπτωση της ΑΟΖ, όσο και σε αυτήν της περίκλειστης Αμμοχώστου, οι διεθνείς αντιδράσεις ήταν -αν μη τι άλλο- υποτονικές, κινήθηκαν σε επίπεδο φραστικών επισημάνσεων και σε κάθε περίπτωση δεν απέτρεψαν τους τουρκικούς σχεδιασμούς. Η Τουρκία δεν αποκρύβει τα σχέδια προσάρτησης των κατεχομένων. Το σενάριο προσάρτησης «συντηρείται από Τούρκους επισήμους, ανοικτά, ακόμη και στο πλαίσιο επαφών με ξένους διπλωμάτες» («Κ» 27/11)
Έχω όμως και απ’ απευθείας πληροφόρηση, από δικές μου πηγές: Από Τούρκους επισήμους σε καίριες θέσεις στην Κυβέρνηση Ερντογάν, που ήταν πρώην μεταπτυχιακοί φοιτητές μου στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, τη δεκαετία του 2000-09, όπου δίδασκα οικονομικά και δημόσια πολιτική. Με μερικούς απ’ αυτούς διατηρώ φιλικές σχέσεις και συχνή επικοινωνία. Μου εκμυστηρεύονται ότι η προσάρτηση των κατεχομένων είναι το πιο πιθανό σενάριο, γιατί θεωρείται ότι εμπεριέχει «λιγότερο ρίσκο και μεγαλύτερο συμβολισμό». Η προσάρτηση σχεδιάζεται να «νομιμοποιηθεί» με δημοψήφισμα βασισμένο σε τρία επιχειρήματα: 1) Μισός αιώνας διαπραγματεύσεων δεν κατέληξαν σε λύση, 2) η λύση δύο κρατών δεν έγινε αποδεκτή από την άλλη πλευρά, και 3) η διεθνής κοινότητα συνεχίζει να μην αναγνωρίζει την «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου». Επομένως, η μόνη απομένουσα επιλογή που θα τερματίσει την «για μισό αιώνα απομόνωση των Τουρκοκυπρίων» είναι η προσάρτηση των κατεχομένων στη «μητέρα πατρίδα».
Αυτό είναι το αφήγημα που ετοιμάζεται για τη διεθνή κοινότητα και τους Τουρκοκύπριους για να δικαιολογηθεί το δημοψήφισμα, του οποίου το αποτέλεσμα θεωρείται βέβαιο, λόγω της πλειοψηφίας των εποίκων και του ελέγχου που εξασκεί η Τουρκία στα κατεχόμενα, παρά τα πρόσφατα αποτελέσματα των «δημοτικών εκλογών».
Στο εσωτερικό της Τουρκίας η προσάρτηση θα παρουσιασθεί από τον Ερντογάν ως μια τολμηρή πατριωτική πράξη ιστορικής και εθνικής σημασίας επ’ ευκαιρία των εκατό χρόνων από την ανακήρυξη του Τουρκικού κράτους. Αυτό, ελπίζουν, θα προκαλέσει τη ζητούμενη έξαρση του εθνικισμού στην Τουρκία που θα εξασφαλίσει την ηρωοποίηση και επανεκλογή του Ερντογάν στην Προεδρία της χώρας.
Σχεδιάζεται από πριν τις τουρκικές εκλογές
Τι από όλα αυτά θα εμποδίσει την επαπειλούμενη προσάρτηση των κατεχομένων, σε λίγους μήνες, αν ο Ερντογάν τη χρειαστεί για να παραμείνει στη εξουσία ενόψει των τουρκικών εκλογών. Βέβαια, ακόμα και μετά την προσάρτηση, έχοντας αποκτήσει σύνορα με τη Τουρκία στην οδό Λήδρας και κατά το μήκος των 180 χιλιομέτρων της πράσινης γραμμής (που και αυτή θα διεκδικήσει η Τουρκία), μπορούμε να ελπίζουμε πως «πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι».
Η προσάρτηση των κατεχομένων μπορεί να είναι η πρώτη κρίση που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο νέος Πρόεδρος στους πρώτους μήνες της θητείας του. Τι θα κάνουν οι επίδοξοι υποψήφιοι Πρόεδροι, αν εκλεγούν, για να αποτρέψουν την επαπειλούμενη προσάρτηση των κατεχομένων στη Τουρκία; Δεν μας έχουν πει. Ούτε και έχουν ερωτηθεί από τους δημοσιογράφους στα προεδρικά ντιμπέιτ. Λέγεται ότι σ’ αυτές τις Προεδρικές εκλογές «το Κυπριακό δεν πουλά». Και όμως, ποτέ πριν δεν ήταν το Κυπριακό τόσο κοντά στην χειρότερη για τους Κυπρίους κατάληξη: Τη μη-αναστρέψιμη προσάρτηση της μισής Κύπρου στη Τουρκία.
*Καθηγητής Οικονομικής Ανάπτυξης & Ηθικής και Διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Διοίκησης Κύπρου, γνωστού ως CIIM. Για 25 χρόνια δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και το 2007 τιμήθηκε για τη συνεισφορά του στο Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης που απονεμήθηκε στη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή.
Στην Κύπρο υπάρχουν δύο λαοί, όχι ένας. Δεν υπάρχουν “Κύπριοι” με την εθνική έννοια, δεν υπάρχει “Κυπριακό” έθνος. Ο όρος “Κύπριος” είναι τοπικός/γεωγραφικός, όχι εθνικός/εθνοτικός. Στην Κύπρο υπάρχουν δύο μεγάλα έθνη, Έλληνες και Τούρκοι, και κάποιες μικρές μειονότητες. Εθνοθρησκευτικές ή εθνικές μειονότητες όπως οι Αρμένιοι και οι Μαρωνίτες, θρησκευτικές μειονότητες όπως π.χ. οι Λατίνοι κ.α. Υπάρχει επίσης και μία ιδιαίτερη εθνοπολιτισμική ομάδα, οι Ρομά (κάποιοι από αυτούς είναι μουσουλμάνοι και κάποιοι χριστιανοί, ενταγμένοι στην τουρκοκυπριακή και την ελληνοκυπριακή κοινότητα αντίστοιχα). Γιατί θα πρέπει ντε και καλά Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι να ζουν μαζί; Οι Τουρκοκύπριοι δεν πρόκειται να ξαναγυρίσουν ως μειονότητα σε ένα κράτος κατά βάση Ελληνοκυπρίων.