«Το σημαντικότερο γεγονός, που οποιοσδήποτε ζει σήμερα χρειάζεται να γνωρίζει για τον 21ο αιώνα, είναι ότι (οι άνθρωποι) γινόμαστε ζώα που μπορούν να πέσουν θύματα hacking (hackable animals). Όταν συνδυάζεις την αυξανόμενη κατανόησή μας για τη βιολογία -ιδιαίτερα για τις επιστήμες του εγκεφάλου- με την τεράστια υπολογιστική ισχύ, που μας προσφέρουν η μηχανική μάθηση και η Τεχνητή Νοημοσύνη, αυτό που λαμβάνεις είναι η δυνατότητα να χακάρεις τους ανθρώπους, κάτι που σημαίνει να προβλέπεις τις επιλογές τους, να κατανοείς τα συναισθήματά τους, να τους χειραγωγείς και επίσης να τους αντικαθιστάς. Αν μπορείς να χακάρεις κάτι, τότε μπορείς και να το αντικαταστήσεις»: η φράση αυτή του ιστορικού και συγγραφέα Γιουβάλ Νώε Χαράρι* δίνει το στίγμα μιας συζήτησης, που έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια γύρω από την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της Τεχνητής Νοημοσύνης και ιδίως την επίδρασή τους στην πορεία της ανθρωπότητας.

Η εξατομίκευση περιεχομένου, αλλά και τα «filter bubbles»***, αποτελούν ήδη καθημερινές εφαρμογές της Ειδικής Τεχνητής Νοημοσύνης**, η οποία μπορεί μεν να προγραμματίζεται από άνθρωπο, αλλά μέσω της μηχανικής μάθησης αποκτά τη δυνατότητα να μαθαίνει μόνη της από τις εμπειρίες της. Το δε ερώτημα, αν η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) θα είναι -κάποια στιγμή στο μακρινό μέλλον- σε θέση να σκεφτεί, με την έννοια της συνειδητής διεργασίας που αποδίδουμε στη σκέψη, συζητιέται πλέον ευρέως όχι μόνο μεταξύ σεναριογράφων ταινιών επιστημονικής φαντασίας, αλλά και ανάμεσα σε εκπροσώπους όλων των επιστημών, από την πληροφορική μέχρι την κοινωνιολογία, την ηθική ψυχολογία και τη νομική.

Παρότι δεν υπάρχουν ξεκάθαρες απαντήσεις, ως προς το πότε η ανθρωπότητα θα μπορούσε ενδεχομένως να πετύχει τη Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη** (αν την πετύχει κάποτε), ωστόσο ζητήματα γύρω από τον έλεγχο και την ιδιοκτησία των μηχανών και των προσωπικών δεδομένων των ανθρώπων, που χρησιμοποιούνται -μεταξύ άλλων- για την εκπαίδευση της ΤΝ, ανοίγουν ήδη νέα πεδία συζήτησης.

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε για το θέμα με τον καθηγητή Φιλοσοφίας και Ηθικής του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Eindhoven (Τμήμα Σπουδών Καινοτομίας), Βίνσεντ Μίλερ (Vincent C. Müller).

Το σκάκι, το ποδόσφαιρο, ο Χατζηδάκις

Θα μπορούν κάποτε να σκεφτούν οι μηχανές; «Θεωρητικά δεν υπάρχει εμπόδιο για να γίνει κάτι τέτοιο» λέει ο κ.Μίλερ, στη συνέντευξη που έδωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ σε άπταιστα ελληνικά, εξηγώντας πως η λειτουργία της ανθρώπινης σκέψης βασίζεται σε φυσικά όργανα, όχι σε κάτι μεταφυσικό και, άρα, από τη στιγμή που καταλαβαίνουμε πώς λειτουργεί η διαδικασία της σκέψης, ίσως να είναι κάποια μέρα εφικτό να μεταφερθεί αυτή η λειτουργία στην ΤΝ. Πρακτικά ωστόσο, το ερώτημα είναι αν πρόκειται να αναπτυχθεί επαρκώς η τεχνολογία, για να πετύχουμε μηχανές που σκέφτονται. «Προς το παρόν, με την ειδική ΤΝ, μπορούμε να αναπαράγουμε τεχνητά πολλές λειτουργίες, αρκεί να γνωρίζουμε πώς λειτουργούν τα αντίστοιχα φυσικά συστήματα. Και τότε μπορούμε να βρούμε μέσω της ΤΝ ακόμα και εντελώς νέες λύσεις. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος Χατζηδάκις έγραψε υπέροχη μουσική, αλλά ένα σύστημα ΤΝ θα μπορούσε να παράγει ένα καινούργιο μουσικό κομμάτι, που πιθανότατα δεν θα είναι ισάξιο, αλλά θα μοιάζει πολύ με Χατζηδάκι μιας συγκεκριμένης περιόδου, αν εισάγουμε σε αυτό δεδομένα για τη συγκεκριμενη μουσική περίοδο του συνθέτη. Θεωρούμε ότι πολλά πράγματα που κάνουμε οι άνθρωποι είναι πολύ πολύπλοκα για τις μηχανές, αλλά στην πραγματικότητα πράγματα πολύπλοκα για εμάς είναι ευκολότερα για τις μηχανές και αντίστροφα. Για παράδειγμα, ένα ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παίζει πολύ καλύτερο σκάκι από έναν άνθρωπο, αλλά να δυσκολεύεται να κλωτσήσει μια μπάλα και αυτό δεν οφείλεται στο ότι το σκάκι είναι λιγότερο πολύπλοκο» λέει.

Το κυριότερο εμπόδιο. Και η ζωή στην εξίσωση

Ποιοι είναι λοιπόν σήμερα το κυριότερο εμπόδιο για την ανάπτυξη της ΤΝ μέχρι το σημείο της Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης (ΓΝΤ); Κατά τον κ.Μίλερ, το σημαντικότερο εμπόδιο είναι ότι «η ΤΝ δεν έχει θέληση και δεν αντιλαμβάνεται τα πράγματα συνειδητά. Εμείς και όλα τα υπόλοιπα ζώα αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με αξιολογήσεις, βάσει του τι μας αρέσει και τι όχι, τι θέλουμε και δεν θέλουμε. Επίσης, τα πράγματα που βλέπουμε έχουν για εμάς συγκεκριμένη σημασία. Αντίθετα, τα σύμβολα που εισάγονται σε ένα σύστημα ΤΝ δεν έχουν νόημα για αυτό. Αν το input (εισερχομένα δεδομένα) είναι η εικόνα ενός πιονιού, το μηχάνημα δεν το αντιλαμβάνεται ως πιόνι, αλλά ως μια μαθηματική σειρά με τα σύμβολα του δυαδικού συστήματος, 0 και 1. Παρότι δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή απάντηση για το αν και πότε θα μπορούσαμε να έχουμε ΓΝΤ, αν ρωτάτε τη γνώμη μου, αυτό δεν θα συμβεί σύντομα. Πιστεύω ότι, για τους λόγους που προανέφερα, τα σημερινά εμπόδια για την ανάπτυξη ΤΝ ξεπερνιούνται μόνο αν στην εξίσωση μπει και η ζωή. Η κατεύθυνση που θα μας οδηγούσε εκεί νομίζω, στη ΓΤΝ δηλαδή, θα ήταν ενδεχομένως μηχανές που συνδέονται με βιολογικά μέρη. Τέτοιου είδους μικτά συστήματα, με μηχανικά και βιολογικά χαρακτηριστικά, τα λεγόμενα cyborgs, θα μπορούσαν ίσως, κατά τη γνώμη μου, να αποκτήσουν ΓΤΝ. Βέβαια, αν συμβεί αυτό, η έννοια της ατομικότητας του ανθρώπου διαλύεται, το πού αρχίζει και πού τελειώνει ο άνθρωπος παύει να είναι σαφές».

ΑΠΕ-ΜΠΕ