Η πρόσληψη του Νίκου Καζαντζάκη στην Κίνα

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -
Ο Νίκος Καζαντζάκης στην Κίνα (1957)
Ο Νίκος Καζαντζάκης στην Κίνα (1957)

Ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης εί­ναι αναμ­φι­σβή­τη­τα ο πιο γνω­στός και πλέ­ον με­τα­φρα­σμέ­νος Έλ­λη­νας συγ­γρα­φέ­ας στην Κί­να.
Το πρώ­το βι­βλίο του που εκ­δό­θη­κε στα κι­νέ­ζι­κα εί­ναι ο Κα­πε­τάν Μι­χά­λης, το 1982, με τον τί­τλο Ελευ­τε­ρία ή Θά­να­τος. Η με­τά­φρα­ση, από τα γαλ­λι­κά, εί­ναι του Wang Zhenji και εί­ναι πο­λύ κα­λή. Ακο­λού­θη­σε Ο τε­λευ­ταί­ος πει­ρα­σμός, το 1991, από τα αγ­γλι­κά, σε με­τά­φρα­ση των Dong Leshan και Fu Weici. Ο Κα­ζαν­τζά­κης ευ­τύ­χη­σε να έχει σε αυ­τό το έρ­γο του δύο από τους κα­λύ­τε­ρους Κι­νέ­ζους με­τα­φρα­στές· οι δυο τους συ­νερ­γά­στη­καν και άλ­λες φο­ρές, για πα­ρά­δειγ­μα στο 1984 του Όρ­γου­ελ, με επι­τυ­χή πά­ντα απο­τε­λέ­σμα­τα, όπως δη­λώ­νουν οι εγκω­μια­στι­κές κρι­τι­κές στον Τύ­πο και η θερ­μή υπο­δο­χή από το ανα­γνω­στι­κό κοι­νό. Μο­λο­νό­τι ακο­λού­θη­σαν διά­φο­ρες άλ­λες με­τα­φρά­σεις του Τε­λευ­ταί­ου πει­ρα­σμού(Li Liying, Zhang Yue, Yang Chunyan), αυ­τή των Dong Leshan και Fu Weici πα­ρα­μέ­νει μέ­χρι σή­με­ρα αξε­πέ­ρα­στη.
Και στον Έλ­λη­να Ζορ­μπά, όπως εί­ναι στα κι­νέ­ζι­κα ο τί­τλος του Βί­ος και Πο­λι­τεία του Αλέ­ξη Ζορ­μπά, εί­χα­με δια­φο­ρε­τι­κές με­τα­φρα­στι­κές προ­σεγ­γί­σεις (Wang Zhenji και Fan Zhong Liang, Li Chenggui). Ξε­χω­ρί­ζει, όμως, η με­τά­φρα­ση από τα ελ­λη­νι­κά του Li Chenggui, ο οποί­ος ανή­κει στην πρώ­τη γε­νιά ελ­λη­νο­μα­θών Κι­νέ­ζων, σπού­δα­σε Ελ­λη­νι­κή Φι­λο­λο­γία στα Τί­ρα­να και ερ­γά­στη­κε στην Αθή­να ως απε­σταλ­μέ­νος του Πρα­κτο­ρεί­ου Ει­δή­σε­ων Xinhua. Ο ίδιος με­τέ­φε­ρε στην ιδε­ο­γράμ­μα­τη κι­νέ­ζι­κη γρα­φή και το Τα­ξι­δεύ­ο­ντας Κί­να (από το Τα­ξι­δεύ­ο­ντας Ια­πω­νία-Κί­να) και την Ασκη­τι­κή, ενώ έχει ολο­κλη­ρώ­σει και τη με­τά­φρα­ση του Φτω­χού­λη του Θε­ού, του Συ­μπο­σί­ου και κά­ποιων θε­α­τρι­κών έρ­γων του Κα­ζαν­τζά­κη, ήτοι Βού­δας, Κα­πο­δί­στριαςΧρι­στό­φο­ρος Κο­λόμ­βοςΣό­δο­μα και Γό­μορ­ρα.
Τον κα­τά­λο­γο των εκ­δο­θέ­ντων στην Κί­να έρ­γων του Νί­κου Κα­ζαν­τζά­κη συ­μπλη­ρώ­νει ένα μι­κρό από­σπα­σμα από την Οδύ­σεια, σε με­τά­φρα­ση από τα αγ­γλι­κά του ποι­η­τή Ma Gaoming. Τυ­πώ­θη­κε σε ένα ολι­γο­σέ­λι­δο έντυ­πο από τις εκ­δό­σεις Yilin το 2004. Ο ίδιος εκ­δο­τι­κός οί­κος έχει προ­σφέ­ρει σε κα­λαί­σθη­τες εκ­δό­σεις όλα τα με­τα­φρα­σμέ­να στα κι­νέ­ζι­κα βι­βλία του Κα­ζαν­τζά­κη και έχει συ­στή­σει στο κι­νε­ζι­κό κοι­νό, από τη δε­κα­ε­τία του ’80, με­γά­λους συγ­γρα­φείς από όλο τον κό­σμο, όπως τους Φου­κώ, Πί­ντερ, Λέ­σινγκ, Κού­τσι, Νάι­πουλ και Άμος Οζ.
Προ­ξε­νεί εντύ­πω­ση ο με­γά­λος αριθ­μός των επα­νεκ­δό­σε­ων των βι­βλί­ων του Κα­ζαν­τζά­κη στην Κί­να, ιδιαί­τε­ρα του Ζορ­μπά. Δεν μπο­ρού­με ωστό­σο να εί­μα­στε βέ­βαιοι για την ακρί­βεια του αριθ­μού των επα­νεκ­δό­σε­ων, λό­γω της τε­ρά­στιας έκτα­σης της χώ­ρας, της ύπαρ­ξης πολ­λών μι­κρών εκ­δο­τι­κών οί­κων και της απου­σί­ας ενός συ­στή­μα­τος κα­τα­γρα­φής της κι­νε­ζι­κής εκ­δο­τι­κής πα­ρα­γω­γής κα­θώς και πλη­ρο­φο­ριών για εκ­δο­τι­κές εται­ρεί­ες. Στη δυ­σκο­λία αυ­τή συ­ντε­λεί και το σύ­στη­μα χο­ρή­γη­σης του ISBN: δί­νε­ται στους με­γά­λους κρα­τι­κούς εκ­δο­τι­κούς οί­κους, οι οποί­οι, στη συ­νέ­χεια, λει­τουρ­γώ­ντας ως εν­διά­με­σοι, το πω­λούν στους μι­κρούς ανε­ξάρ­τη­τους εκ­δό­τες.

Η ιστο­ρία της με­τά­φρα­σης του Ζορ­μπά από τον Li Chenggui έχει εν­δια­φέ­ρον για­τί αντα­να­κλά το κλί­μα της επο­χής. Ήταν η πε­ρί­ο­δος της Με­γά­λης Προ­λε­τα­ρια­κής Πο­λι­τι­στι­κής Επα­νά­στα­σης και ο με­τα­φρα­στής ερ­γα­ζό­ταν στο Λι­μά­νι του Τιαν­τσίν (επί­νειο του Πε­κί­νου) ως διερ­μη­νέ­ας. Τό­τε βρή­κε σε ένα ελ­λη­νι­κό κα­ρά­βι, που η Κί­να εί­χε αγο­ρά­σει για πα­λιο­σί­δε­ρα, τέσ­σε­ρα βι­βλία του Κα­ζαν­τζά­κη, τα Βί­ος και Πο­λι­τεία του Αλέ­ξη Ζορ­μπάΑδερ­φο­φά­δες, Ασκη­τι­κή και Συ­μπό­σιον. Αψη­φώ­ντας τον κα­νο­νι­σμό που απα­γό­ρευε την εί­σο­δο στην Κί­να ξέ­νων βι­βλί­ων —για να απο­τρα­πεί η ει­σβο­λή των κα­πι­τα­λι­στι­κών ιδε­ών και του ‘‘κι­τρι­νι­σμού­’’, δη­λα­δή της πορ­νο­γρα­φί­ας—, αντί να τα πα­ρα­δώ­σει στην πυ­ρά, όπως όφει­λε, τα κρά­τη­σε, αφού δια­σφά­λι­σε προη­γου­μέ­νως με με­γά­λες προ­σπά­θειες και κίν­δυ­νο της ζω­ής του τη συ­ναί­νε­ση του φύ­λα­κα. Δεν ήταν εύ­κο­λη η ανα­μέ­τρη­ση με το κεί­με­νο. Παι­δεύ­θη­κε πο­λύ· ήταν μια πρό­κλη­ση γι’ αυ­τόν, όπως βε­βαιώ­νει, τό­σο ως προς τη γλώσ­σα όσο και το πε­ριε­χό­με­νο. Μπό­ρε­σε, τε­λι­κά, να ολο­κλη­ρώ­σει τη με­τά­φρα­ση με­τά από πολ­λά χρό­νια και πρό­σφε­ρε το χει­ρό­γρα­φο στο Μου­σείο Νί­κου Κα­ζαν­τζά­κη στη Μυρ­τιά (Βαρ­βά­ρους) Κρή­της.
Οι δυ­σκο­λί­ες στη με­τά­φρα­ση και έκ­δο­ση των βι­βλί­ων του Κα­ζαν­τζά­κη εί­ναι αυ­τές που συ­να­ντά­με στη με­τά­φρα­ση κά­θε λο­γο­τε­χνι­κού έρ­γου από τα ελ­λη­νι­κά στα κι­νέ­ζι­κα· δη­λα­δή, εύ­ρε­ση εκ­δό­τη, αμοι­βή με­τα­φρα­στή, έλ­λει­ψη με­τα­φρα­στών και επι­με­λη­τών λό­γω της χα­μη­λής αμοι­βής τους και, τέ­λος, έλ­λει­ψη κα­τάλ­λη­λων ελ­λη­νο­κι­νε­ζι­κών λε­ξι­κών.

Bιβλία του Ιουλίου Βερν σχετικά με την Κίνα, σε μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη «Ο Καπετάν Μιχάλης» 1982 «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», 1991 «Αλέξης Ζορμπάς»,1992 «Αλέξης Ζορμπάς», 2004 «Ο τελευταίος πειρασμός», 1999 «Ο τελευταίος πειρασμός», 2004 Ν. Καζαντζάκη, «Ταξιδεύοντας, Ιαπωνία-Κίνα» 1958 Ν. Καζαντζάκη, «Ταξιδεύοντας, Ιαπωνία-Κίνα» 1964 «Ταξιδεύοντας: Κίνα»

Bιβλία του Ιουλίου Βερν σχετικά με την Κίνα, σε μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη

Η πρώ­τη εκ­δή­λω­ση για τον Κα­ζαν­τζά­κη στην Κί­να ήταν μια διά­λε­ξη του Γιώρ­γου Στα­σι­νά­κη, προ­έ­δρου της Διε­θνούς Εται­ρεί­ας Φί­λων Νί­κου Κα­ζαν­τζά­κη (ΔΕΦΝΚ), η οποία πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Πε­κί­νο το 2002 στο ιστο­ρι­κό και όμορ­φο κτή­ριο του Κι­νε­ζι­κού Συν­δέ­σμου Φι­λί­ας με Ξέ­νες Χώ­ρες (ΚΣΦΞΧ), σε από­στα­ση ανα­πνο­ής από το Beijing Hotel, όπου έμει­νε ο συγ­γρα­φέ­ας κα­τά τη διάρ­κεια της πα­ρα­μο­νής του στην κι­νε­ζι­κή πρω­τεύ­ου­σα. Στην εκ­δή­λω­ση πα­ρευ­ρέ­θη­σαν Κι­νέ­ζοι δια­νο­ού­με­νοι και δι­πλω­μά­τες, οι πρέ­σβεις της Ελ­λά­δας και της Ελ­βε­τί­ας και εν­θου­σιώ­δεις ανα­γνώ­στες του έρ­γου του. Σε αυ­τή την εκ­δή­λω­ση έγι­ναν γνω­ρι­μί­ες που εξε­λί­χθη­καν σε ει­λι­κρι­νείς φι­λί­ες και κα­λές συ­νερ­γα­σί­ες που απέ­δω­σαν καρ­πούς. Τό­τε συ­ζη­τή­θη­κε πρώ­τη φο­ρά η ίδρυ­ση ενός κι­νε­ζι­κού τμή­μα­τος της ΔΕΦΝΚ, αν και χρειά­στη­κε να πε­ρά­σουν αρ­κε­τά χρό­νια για να πραγ­μα­το­ποι­η­θεί.
Εί­χα φθά­σει στο Πε­κί­νο την προη­γού­με­νη χρο­νιά και, περ­πα­τώ­ντας στους δρό­μους και τα πα­ρα­δο­σια­κά σο­κά­κια, τα χου­τόνγκ, στους κή­πους και τα πα­λιά Τεί­χη, προ­σπα­θού­σα με τα μά­τια της φα­ντα­σί­ας μου να δω την πό­λη όπως ήταν όταν την πρω­το­α­ντί­κρι­σε ο Κα­ζαν­τζά­κης κα­θώς έμπαι­νε από τη νό­τια πύ­λη. Έψα­χνα για πα­λιές φω­το­γρα­φί­ες και καρτ πο­στάλ, εν­δε­χο­μέ­νως για κά­ποια μαρ­τυ­ρία ή από­κομ­μα εφη­με­ρί­δας που θα μπο­ρού­σαν να με βοη­θή­σουν να μά­θω κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο για την πα­ρα­μο­νή του στην κι­νε­ζι­κή πρω­τεύ­ου­σα. Διά­βα­ζα τον «κι­νέ­ζο Γκόρ­κι», όπως απο­κα­λεί ο Κα­ζαν­τζά­κης τον Λου Σουν, και έψα­χνα να βρω ανα­λο­γί­ες ανά­με­σά τους. Αρ­γό­τε­ρα, οι Κι­νέ­ζοι φί­λοι του κα­ζαν­τζα­κι­κού έρ­γου ονό­μα­σαν τον σπου­δαίο συγ­γρα­φέα «Κι­νέ­ζο Κα­ζαν­τζά­κη» και τον Κα­ζαν­τζά­κη «Έλ­λη­να Λου Σουν» και το 2012 έγι­νε η αδελ­φο­ποί­η­ση του Μου­σεί­ου Κα­ζαν­τζά­κη με το Μου­σείο Λου Σουν στην πα­τρί­δα του συγ­γρα­φέα, το Σα­ο­σίγκ, στην επαρ­χία Τζε­τσιάγκ, νό­τια της Σα­γκά­ης.

O Lu Xun (1936). Φωτ. ShaFei

 

Ακο­λού­θη­σαν ομι­λί­ες, ημε­ρί­δες, συ­νέ­δρια, εκ­θέ­σεις, προ­βο­λές ται­νιών, θε­α­τρι­κές πα­ρα­στά­σεις, συ­ναυ­λί­ες, με­τα­φρά­σεις, εκ­δό­σεις και επα­νεκ­δό­σεις των έρ­γων του, λο­γο­τε­χνι­κοί δια­γω­νι­σμοί με τη συμ­με­το­χή φοι­τη­τών των ελ­λη­νό­γλωσ­σων πα­νε­πι­στη­μια­κών τμη­μά­των, η ίδρυ­ση του κι­νε­ζι­κού Τμή­μα­τος της ΔΕΦΝΚ, κα­θώς και η έκ­δο­ση των ει­ση­γή­σε­ων των ομι­λη­τών του συ­νε­δρί­ου «Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης: 60 χρό­νια με­τά», το οποίο διορ­γα­νώ­θη­κε από το Κέ­ντρο Ελ­λη­νι­κών Σπου­δών του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Πε­κί­νου το 2017 με την ευ­και­ρία της συ­μπλή­ρω­σης 60 ετών από τον θά­να­το του συγ­γρα­φέα. Βα­σι­κοί συ­ντε­λε­στές των εκ­δη­λώ­σε­ων αυ­τών ήταν η ΔΕΦΝΚ και το κι­νε­ζι­κό Τμή­μα της, το Κέ­ντρο Ελ­λη­νι­κών Σπου­δών του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Πε­κί­νου, το Τμή­μα Νε­ο­ελ­λη­νι­κών Σπου­δών του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Διε­θνών Σπου­δών Σα­γκά­ης, η Έδρα Ελ­λη­νι­κής Γλώσ­σας του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Ξέ­νων Σπου­δών Πε­κί­νου και η Ελ­λη­νι­κή Πρε­σβεία.
Ο Κα­ζαν­τζά­κης δι­δά­σκε­ται πλέ­ον στα πα­νε­πι­στή­μια· οι φοι­τη­τές εκ­πο­νούν τις πτυ­χια­κές και με­τα­πτυ­χια­κές ερ­γα­σί­ες τους πά­νω στο έρ­γο του με­γά­λου Κρη­τι­κού. Κα­τά τη δι­δα­σκα­λία, ανά­λο­γα με τις κα­τευ­θύν­σεις σπου­δών, δί­νε­ται έμ­φα­ση στη γλώσ­σα και τα δια­πο­λι­τι­σμι­κά ή λο­γο­τε­χνι­κά στοι­χεία, τη με­τά­φρα­ση, τις φι­λο­σο­φι­κές ιδέ­ες, το ιστο­ρι­κό πλαί­σιο και την κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή με­τα­φο­ρά τους. Εί­ναι εν­δια­φέ­ρου­σα, φε­ρ’ ει­πείν, η ανά­λυ­ση των κι­νε­ζι­κών και ελ­λη­νι­κών πο­λι­τι­σμι­κών στοι­χεί­ων και πο­λι­τι­στι­κών πα­ρα­νο­ή­σε­ων, εκ μέ­ρους του συγ­γρα­φέα και του με­τα­φρα­στή στα Τα­ξι­δεύ­ο­ντας Κί­να και Βί­ος και Πο­λι­τεία του Αλέ­ξη Ζορ­μπά, που κά­νει η Hu Jingjing στο Πα­νε­πι­στή­μιο Διε­θνών Σπου­δών Σα­γκά­ης. Η ανά­λυ­ση των στοι­χεί­ων αυ­τών, όπως βε­βαιώ­νει η ίδια, πέ­ρα από τη γνώ­ση των κρη­τι­κών πα­ρα­δό­σε­ων και των ηθών και εθί­μων που προ­σφέ­ρει, συμ­βάλ­λει ώστε να εξοι­κειω­θούν οι φοι­τη­τές με τις διά­φο­ρες στρα­τη­γι­κές με­τά­φρα­σης.
Στο Πα­νε­πι­στή­μιο Πε­κί­νου, αντί­θε­τα, δί­νε­ται έμ­φα­ση στη φι­λο­σο­φι­κή σκέ­ψη του Κα­ζαν­τζά­κη· έτσι, ο κα­θη­γη­τής Φι­λο­σο­φί­ας Wu Fei έχει συ­μπε­ρι­λά­βει τον Τε­λευ­ταίο πει­ρα­σμό στη βι­βλιο­γρα­φία που προ­τεί­νει στους φοι­τη­τές του. Η δε ται­νία Ζορ­μπάς του Μι­χά­λη Κα­κο­γιάν­νη, μία από αυ­τές που, επί αρ­κε­τά εξά­μη­να, δι­δά­χθη­καν οι φοι­τη­τές στο μά­θη­μά μου Ελ­λη­νι­κή Ιστο­ρία και Κι­νη­μα­το­γρά­φος, γί­νε­ται η αφορ­μή για μια φι­λο­σο­φι­κή προ­σέγ­γι­ση αυ­τής της εμ­βλη­μα­τι­κής φι­γού­ρας. Οι συ­ζη­τή­σεις που ακο­λου­θούν εί­ναι πά­ντα εν­δια­φέ­ρου­σες και γό­νι­μες. Τα ερω­τή­μα­τα που τί­θε­νται αντα­να­κλούν, ενί­ο­τε, αντι­λή­ψεις, ιδέ­ες και προ­βλη­μα­τι­σμούς που απη­χούν μια κοι­νω­νία με δια­φο­ρε­τι­κά πνευ­μα­τι­κά θε­μέ­λια και προ­σα­να­το­λι­σμούς.
Η απο­ρία, αίφ­νης, των φοι­τη­τών για­τί στην κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή δια­σκευή του Τε­λευ­ταί­ου πει­ρα­σμού από το Μάρ­τιν Σκορ­σέ­ζε, ο, κα­τά Κα­ζαν­τζά­κη, τε­λευ­ταί­ος πει­ρα­σμός του Χρι­στού κα­ταγ­γέλ­λε­ται ως βλα­σφη­μία· ή για­τί η ται­νία προ­κά­λε­σε τό­σο έντο­νες αντι­δρά­σεις από την Εκ­κλη­σία και κρί­θη­κε «ανο­σιούρ­γη­μα». Στη συ­ζή­τη­ση που ακο­λού­θη­σε με­τά την προ­βο­λή της ται­νί­ας στο Πα­νε­πι­στή­μιο Πε­κί­νου τέ­θη­καν πολ­λά άλ­λα ζη­τή­μα­τα, όπως οι αντι­θε­τι­κές έν­νοιες κα­λό-κα­κό, αρε­τή-κα­κία, ύλη-πνεύ­μα, αν­θρώ­πι­νο-θεϊ­κό· πρό­κει­ται για εξαι­ρε­τι­κά εν­δια­φέ­ρου­σες συ­ζη­τή­σεις επει­δή τί­θε­νται στο εσω­τε­ρι­κό ενός κό­σμου που, πα­ρα­δο­σια­κά, δεν γνώ­ρι­σε δυι­σμούς αυ­τού του εί­δους ού­τε το ηθι­κό πρό­βλη­μα της αμαρ­τί­ας.
Ο Τε­λευ­ταί­ος πει­ρα­σμός προ­βαλ­λό­ταν τα­κτι­κά σε κι­νη­μα­το­γρα­φι­κές λέ­σχες τα εί­κο­σι χρό­νια που έμει­να στο Πε­κί­νο. Ακό­μη και τώ­ρα, με τις υπερ­σύγ­χρο­νες αί­θου­σες προ­βο­λής και την έκρη­ξη του Δια­δι­κτύ­ου, εξα­κο­λου­θεί να συ­γκε­ντρώ­νει θε­α­τές σε γνω­στό κα­φέ των σι­νε­φίλ στην πε­ριο­χή του βου­δι­στι­κού Να­ού των Λά­μα· εκεί όπου ο Κα­ζαν­τζά­κης θυ­μή­θη­κε πό­σο αγά­πη­σε τον βου­δι­σμό στη νιό­τη του, ζη­τώ­ντας πει­θαρ­χία. «Οι Δυ­τι­κοί δεν μπο­ρούν να γί­νουν πο­τέ αλη­θι­νοί βου­δι­στές, για­τί ο Βού­δας προ­στά­ζει να πα­ρα­τή­σου­με τα πά­ντα, ενώ οι Δυ­τι­κοί θέ­λου­με να κα­τα­χτή­σου­με τα πά­ντα», πα­ρα­τη­ρεί.
Εν­δια­φέ­ρου­σες συ­ζη­τή­σεις ακο­λού­θη­σαν και με­τά τη θε­α­τρο­ποι­η­μέ­νη εκ­δο­χή της Ασκη­τι­κήςαπό το ΚΘ­ΒΕ το 2018 στο Πε­κί­νο. Η πυ­κνό­τη­τα του κει­μέ­νου, ο φι­λο­σο­φι­κός λό­γος, οι με­τα­φυ­σι­κές προ­ε­κτά­σεις και η αγω­νία του συγ­γρα­φέα δυ­σχέ­ραι­ναν την κα­τα­νό­η­ση, όμως τρο­φο­δό­τη­σαν τις συ­ζη­τή­σεις μας και διεύ­ρυ­ναν τη θε­μα­τι­κή τους.

Ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης στο Γιου­νάν της Κί­νας

 

 

Ο Κα­ζαν­τζά­κης θα ήταν σί­γου­ρα ιδιαί­τε­ρα ευ­τυ­χής αν μπο­ρού­σε να ακού­σει τους προ­βλη­μα­τι­σμούς των φοι­τη­τών του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Πε­κί­νου· του πα­νε­πι­στη­μί­ου που επι­σκέ­φθη­κε μια ζε­στή μέ­ρα του Ιού­νη του 1957 και όπου εγώ εί­χα την αγα­θή τύ­χη να δι­δά­ξω. Ένιω­θα ιδιαί­τε­ρη συ­γκί­νη­ση στη σκέ­ψη ότι ο Κα­ζαν­τζά­κης εί­χε περ­πα­τή­σει σε εκεί­νους τους πα­νέ­μορ­φους κή­πους και τον φα­ντα­ζό­μου­να γε­λα­στό και κα­τεν­θου­σια­σμέ­νο ανά­με­σα στις χα­ρι­τω­μέ­νες φοι­τή­τριες που τον εί­χαν κυ­κλώ­σει μι­λώ­ντας του στα γαλ­λι­κά και γερ­μα­νι­κά, όπως ο ίδιος αφη­γεί­ται. Μία από αυ­τές, η Φουτ-Λου­ρή, εί­χε ανα­λά­βει να τον προ­σέ­χει, να τον υπο­βα­στά­ζει, να του κά­νει αέ­ρα με τη βε­ντά­λια. «Μω­ρέ, ξέ­ρω εγώ πο­λύ κα­λά πως δεν έχω πρά­μα […], μα έλα που μου αρέ­σει…», σχο­λί­α­ζε γε­λώ­ντας ο Κα­ζαν­τζά­κης (Τα­ξι­δεύ­ο­ντας Ια­πω­νία-Κί­να, Εκ­δό­σεις Ελ. Κα­ζαν­τζά­κη, 1969, σ. 291).
Από τις επι­σκέ­ψεις εκεί­νες δεν υπάρ­χει, δυ­στυ­χώς, κα­νέ­να γρα­πτό στοι­χείο, κα­μία φω­το­γρα­φία· κα­μία ανα­φο­ρά εκτός από εκεί­νες του Κα­ζαν­τζά­κη. Δεν βρή­κα τί­πο­τα ού­τε στο Πα­νε­πι­στή­μιο Πε­κί­νου ού­τε στον Κι­νε­ζι­κό Σύν­δε­σμο Φι­λί­ας με Ξέ­νες Χώ­ρες, όπου επα­νει­λημ­μέ­νως απευ­θύν­θη­κα. Τα αρ­χεία τους εί­χαν όλα κα­τα­στρα­φεί στη διάρ­κεια της Πο­λι­τι­στι­κής Επα­νά­στα­σης. Και οι Κι­νέ­ζοι ανα­γνώ­στες χρειά­στη­κε να πε­ρι­μέ­νουν για να δια­βά­σουν τα βι­βλία που τους χά­ρι­σε ως τη δε­κα­ε­τία του ’80, όταν άρ­χι­σαν να επου­λώ­νο­νται οι πλη­γές εκεί­νης της οδυ­νη­ρής επο­χής και η χώ­ρα να ζει μια πρω­τό­γνω­ρη πνευ­μα­τι­κή άνοι­ξη με τα βι­βλία που με­τα­φρά­ζο­νταν, τις ται­νί­ες που προ­βάλ­λο­νταν και τις μου­σι­κές που ακού­γο­νταν.
Ο Κι­νε­ζι­κός Σύν­δε­σμος Φι­λί­ας με Ξέ­νες Χώ­ρες, η άλ­λο­τε Επι­τρο­πή Ει­ρή­νης, εί­χε ανα­λά­βει το έρ­γο των πο­λι­τι­στι­κών επα­φών και ανταλ­λα­γών με τις χώ­ρες που δεν εί­χαν ακό­μη εγκα­θι­δρύ­σει δι­πλω­μα­τι­κές σχέ­σεις με την Κί­να. Με­τα­ξύ των άλ­λων εί­χε ανα­λά­βει και την πρό­σκλη­ση και φι­λο­ξε­νία των ξέ­νων συγ­γρα­φέ­ων· και ήταν αρ­κε­τοί αυ­τοί που επι­σκέ­φθη­καν την Κί­να, ιδιαί­τε­ρα με­τά τη Διά­σκε­ψη του Μπα­ντούνγκ, το 1955, όταν ο πρω­θυ­πουρ­γός Τσου Εν­λάι απηύ­θυ­νε ανοι­κτή πρό­σκλη­ση με το «ελά­τε να δεί­τε». Η Σι­μόν ντε Μπω­βουάρ, ο Πά­μπλο Νε­ρού­δα, ο Αλ­μπέρ­το Μο­ρά­βια, ο Χόρ­χε Αμά­ντο και ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης ήταν ανά­με­σα σε εκεί­νους που αντα­πο­κρί­θη­καν στο κά­λε­σμα.
Η με­γα­λύ­τε­ρη, όμως, επί­ση­μη ανα­γνώ­ρι­ση και από­δο­ση τι­μής σε αυ­τόν που αγά­πη­σε την Κί­να τό­σο ώστε να ήθε­λε να ζή­σει εκεί για κά­ποιο διά­στη­μα, και θα το έκα­νε αν δεν εί­χε προ­λά­βει ο θά­να­τος, όπως μας με­τα­φέ­ρει η Ελέ­νη Κα­ζαν­τζά­κη, ήταν η ανα­φο­ρά του Προ­έ­δρου Σι Τζιν­πίνγκ στην επι­στο­λή του που δη­μο­σιεύ­θη­κε στην εφ. Η Κα­θη­με­ρι­νή, κα­τά την επί­ση­μη επί­σκε­ψή του στη χώ­ρα μας τον Νο­έμ­βριο του 2019. Ο Κι­νέ­ζος Πρό­ε­δρος ανα­φέ­ρε­ται στον «σπου­δαίο Έλ­λη­να συγ­γρα­φέα Νί­κο Κα­ζαν­τζά­κη, ο οποί­ος εί­χε επι­σκε­φθεί την Κί­να δύο φο­ρές» και τη ρή­ση του: «Ο Κομ­φού­κιος και ο Σω­κρά­της εί­ναι δύο μά­σκες που σκε­πά­ζουν το ίδιο πρό­σω­πο: το φω­τε­ρό πρό­σω­πο της αν­θρώ­πι­νης λο­γι­κής».

Ο Nίκος και η Ελένη Καζαντζάκη στην Κίνα
Ο Nίκος και η Ελένη Καζαντζάκη στην Κίνα

 

Η πε­ρί­πτω­ση Κα­ζαν­τζά­κη στην Κί­να απο­δει­κνύ­ει πως η αξία του συγ­γρα­φι­κού έρ­γου υπερ­βαί­νει τα εμπό­δια που θέ­τουν οι πο­λι­τι­σμι­κές δια­φο­ρές και οι δυ­σκο­λί­ες της με­τά­φρα­σης, με τις ανα­πό­φευ­κτες σα­φώς ‘‘πα­ρα­ποι­ή­σει­ς’’ όπως απο­τυ­πώ­νο­νται στο γνω­στό ιτα­λι­κό λο­γο­παί­γνιο traduttore-traditore. Για­τί, όμως, ο Κα­ζαν­τζά­κης αρέ­σει στους Κι­νέ­ζους; Τι εκτι­μούν στο έρ­γο του; Τη λο­γο­τε­χνι­κή του αξία ή τις φι­λο­σο­φι­κές του ιδέ­ες; Ή μή­πως συμ­βάλ­λει η αγά­πη του συγ­γρα­φέα προς τη χώ­ρα και τους κα­τοί­κους της και το γε­γο­νός ότι έχει γρά­ψει γι’ αυ­τήν με βα­θιά γνώ­ση και αγά­πη;
Στην προ­σπά­θειά μας να κα­τα­λά­βου­με από πού πη­γά­ζει αυ­τή η προ­τί­μη­ση προς τον Έλ­λη­να συγ­γρα­φέα, δια­πι­στώ­σα­με ότι υπάρ­χουν διά­φο­ροι λό­γοι που εξη­γούν την προ­τί­μη­ση των Κι­νέ­ζων για το έρ­γο του Κα­ζαν­τζά­κη. Σύμ­φω­να με τον με­τα­φρα­στή του, Li Chenggui, εί­ναι οι ιδέ­ες του και, ιδιαί­τε­ρα, η «λεύ­τε­ρη κραυ­γή» του Ζορ­μπά. Η ελευ­θε­ρία του, που υψώ­νε­ται πά­νω από πα­τρί­δες, θρη­σκεί­ες, ιδε­ο­λο­γί­ες και έθνη, εί­ναι κά­τι που εκ­πλήσ­σει και αρ­χι­κά τρο­μά­ζει τους Κι­νέ­ζους. Αυ­τή η πρω­τό­γνω­ρη, για τον σι­νι­κό κό­σμο, ελευ­θε­ρία γί­νε­ται η αφορ­μή ώστε να μυ­η­θούν στο κα­ζαν­τζα­κι­κό σύ­μπαν. «Ο Κα­ζαν­τζά­κης μ’ έμα­θε να εί­μαι ελεύ­θε­ρος», το­νί­ζει ο Li Chenggui· και, συ­μπλη­ρώ­νει: «αυ­τή η ελευ­θε­ρία φέ­ρει τ’ αχνά­ρια του Ζορ­μπά».
Η ανά­γνω­ση του Ζορ­μπάβοη­θά­ει στη γνώ­ση και κα­τα­νό­η­ση ενός άλ­λου πο­λι­τι­σμι­κού μο­ντέ­λου, πι­στεύ­ει ένας φί­λος δη­μο­σιο­γρά­φος της Λαϊ­κής Ημε­ρη­σί­ας. Ο Ζορ­μπάς, που εί­ναι τό­σο δια­φο­ρε­τι­κός από τα πρό­σω­πα της κι­νε­ζι­κής λο­γο­τε­χνί­ας, βοη­θά­ει τον Κι­νέ­ζο ανα­γνώ­στη να αγ­γί­ξει την ελ­λη­νι­κή ψυ­χή. Ο Λου Σουν και άλ­λοι συγ­γρα­φείς του 20ουαιώ­να έκα­ναν ό,τι μπο­ρού­σαν ώστε να σπά­σουν τα δε­σμά της ανε­λευ­θε­ρί­ας και της κα­τα­πί­ε­σης, εξη­γεί. Το πρό­βλη­μα εί­ναι πώς θα δια­σφα­λί­σου­με την ελευ­θε­ρία μα­ζί με τη δια­τή­ρη­ση της κι­νε­ζι­κής κουλ­τού­ρας, η οποία έχει ανά­γκη να μπο­λια­στεί από άλ­λες κουλ­τού­ρες και πρώ­τα απ’ όλα από την ελ­λη­νι­κή.
Οι πε­ρι­γρα­φές, ιδιαί­τε­ρα της κρη­τι­κής φύ­σης με τα χρώ­μα­τα, τις μυ­ρω­διές, τις γεύ­σεις, τους ήχους, τις με­λω­δί­ες της μη­τρι­κής λα­λιάς, και η δί­ψα των Κρη­τι­κών για ελευ­θε­ρία συ­γκι­νούν πε­ρισ­σό­τε­ρο την Κι­νέ­ζα ελ­λη­νί­στρια Xu Kai. Την εντυ­πω­σιά­ζουν, επί­σης, τα όσα γρά­φει ο Κα­ζαν­τζά­κης για τη ση­μα­σία του κι­νε­ζι­κού ιδε­ο­γράμ­μα­τος ‘‘γυ­ναί­κα­’’ και τις λέ­ξεις με αρ­νη­τι­κή ση­μα­σία που έχουν ως συν­θε­τι­κό αυ­τή τη ρί­ζα και ομο­λο­γεί ότι δεν τις γνώ­ρι­ζε όλες. Ο Κα­ζαν­τζά­κης εντο­πί­ζει εκα­τόν τριά­ντα πέ­ντε ιδε­ο­γράμ­μα­τα που γρά­φο­νται με τη ρί­ζα ‘‘γυ­ναί­κα­’’ και από αυ­τά, «τα τριά­ντα πέ­ντε εκ­φρά­ζουν τις με­γα­λύ­τε­ρες ντρο­πές και προ­στυ­χιές της γλώσ­σας» (Ν. Κα­ζαν­τζά­κης, ό.π., σ. 190.), για πα­ρά­δειγ­μα, μπα­γα­πό­ντης, πρό­στυ­χος, προ­δό­της ή μοι­χεία, ρα­διουρ­γία, ξε­τσι­πω­σιά.
Εντυ­πω­σιά­ζουν, επί­σης, η αγά­πη του για την Κί­να και η βα­θιά γνώ­ση του της ιστο­ρί­ας, του πο­λι­τι­σμού, της θρη­σκεί­ας, των πα­ρα­δό­σε­ων, και της κοι­νω­νι­κής και πο­λι­τι­κής της κα­τά­στα­σης. Το μαρ­τυ­ρούν το Τα­ξι­δεύ­ο­ντας Ια­πω­νία-Κί­να, οΒρα­χό­κη­πος, ο Βού­δας, οι Τερ­τσί­νες, αλ­λά και οι διά­σπαρ­τες ανα­φο­ρές σε άλ­λα έρ­γα του. Η Xu Kai επι­ση­μαί­νει, επί­σης, τον Κο­σμά, στον Κα­πε­τάν Μι­χά­λη, ο οποί­ος πη­γαί­νει σε μια βι­βλιο­θή­κη να δα­νει­στεί Τα κι­νέ­ζι­κα τρα­γού­δια της δυ­να­στεί­ας των Σογκ. Δεν υπάρ­χει αμ­φι­βο­λία ότι ο Κα­ζαν­τζά­κης τα εί­χε δια­βά­σει και του άρε­σαν, πα­ρα­τη­ρεί με ικα­νο­ποί­η­ση.Υπάρ­χουν, όμως, και οι δια­σκευ­ές του Ιου­λί­ου Βερν, Πε­ρι­πέ­τειες Κι­νέ­ζου στην Κί­ναΟ Γύ­ρος του Κό­σμου σε 80 μέ­ρεςΑπό τον Καύ­κα­σο στο Πε­κί­νο, κα­θώς και τα βου­δι­στι­κού εν­δια­φέ­ρο­ντος λήμ­μα­τα στο Εγκυ­κλο­παι­δι­κό Λε­ξι­κό Ελευ­θε­ρου­δά­κη, και τα κι­νη­μα­το­γρα­φι­κά σε­νά­ρια Βού­δας και Μια έκλει­ψη ηλί­ου. Και, σα­φώς, υπάρ­χει το ψευ­δώ­νυ­μο Κάρ­μα Νιρ­βα­μή, που χρη­σι­μο­ποιεί στο πρώ­το του κιό­λας βι­βλίο, το Όφις και κρί­νος, το 1906. Όλα μαρ­τυ­ρούν το εν­δια­φέ­ρον του για την Κί­να, τον απω­α­να­το­λι­κό κό­σμο και τον βου­δι­σμό· εν­δια­φέ­ρον που δεν έπαυ­σε πο­τέ.
Η σχέ­ση του Κα­ζαν­τζά­κη με τον σι­νι­κό κό­σμο, αλ­λά και γε­νι­κό­τε­ρα τον απω­α­να­το­λι­κό, δεν έχει διε­ρευ­νη­θεί επαρ­κώς. Θα εί­χε με­γά­λο εν­δια­φέ­ρον, φε­ρ’ ει­πείν, μια έρευ­να για τα βι­βλία για την Κί­να που υπήρ­χαν στην προ­σω­πι­κή του βι­βλιο­θή­κη (αλ­λά και για την Ια­πω­νία και την Ιν­δία, την οποία δεν μπό­ρε­σε να επι­σκε­φθεί), μο­λο­νό­τι η γνώ­ση μας θα ήταν και πά­λι ανε­παρ­κής αφού θα έλει­παν εκεί­να που δα­νεί­στη­κε από βι­βλιο­θή­κες στις διά­φο­ρες χώ­ρες που έζη­σε, για­τί γνω­ρί­ζου­με από επι­στο­λές του πως δα­νει­ζό­ταν πολ­λά βι­βλία από βι­βλιο­θή­κες.

Επι­στρέ­φο­ντας στους λό­γους για τους οποί­ους οι Κι­νέ­ζοι αγα­πούν τον Έλ­λη­να συγ­γρα­φέα, δια­πι­στώ­νου­με ότι υπάρ­χουν και εκεί­νοι που προ­τάσ­σουν τις ιδέ­ες και τα ορά­μα­τά του για την αν­θρω­πό­τη­τα. Ορά­μα­τα που αρ­χι­κά εί­χε ταυ­τί­σει με τη Σο­βιε­τι­κή Ένω­ση ενώ, όταν το σο­βιε­τι­κό όνει­ρο έσβη­σε, στρά­φη­κε προς την Κί­να. Σε αυ­τή την έντο­νη πο­ρεία και τις ακραί­ες ιδε­ο­λο­γι­κές με­τα­το­πί­σεις, ποια θέ­ση κα­τέ­χει η ‘‘κα­τα­στρο­φή­’’ στο φι­λο­σο­φι­κό του σύ­στη­μα; Εί­ναι εν­δια­φέ­ρον να δού­με πώς η βί­αιη ανα­τρο­πή και η κα­τα­στρο­φή του πα­λαιού κό­σμου εντάσ­σο­νται στην υπη­ρε­σία της πνευ­μα­τι­κής του δη­μιουρ­γί­ας και την ανέ­λι­ξη του αν­θρώ­που, πα­ρα­τη­ρεί μια φί­λη.
Για κά­ποιους άλ­λους ο Κα­ζαν­τζά­κης εί­ναι ένα πα­ρά­θυ­ρο στη σύγ­χρο­νη Ελ­λά­δα, την ελ­λη­νι­κή ψυ­χή και την κρη­τι­κή μα­τιά, η οποία απλώ­νε­ται και αγκα­λιά­ζει όλο τον κό­σμο. Ο Κα­ζαν­τζά­κης εκ­φρά­ζει μια ελ­λη­νι­κό­τη­τα η οποία ξε­περ­νά­ει τα σύ­νο­ρα της Ελ­λά­δας και απο­κτά­ει οι­κου­με­νι­κή διά­στα­ση για­τί συ­γκι­νεί τον ανα­γνώ­στη ανε­ξάρ­τη­τα από ποια χώ­ρα προ­έρ­χε­ται. Έτσι, ξε­περ­νά­ει τα ελ­λη­νι­κά σύ­νο­ρα και συ­γκι­νεί και τον Κι­νέ­ζο, τον Ιά­πω­να, τον Κο­ρε­ά­τη, και την κά­θε ευαί­σθη­τη ψυ­χή. Τέ­λος, υπάρ­χουν και εκεί­νοι που γοη­τεύ­ο­νται από τη γρα­φή του επει­δή ρί­χνει φως στις πιο σκο­τει­νές γω­νιές της αν­θρώ­πι­νης ψυ­χής και προ­σφέ­ρε­ται για προ­βλη­μα­τι­σμούς και στο­χα­στι­κές ανα­ζη­τή­σεις.

O Nίκος και η Ελένη Καζαντζάκη με τους Χρυσό και Νέλλη Ευελπίδη στο Πετρωμένο Δάσος του Γιουνάν της Κίνας
O Nίκος και η Ελένη Καζαντζάκη με τους Χρυσό και Νέλλη Ευελπίδη στο Πετρωμένο Δάσος του Γιουνάν της Κίνας

Ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης επι­σκέ­φθη­κε την Κί­να δύο φο­ρές, το 1935 και το 1957. Κα­τά την πα­ρα­μο­νή του στο Πε­κί­νο, αλ­λά και στις άλ­λες πό­λεις που επι­σκέ­φθη­κε, συ­νά­ντη­σε συγ­γρα­φείς, καλ­λι­τέ­χνες, και υψη­λούς αξιω­μα­τού­χους, με­τα­ξύ των οποί­ων και τον τό­τε πρω­θυ­πουρ­γό Τσου Εν­λάι. Από τη συ­νά­ντη­ση εκεί­νη έχου­με δύο φω­το­γρα­φί­ες στις οποί­ες, εκτός από τον Κι­νέ­ζο πρω­θυ­πουρ­γό και τον συγ­γρα­φέα, δια­κρί­νου­με τη σύ­ζυ­γό του, Ελέ­νη Κα­ζαν­τζά­κη, και τον Χρυ­σό και τη Νέλ­λη Ευ­ελ­πί­δη, φι­λι­κό ζευ­γά­ρι που τον συ­νό­δευε στο δεύ­τε­ρο τα­ξί­δι του στην Κί­να. Υπάρ­χει, επί­σης, μια φω­το­γρα­φία των τεσ­σά­ρων με τον Πρό­ε­δρο της Κι­νε­ζι­κής Βου­λής, μία με Κι­νέ­ζους συγ­γρα­φείς και μία άλ­λη στην οι­κία του ζω­γρά­φου και καλ­λι­γρά­φου Qi Baishi, τον οποίο ο Κα­ζαν­τζά­κης εί­χε γνω­ρί­σει την προη­γού­με­νη χρο­νιά στη Βιέν­νη, όπου εί­χαν τι­μη­θεί και οι δύο με το Διε­θνές Βρα­βείο Ει­ρή­νης.
Στα δύο τα­ξί­δια του στην Κί­να ο Κα­ζαν­τζά­κης συ­νά­ντη­σε τους με­γά­λους Κι­νέ­ζους συγ­γρα­φείς του πε­ρα­σμέ­νου αιώ­να, Hu Shi, Mao Dun, Guo Moruo (ο οποί­ος, ως πρό­ε­δρος της Επι­τρο­πής Ει­ρή­νης, έστει­λε συλ­λυ­πη­τή­ριο τη­λε­γρά­φη­μα στην Ελέ­νη Κα­ζαν­τζά­κη όταν πλη­ρο­φο­ρή­θη­κε το θά­να­τό του) και πα­ρα­κο­λού­θη­σε πα­ρά­στα­ση Όπε­ρας του Πε­κί­νου με τον Mei Lanfang, τον σπου­δαιό­τε­ρο Κι­νέ­ζο ηθο­ποιό όλων των επο­χών. Ο Hu Shi ανα­φέ­ρει εν συ­ντο­μία τη συ­νά­ντη­σή τους στο ημε­ρο­λό­γιό του με ημε­ρο­μη­νία 2 Μα­ΐ­ου 1935: «Ο Schierlitz κά­λε­σε εμέ­να και τον κ. Νί­κο Κα­ζαν­τζά­κη σε δεί­πνο. Ο Κα­ζαν­τζά­κης εί­ναι ένας Έλ­λη­νας συγ­γρα­φέ­ας· συ­ζή­τη­σε μα­ζί μου το ζή­τη­μα της ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνί­ας στη δη­μο­τι­κή, το οποίο πα­ρο­μοιά­ζει με τη ση­με­ρι­νή κι­νε­ζι­κή κα­τά­στα­ση, δη­λα­δή οι συ­ντη­ρη­τι­κοί οπι­σθο­δρο­μούν επι­μέ­νο­ντας στη χρή­ση της αρ­χαϊ­ζου­σας, ενώ οι και­νο­τό­μοι προ­τι­μά­νε τη χρή­ση της ζω­ντα­νής δη­μώ­δους γλώσ­σας σε όλα τα λο­γο­τε­χνι­κά εί­δη.»*Ο Κα­ζαν­τζά­κης αφη­γεί­ται με ζω­ντά­νια τη συ­ζή­τη­σή τους για το γλωσ­σι­κό ζή­τη­μα, το­νί­ζο­ντας ότι «η ίδια ιδέα μας έσμι­γε», αφού και οι δύο ήταν έν­θερ­μοι υπο­στη­ρι­κτές της γλώσ­σας του λα­ού· ο Κα­ζαν­τζά­κης της δη­μο­τι­κής στην Ελ­λά­δα και ο Hu Shi της πέι χουά, της δη­μώ­δους κι­νε­ζι­κής, στην Κί­να.
Στο τέ­λος του δεύ­τε­ρου τα­ξι­διού του, χα­ρού­με­νος και συ­γκι­νη­μέ­νος από τη θερ­μή φι­λο­ξε­νία που οι Κι­νέ­ζοι απλό­χε­ρα του πρό­σφε­ραν, ο Κα­ζαν­τζά­κης θέ­λη­σε να τους ευ­χα­ρι­στή­σει με μια ασυ­νή­θι­στη χει­ρο­νο­μία: χα­ρί­ζο­ντας τα βι­βλία του στους Κι­νέ­ζους συγ­γρα­φείς. Και το έκα­νε, προς με­γά­λη έκ­πλη­ξη όλων. Στην ερώ­τη­ση της Ελέ­νης Κα­ζαν­τζά­κη, ποια βι­βλία θα τους εν­διέ­φε­ραν πε­ρισ­σό­τε­ρο, απά­ντη­σε: «Φα­ντά­ζο­μαι ο Κα­πε­τάν Μι­χά­λης, ο Χρι­στός Ξα­να­σταυ­ρώ­νε­ται κι ο Ζορ­μπάς.» Και δεν εί­χε άδι­κο.
Οι Κι­νέ­ζοι ανα­γνώ­στες υπο­δέ­χο­νται με εν­θου­σια­σμό το έρ­γο του· νιώ­θουν την αγά­πη του για την «αλαρ­γι­νή χώ­ρα» τους και τον θαυ­μα­σμό του για τον όλο «ποί­η­ση και ευαι­σθη­σία» πο­λι­τι­σμό τους. Και τα αντα­πο­δί­δουν. Ωστό­σο, έχουν να γί­νουν ακό­μη πολ­λά.

* Τσεν Γί­γκ­σουε, «Το ελ­λη­νι­κό γλωσ­σι­κό ζή­τη­μα και οι κι­νέ­ζοι λό­γιοι των αρ­χών του 20ού αι. –Με αφορ­μή τη συ­νά­ντη­ση του Νί­κου Κα­ζαν­τζά­κη με το Χου Σι», σε Ε. Αβρα­μί­δου (επιμ.), Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης Η απω­α­να­το­λι­κή μα­τιά, Θεσ­σα­λο­νί­κη, Ένε­κεν, 2019 , σ. 118.

hartismag.gr

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα