Η θεώρηση του Άγγελου Συρίγου για την Τουρκία

Μάριος Ευρυβιάδης

Η πρόσφατη τοποθέτηση το Άγγελου Συρίγου πως η Ελλάδα υποστηρίζει την απόκτηση των F-16 από την Τουρκία αλλά σε βάθος χρόνου, βασίζεται σε μια θεώρηση η οποία είναι, κατά την άποψη μου, μόνο κατά το ήμισυ ορθή.

Το ορθό της μέρος έχει δυο πτυχές. Η πρώτη αφορά στο μεταπολεμικό ιστορικό των Αμερικανο-Τουρκικών σχέσεων, διμερών και Νατοϊκων. Το ιστορικό αυτό υποδεικνύει πως αργά ή γρήγορα το συγκεκριμένο πολεμικό σύστημα θα δοθεί στην Τουρκία από τους Αμερικανούς. Όσο όμως πιο αργά τόσο καλύτερα, κατά τον Συρίγο. Στο μεσοδιάστημα η Ελλάδα θα έχει πραγματικά εξισορροπήσει στρατιωτικά την Τουρκία. Εξισορρόπηση σημαίνει διατήρηση της ειρήνης. Η ανισορροπία ισχύος προκαλεί και προσκαλεί επιδρομή.

Η δεύτερη πτυχή είναι πως με τη παροχή των F-16 (και γενικά δυτικών οπλικών συστημάτων) η Ουάσινγκτον αποκτά, ή καλύτερα συνεχίζει να διατηρεί επιρροή πάνω στην Άγκυρα, ενώ η τελευταία υφίσταται περιορισμούς στη συμπεριφορά της. Αντίθετα εάν τέτοιας μορφής υψηλών προδιαγραφών συστήματα δεν μπορούν να αποκτηθούν, η Άγκυρα θα τα πάρει από αλλού, δηλαδή από τη Ρωσία – όπως έπραξε με τους S-400. Κατά τον Συρίγο μια τέτοια εξέλιξη α) θα ακυρώσει την επιρροή της Ουάσιγκτον και β) θα κάνει την Άγκυρα ανεξέλεγκτη και, πιθανόν, να οδηγήσει σε ένα πόλεμο με την Ελλάδα. Σε μια τέτοια περίπτωση οι ΗΠΑ δεν θα έχουν ικανότητα αποτελεσματικής παρέμβασης ή διαμεσολάβησης.

Όλοι συμφωνούμε πως η Τουρκία “αυτονομείται” από την Ατλαντική Δύση. Αλλά σε ποιο βαθμό; Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι το ερώτημα. “Αυτονομείται” μεν, αλλά όχι σε βαθμό διάρρηξης των σχέσεων της με τη Δύση.

Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ. Είναι η μόνη κληρονομιά του Κεμαλισμού που καμια διάδοχη κατάσταση δεν θα ακυρώσει. Γιατί; Διότι όλοι στην Άγκυρα γνωρίζουν πολύ καλά πως η κότα με τα χρυσά αυγά βρίσκονται στη Δύση και όχι άλλου. Και πως η Δύση διαθέτει πολύμορφο και πολυεπίπεδο στρατηγικό βάθος σε πολλαπλούς τομείς το οποίο δεν διαθέτει η μη-Δύση.

Οι Τούρκοι γνωρίζουν, με πρώτο και καλύτερο τον (οικογενειακά εφοπλιστή) Ερντογάν – μαζί με το κλεπτοκρατικό συγγενικό και πολιτικό του συνάφι- πως μόνο η θεσμική σχέση με την Ατλαντική Δύση εξασφαλίζει, εκμοντερνίζει και πλουτίζει την Άγκυρα, αλλά και της επιτρέπει να πατά σε δυο βάρκες. Να παρουσιάζεται θεσμικά ως “παραγωγός ασφαλείας” της Δύσης. Αλλά ταυτόχρονα καί ως “παραγωγός ανασφάλειας”, απειλώντας να “αυτονομηθεί” ακόμη και να “εγκαταλείψει” τη Δύση στο “έλεος” διαφόρων μορφών απειλών από την Ανατολή και, γενικά από τη μη-Δύση. Έτσι εξασφαλίζει ωφελήματα τα οποία , επιπλέον, πιστεύει πως της ωφείλονται, αφού παρέχει “προστασία” .

Η θέση αυτή δεν είναι “ερντογανική”. Το 1979, ενώ η Τουρκική οικονομία ήταν υπό κατάρρευση – και στη Δύση (Ιαπωνία και Ν. Κορεα) έτρεχαν να τη σώσουν – Τούρκος πρωθυπουργός (Ντεμιρέλ) έλεγε σε πρώην αμερικανό αξιωματούχο (Rostow) στην Άγκυρα, “πρέπει να πληρώνεται τους λογαριασμούς μας γιατί μας έχετε ανάγκη”. Ο Αμερικανός του υπέδειξε ευγενικά να μην εκφράζεται έτσι διότι μπορεί τα λεγόμενα του να εκληφθούν ως “εκβιασμός”!

Είναι εδώ που η θεώρηση Συρίγου είναι λάθος. Η Τουρκία έχει πιάσει τη Δύση από το πόδι και δεν πρόκειται να την αφήσει ποτέ. Να πάρει δηλαδή τέτοιες αποφάσεις που να την βγάλουν, εκ των πραγμάτων, έξω από το Νατοϊκό μαντρί. Να εκβιάζει τη Δύση, ναι. Αλλά μόνο μέσα από το μαντρί μπορεί να το πράττει. Όχι έξω από αυτό.

Η Δύση εκμοντέρνισε και εκδυτικοποίησε την Τουρκία. Νατοΐκοί και Δυτικοί πόροι έχτισαν τις δομές της, στρατιωτικές και μη. Ακούσθηκε κανείς Τούρκος αξιωματούχος να λέει πως η Τουρκία θέλει θα φύγει από το ΝΑΤΟ; Αντίθετα λένε πως κανένας δεν μπορεί να την διώξει. Να φύγει μόνη της; Ποτέ.

Για να περιοριστώ μόνο στο ΝΑΤΟ, μια Τουρκία έξω από το ΝΑΤΟ , θα ήταν μια Τουρκία κάτι σαν το Πακιστάν: με υπερπληθυσμό, φτώχεια και θρησκευτικό φανατισμό (φαλαφισμό). Όχι τυχαία, το 1945 οι Αμερικανοί επέλεξαν για ανάπτυξη τρεις μη δυτικές χώρες ως “μοντέλα” προς μίμηση, για τον μη δυτικό κόσμο: την Τουρκία, το Ιράν και την Ινδονησία. Είναι η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ που έκανε τη διαφορά. Και από τότε μέχρι πολύ πρόσφατα η Ουάσινγκτον περιφέρει το “Τουρκικό μοντέλο” ως υπόδειγμα στον μη δυτικό κόσμο.

Υ. Γ. Από την ένταξη της στο ΝΑΤΟ το 1952 η Τουρκία αποτελεί αμερικανο νατοϊκή βάση που φιλοξενεί ακόμη και αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές. Υπάρχουν σήμερα εκεί 11 ενεργές αμερικανονατοϊκές βάσεις με κορωνίδα τη αμερικανο νατοϊκή βάση στο Ινσιρλίκ. Εκεί φιλοξενούνται 1650 αμερικανοί στρατιώτες και 4,850 εξαρτώμενοι τους. Για δεκαετίες η βάση αυτή θεωρούνταν “αναντικατάστατη”. Όχι πλέον. Χρόνια έχει να ακουστεί. Αμερικανο νατοϊκές βάσεις σε Ελλάδα, Αλβανία, Κόσοβο, Βουλγαρία, Ρουμανία και Ανατολική Ευρώπη την έχουν υποβαθμίσει. Η Άγκυρα έχασε τον άσσο της. Δεν μπορεί να εκβιάζει πλέον όπως τον παλιό καλό καιρό. Είναι για αυτό που ωρύεται κατά της Ελλάδας ως “αμερικανική βάση” – που είναι. Άλλος όμως είναι ο καημός της Άγκυρας. Και η οποία φαντάζει τον εαυτό της ακόμη και ως “αντιιμπεριαλιστική” δύναμη.

Για λεπτομέρειες περί Τουρκίας ως ενεργή αμερικανο νατοϊκή βάση σήμερα, δείτε Congressional Research Service, report, Turkey: Background and US Relations ( 22/12/22), διαθέσιμη στο διαδίκτυο.

ΑΦΙΕΡΩΣΗ

Αφιερώνω το κείμενο αυτό στη μνήμη του Χριστοδούλου Γιαλλουρίδη, που βοηθούσε τους πάντες, πάντα πρόσχαρος και αισιόδοξος, αγωνιστής μέχρι το τέλος και με τον οποίο μοιραζόμουν το ίδιο γραφείο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για χρόνια. Τα συλλυπητήρια μου στην οικογένεια του. Στο καλό Λάκη ο Θεός μαζί σου.