Yavuz Baydar- 06 Νοεμβρίου 2022
- Η ταραγμένη δημοκρατία της Τουρκίας μπήκε στα εκατό χρόνια της. Όλα θα φαίνονταν καλά στη χώρα, αν ληφθεί σοβαρά υπόψη η διάθεση εορτασμού την ημέρα που σηματοδοτεί την περίσταση, στις 29 Οκτωβρίου 2022. Μια δημοκρατία που κρατά στα χέρια της αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία και την ευσεβή/εθνικιστική βάση της ή όσους βρίσκονται στο αντίθετο στρατόπεδο , ενώ στριμώχνει τους κοσμικούς στις ακτές της χώρας.Το ήθος της εκατονταετηρίδας της Τουρκικής Δημοκρατίας αφορούσε την υπερηφάνεια και την πρόοδο.Υπερήφανος? Πραγματικά? Πρόοδος? Πως?Η ουσία του θέματος είναι ότι, καθώς μια μαζική συστημική κρίση υποβάλλει τη χώρα σε συλλογικό κώμα, ροκανίζοντας τις αρχές του κράτους, πολλά έχουν να κάνουν με μια μεγάλη ψευδαίσθηση.
Ενώ η πλειοψηφική και βάναυση εξουσία της χώρας και η ριζοσπαστικοποιημένη βάση της ζουν σε ένα όνειρο φίμωσης κάθε διαφωνίας και καταπίεσης των ανεπιθύμητων ομάδων με ταυτότητα, τα άλλα τμήματα ζουν σε έναν φανταστικό κόσμο εκδίωξής της απο την εξουσία μέσα απο τις κάλπες, παρά το γεγονός ότι παραμένουν ανίκανοι να συσπειρώσουν το δικό τους εκλογικό σώμα ενωμένο σε ένα ενιαίο όραμα για το μέλλον.
Με λίγα λόγια, 99 χρόνια Τουρκικής Δημοκρατίας χαρακτηρίστηκαν από ανισότητες, βάναυση άρνηση του πλουραλισμού της κοινωνικής της υφής, άρνηση μεταβίβασης εξουσίας, παραμέληση οικουμενικών αξιών που συγχωνεύουν προεδρικές δημοκρατίες με αντιπροσωπευτικές (republics with democracy) δυσλειτουργικό κράτος δικαίου και μόνιμη δυσαρέσκεια . Είναι ένα σύστημα που δεν έφτασε ποτέ σε επίπεδο κοινωνικοπολιτικής σταθερότητας. Ήταν η μοναδική γεωπολιτική θέση της δημοκρατίας που άνοιξε το δρόμο για εσωτερικές αναταραχές, αδιάκοπες διαφωνίες σχετικά με την κυριαρχία της και τη διαφθορά της σε όλα τα επίπεδα.
Τώρα, με μια άνευ προηγουμένου μονοκομματική διακυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν, η κατεστραμμένη από την κρίση χώρα προετοιμάζεται για μια αναμέτρηση, υπό τη μεταμφίεση των εκλογών στα τέλη της άνοιξης του 2023.
Ο φόβος και η ελπίδα δεν ήταν ποτέ τόσο συνυφασμένα όσο τώρα και αυτό γιατί η ψηφοφορία θα καθορίσει οριστικά, μέσα από ένα ναι ή όχι, την τελική πορεία της χώρας.
Για τον Ερντογάν ο δρόμος είναι ξεκάθαρος. Είναι έτοιμος να μεταμορφώσει την Τουρκία σε μια δημοκρατία, στην οποία – με τους υπερεθνικιστές εταίρους του και με τρομακτικές επιχειρήσεις και αδυσώπητους κύκλους ασφαλείας – θα συνεχίσει αδιαφιλονίκητος ως παντοδύναμος κυρίαρχος. Προκαλεί τον Τούρκο ηγέτη μια ομάδα νάνων κομμάτων της αντιπολίτευσης καθώς αντιμετωπίζει μια κοινωνία που, ελπίζει, να έχει μάθει το τρομερό τίμημα της διαφωνίας. Έχει καλούς λόγους για επιτυχία.
Οι συνεχείς κινήσεις και πράξεις του μπορεί να μιλούν ενάντια στην ψευδαίσθηση ότι αποδυναμώνεται. Όπως μου επισήμανε πρόσφατα κάποιος «ο Ερντογάν ενσαρκώνει όλα τα διαφορετικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας από την οποία έχει αναδυθεί». Υπάρχει ένα ισχυρό σημείο που διατυπώνεται σε αυτή τη δήλωση. Ο Ερντογάν είναι το προϊόν του πολιτισμού που κληρονομήθηκε από την Οθωμανική εποχή και με πολλούς τρόπους επικυρώθηκε από τους ιδρυτές και τους «φύλακες» της δημοκρατίας. Σε μια κοινωνία που αναπαράγει τον φυλετισμό –από αγροτικό σε αστικό, από αριστερά προς τα δεξιά– και τον πατριαρχισμό, οι Τούρκοι αγαπούσαν πάντα τα ισχυρά στοιχεία της «σιδηράς πυγμής» – είτε στους ηγέτες τους είτε σε θεσμούς όπως ο στρατός. Για αυτούς, είναι η «εξουσία» που έχει τη μοναδική ευσπλαχνία να βοηθά τις υπάκουες μάζες.
Ο Ερντογάν το γνωρίζει αυτό και πραγματοποιεί επιτυχημένες εφαρμογές με βάση πολιτιστικά πρότυπα. Γνωρίζει ότι οι κλασικές «ταξικές θεωρίες» δεν λειτούργησαν ποτέ στην Τουρκία. Από τη στιγμή που δίνεται σε έναν εκλεγμένο ηγέτη η ευκαιρία να «αποκωδικοποιήσει το κράτος», δεν έχει πλέον την ανάγκη να εξαρτάται από τις μάζες. Σαν χαμαιλέοντας, ήξερε πότε και πώς να εξαγνίσει τους συμμάχους του και να τους ανανεώσει. Όσο τυχερά και πονηρά κι αν το έκανε, έχει πλέον όλα τα απαραίτητα εργαλεία του κράτους και την εξωτερική υποστήριξη για να έρθει πιο κοντά στο όνειρό του: Να φτάσει στο ζενίθ της πολιτικής του καριέρας ως ανίκητος ηγέτης της δημοκρατίας.
Με άλλα λόγια, ένας τρομερός μεταρρυθμιστής, φοβισμένος, με δέος και πάντα αποφασισμένος – στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Όλα προστίθενται αποτελεσματικά υπέρ του. Απέναντι στη στρατηγική του βρίσκεται ένα μπερδεμένο, κατακερματισμένο, λεγόμενο «κεντρώο» αντιπολιτευτικό μπλοκ που κρατά μια αποφασιστική πολιτική δύναμη σε αποξένωση: το φιλοκουρδικό HDP. Με αυτόν τον τρόπο, η συμμαχία της αντιπολίτευσης παραμένει ανάπηρη και ευάλωτη.
Η ασθένεια της ελίτ της αντιπολίτευσης της Τουρκίας είναι εκπληκτική. Μετά από δύο δεκαετίες διακυβέρνησης, συνεχίζει να υποτιμά τις δεξιότητες, το ένστικτο επιβίωσης και την επιθετικότητα που επιδεικνύει ο Ερντογάν. Η φαντασία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, ακόμα και όταν ο Ερντογάν παίζει με επιτυχία το παιχνίδι του στη διεθνή πολιτική, ως έξυπνος σκακιστής. Τα διαπιστευτήριά του παίζουν ρόλο στη Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, τον Κόλπο και το Ηνωμένο Βασίλειο, παρέχοντας επενδύσεις για αυτόν ακόμη και στο μέλλον. Ευδοκιμεί επίσης σε μια ανάπηρη ΕΕ και σε αναποφάσιστες Ηνωμένες Πολιτείες.
Μια πανοραμική θέα θα αρκούσε για να δείξει πόσο ανησυχητικό είναι το πολιτικό στάδιο στην εκατονταετή Τουρκία. Το «κεντρώο» αντιπολιτευτικό μπλοκ, το λεγόμενο «Πίνακας των Έξι» αποτελείται από εθνικιστικά η συντηρητικά κόμματα. (Ναι, το κοσμικό CHP δεν είναι καθόλου αριστερό κόμμα: είναι εξ ορισμού ένα ρεπουμπλικανικό, ελιτιστικό, εθνικιστικό, κόμμα, του οποίου η εξωτερική πολιτική απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τη Δύση.)
Ταυτόχρονα, ακόμη και το «Τραπέζι των Έξι» είναι προϊόν της κουλτούρας, που εμποδίζει τα πολιτικά κόμματα να αναζωογονηθούν απο τον διεθνισμό, τον νεωτερισμό και τον πατριαρχισμό. Έτσι, με λίγα λόγια, το πολιτικό στάδιο της «μάχης του αιώνα» θα αποτελέσει έδαφος για αντιπαράθεση μέσα στη σάπια πολιτική τάξη. (Για όσους ενδιαφέρονται, υπάρχουν μερικές ενότητες σχετικά με τα μοτίβα του στο βιβλίο μου, «Die Hoffnung stirbt am Bosporus» – «Hope Dies in Bosporus», Droemer, 2018).
Ωστόσο, οι ελπίδες μπορεί να δημιουργήσουν αντιρρήσεις και να επισημάνουν ότι ο Ερντογάν μπορεί να μην είναι τόσο ανίκητος στο προεδρικό σκέλος των εκλογών. Η μεγάλη ψευδαίσθηση που σαρώνει την μάλλον αδρανή αντιπολίτευση της Τουρκίας κυκλώνει την πραγματικότητα ότι, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή και αν δεν συμβεί κάποιο θαύμα, η αντιπολίτευση δεν θα μπορέσει να προτείνει έναν υποψήφιο που θα μπορεί να έχει το θάρρος, την αντοχή, την ευγλωττία και το όραμα ως αντίπαλος του Ερντογάν.
Η ιστορία διδάσκει ξανά και ξανά το ίδιο μάθημα: Οι ηγέτες ορίζουν την πορεία της ιστορίας. Στην Τουρκία υπάρχει (ήταν) ένας και είναι στη φυλακή: ο Selahattin Demirtaş. Έτσι, ακόμη κι αν ο Ερντογάν χάσει (εξαιρετικά απίθανο δεδομένων των συνθηκών), αν αναλογιστεί κανείς τις δομές της γραφειοκρατίας που δημιούργησε, ο διάδοχός του μπορεί μόνο να επιτύχει αισθητικές αλλαγές και δεν θα μπορέσει να φθάσει στο ηράκλειο έργο της αντιμετώπισης των προβλημάτων της χώρας που βρίσκεται σε πολυδιάστατη κρίση.
Αλλά ας παραμείνουμε αισιόδοξοι ότι μια τέτοια ανάλυση θα αποδειχθεί λανθασμένη.
Ας έχουμε κατά νου το διάσημο απόφθεγμα: «Οι απαισιόδοξοι είναι καλά ενημερωμένοι αισιόδοξοι».
