του Γ. Τσουκαλά*
Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, οι κόρες του Δαναού, οι Δαναΐδες, καταδικάστηκαν αμετάκλητα, να κουβαλούν αενάως και να ρίχνουν νερό επί ματαίω, σε ένα τρύπιο πιθάρι, σε έναν «τετρημένον πίθον». Αντιστοίχως, η νεώτερη Ελλάδα μοιάζει καταδικασμένη αιωνίως, να επιθυμεί διακαώς την Πρόοδο, ώστε να εξελιχθεί στην Νεωτερικότητα, να προσπαθεί διαρκώς, αλλά ολοκληρωτικά ποτέ να μην μπορεί…
Η νεοελληνική Ουτοπία είναι η εγκαθίδρυση ενός Νέου Καθεστώτος (Nouveau Régime). Αυτό ήταν, είναι, και θα είναι το διακύβευμα των ελληνικών εκλογών, από τις πρώτες εκλογές που προκηρύχθηκαν από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1829, έως τις μέρες μας. Πως φαντάζει η μοντέρνα αυτή ελληνική πολιτεία; Ως μια απαράμιλλη κατάσταση ελευθερίας και ορθολογισμού, ένα ακμαίο κράτος δικαίου, σε μια θαλερή κοινωνία της γνώσης και των επιστημών, με οργανωμένη αστική ζωή και εξελιγμένη ύπαιθρο, όπου το άτομο τίθεται στο επίκεντρο όλων των θεσμών, ως πολίτης, που ευημερεί σε ένα δυνατό έθνος κράτος. Η Νεωτερικότητα συνεπάγεται αντιστρόφως την οριστική υπέρβαση της οικονομικοκοινωνικής καθυστέρησης και του θεσμικού αυταρχισμού του Παλαιού Καθεστώτος (Ancien Régime)…
Παρόλα αυτα, το Παλαιό Καθεστώς στην Ελλάδα ποτέ δεν έσβησε εντελώς. Ξαφνικά ξεπηδά ένας τρομακτικός προνεωτερικός κόσμος, γεμάτος αγωνίες, φόβους και κακή προαίσθηση, καθώς ξεσπά ένας ορυμαγδός τραγικών γεγονότων και φυσικών καταστροφών, που σκορπίζουν φτώχεια, αδικία και πρόωρο θάνατο… Άλλωστε, στην προνεωτερική Ελλάδα, αντί για την κρατική πρόνοια, μόνο η θεία πρόνοια μπορεί να τιθασσεύσει τις αρχέγονες δυνάμεις, και αντί για τους πολιτικούς θεσμούς, η ευάλωτη μοίρα των ανθρώπων καθορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από τον αρχαϊκό θεσμό της οικογένειας. Εντέλει, καθώς ο πρωτόγονος αμοραλισμός αντικαθιστά τα χρηστά ήθη μιας αστικής κοινωνίας, οι άνθρωποι σπεύδουν να σώσουν τους εαυτούς τους, σε έναν αγώνα όλων εναντίον όλων, ενώ αντιθέτως θα έπρεπε όλοι οι πολίτες να σέβονται τους νόμους ώστε να προασπίζονται το κοινό συμφέρον…
«Ήμουν νιος και γέρασα», λέει εύστοχα μια νεοελληνική παροιμία για την διαχρονική αδυναμία της νεοελληνικής κοινωνίας να εκσυγχρονιστεί. Αυτή η πικρή σκέψη μάλλον επιτίθεται σε κάθε Έλληνα σαν αναλογίζεται όσα τον προβλημάτισαν ως έφηβο, όσα τον νοιάζουν ως μεσήλικα, και όσα θα τον απασχολούν έως τα γεράματα. Πράγματι, ο νεώτερος ελληνισμός ποτέ δεν κατάφερε να στήσει ένα Κράτος που να εγκολπώνει σταθερά την Νεωτερικότητα, να καθιερώνει επιτυχημένα το Νέο Καθεστώς.
«Εἰς τὸν τετρημένον πίθον ἀντλεῖν», αντλούμε νερό από τρύπιο πιθάρι; Από την άλλη πλευρά, αυτός ο νεοελληνικός Πίθος των Δαναΐδων κρατάει διαρκώς στην αναζήτηση τον νεώτερο ελληνισμό, που καθώς ποτέ δεν φτάνει στην Ιθάκη του, σε ένα τελικό προορισμό, δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Αδυσώπητη μοίρα ή εμπρόθετη συλλογική επιλογή, «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», τουλάχιστον όπως την γνωρίζουμε.
Εν κατακλείδι, αυτός θα μπορούσε να ήταν και ο αρχαίος χρησμός που οι νεώτεροι Έλληνες προσπαθούν σε όλες τις εθνικές τους εκλογές, διαρκώς να ερμηνεύσουν, δίχως να το κατορθώνουν ποτέ. Όμως, το Νέο Καθεστώς μιας κοινωνίας προόδου, ευημερίας, δικαιοσύνης, ελευθερίας και ορθού λόγου θα βρίσκεται πάντοτε μπροστά μας, αρκεί ειλικρινά να το θελήσουμε…
____________________
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Πατρίδα” στις 11.06.2023.
Ο Γ. Τσουκαλάς είναι Δικηγόρος
