Γ. Πινακίδης: ΓΑΜΟΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ. «ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ» ΔΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΧΗΣ;

Του Γιώργου Πινακίδη, δικηγόρου

Στην πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη στην κρατική τηλεόραση (10.01.2024), ο Πρωθυπουργός, αναφερόμενος στη νομοθέτηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών, δήλωσε ότι πρόκειται για θέμα συνείδησης και ότι δεν προτίθεται να επιβάλει κομματική πειθαρχία στους βουλευτές, κατά την ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου. Αφού επισήμανε ότι ψηφίζουν οι βουλευτές και όχι οι υπουργοί, σημείωσε ότι οι τελευταίοι μετέχουν στη ψηφοφορία υπό τη βουλευτική τους ιδιότητα, αν και έχουν «μεγαλύτερη δέσμευση» στη συλλογική απόφαση του υπουργικού συμβουλίου. Περαιτέρω, χαρακτήρισε την αποχή από τη σχετική ψηφοφορία «αξιοπρεπή στάση», την οποία μπορούν να τηρήσουν όσοι κυβερνητικοί βουλευτές επιθυμούν να εκφράσουν τη διαφωνία τους, χωρίς να δημιουργήσουν πρόβλημα στην κυβερνητική πλειοψηφία.

Με την τοποθέτησή του αυτή ο Πρωθυπουργός επιδιώκει έναν τριπλό στόχο, πέραν φυσικά του προφανούς, που είναι η ευόδωση της νομοθετικής του πρωτοβουλίας. Προσπαθεί, πρώτον, να αποφύγει την ευθεία καταψήφιση του υπό κατάρτιση νομοσχεδίου από μεγάλη μερίδα βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος. Παρότι αυτή δεν θα έθετε τυπικά ζήτημα κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης προς την Κυβέρνηση, θα ήγειρε ωστόσο πολιτικό θέμα. Ιδίως αν ο αριθμός των διαφωνούντων τοποθετούσε τον πήχη εσωκομματικής αποδοχής της πρότασης κάτω ή πολύ κάτω από το συμβολικό όριο της απόλυτης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Για τον λόγο αυτό, απαλλάσσει τους βουλευτές από την τήρηση κομματικής πειθαρχίας και, επιπλέον, υποδεικνύει στους διαφωνούντες την επιλογή της αποχής, παρά της αρνητικής ψήφου. Ακόμη και χωρίς κομματική πειθαρχία πάντως, αναπόφευκτα θα εξαχθούν πολιτικά συμπεράσματα από τον συνολικό αριθμό όσων θα καταψηφίσουν ή θα απόσχουν από τη σχετική ψηφοφορία (ή ενδεχομένως θα ψηφίσουν «παρών»). Δεν αποκλείεται μάλιστα η στάση του Πρωθυπουργού να «λύσει τα χέρια» ακόμη περισσότερων βουλευτών που ως τώρα δεν έχουν εκφράσει ενδοιασμούς. Το πολιτικό πρόβλημα δεν μπορεί να παρακαμφθεί.

Δεύτερον, ο Πρωθυπουργός επιχειρεί να κατευνάσει το συντηρητικό του ακροατήριο, διατηρώντας τους βουλευτές που κυρίως το εκφράζουν εντός των κόλπων του κυβερνώντος κόμματος. Αποτρέπει, έτσι, εκλογικές διαρροές προς όμορους πολιτικούς χώρους που εφάπτονται με το δεξιό άκρο της Νέας Δημοκρατίας. Εάν ετίθετο θέμα κομματικής πειθαρχίας, τυχόν «απειθαρχία» βουλευτών θα έθετε πιθανώς αυτούς εκτός κοινοβουλευτικής ομάδας και θα δυσαρεστούσε τμήμα, όχι ευκαταφρόνητο ποσοτικά, των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος. Και αυτό θα ήθελε προφανώς να το αποφύγει, εν όψει Ευρωεκλογών. Η αποχή από την ψηφοφορία γίνεται έτσι βαλβίδα ασφαλείας της κυβερνητικής σταθερότητας, της ακεραιότητας της κοινοβουλευτικής ομάδας και, ταυτόχρονα, αξιοπρεπής ατομική διέξοδος για τους βουλευτές. Διέξοδος αλλά όχι έξοδος.

Τρίτον, με δεδομένες τις επιφυλάξεις βουλευτών του κόμματός του, ο Πρωθυπουργός απευθύνει εμμέσως, στην ίδια συνέντευξη, έκκληση σε βουλευτές άλλων κομμάτων να στηρίξουν την πρωτοβουλία του. Με τον τρόπο αυτό, αφενός επιδιώκει να αναπληρώσει τις οικείες απώλειες και αφετέρου υλοποιεί το αφήγημα του «πολυδιάστατου εκσυγχρονισμού», το οποίο τέμνει οριζόντια, όπως φαίνεται να πιστεύει, τα κόμματα και υπερβαίνει τα μεταξύ τους στεγανά. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι κάνει συγκριτική αναφορά στην κεντροαριστερής κατεύθυνσης μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου των αρχών της δεκαετίας του 1980. Την ίδια στιγμή όμως, χαράζει διακριτικά και μια γραμμή έναντι (των αντιρρησιών) της δικής του κοινοβουλευτικής ομάδας, ώστε η υπερψήφιση του νομοσχεδίου να πιστωθεί προσωπικά στον ίδιο και στο «μεταρρυθμιστικό» του προφίλ, όχι όμως κατ’ ανάγκη και στο κόμμα του· τόσο περισσότερο, όσο αυτό δεν εμφανίζεται αρραγές στην κρίσιμη ψηφοφορία και όσο συμπλέουν μαζί του και βουλευτές από περισσότερα κόμματα.

Στις θέσεις που εξέφρασε ο Πρωθυπουργός υπάρχει σοβαρός αντίλογος. Πρώτα από όλα, επικαλούμενος τη συνείδηση των βουλευτών ως λόγο αποκλεισμού της κομματικής πειθαρχίας, αναφέρεται προφανώς στις ηθικές τους αντιλήψεις, που μπορεί να θέτουν ζητήματα συνειδησιακά. Οι αντιλήψεις όμως αυτές δεν είναι αποκομμένες από την, εν προκειμένω κρίσιμη, πολιτική τους συνείδηση. Συχνά, μεγάλες νομοθετικές πρωτοβουλίες θέτουν ζητήματα κοσμοθεωρητικά, κοινωνικά, νομικά κ.ο.κ. και αξιώνουν λεπτές και δύσκολες σταθμίσεις. Αξιολογούνται όμως και αποτιμώνται εν τέλει με κριτήρια πολιτικά, όχι ηθικά. Και έτσι μένουν στην Ιστορία.

Από την άλλη πλευρά, η άποψη ότι οι υπουργοί ψηφίζουν ως βουλευτές μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνείες. Η συντρέχουσα βουλευτική ιδιότητα δεν υπερκαλύπτει ούτε επικαθορίζει την υπουργική. Ούτε εξάλλου μπορεί να αποτελέσει πρόσχημα ή άλλοθι κατακερματισμού της συλλογικής πολιτικής ευθύνης της κυβέρνησης, στο πλαίσιο ενός κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Το πρόβλημα επιτείνεται προφανώς από την ειδική συνθήκη του πολυπληθούς κυβερνητικού σχήματος. Η ασαφής και αμφιλεγόμενη προσέγγιση του Πρωθυπουργού στο θέμα της υπουργικής ψήφου με δυσκολία συγκαλύπτει την αμήχανη θέση του.

Τέλος, κινείται στη σφαίρα της παραδοξότητας η πολιτικά αντιφατική παραίνεση προς τους διαφωνούντες βουλευτές του κόμματός του να επιλέξουν, αντί καταψήφισης, τη λύση της αποχής, αναφορικά με μια νομοθετική πρωτοβουλία στην οποία ο ίδιος, ως Πρωθυπουργός, εμφατικά επιμένει. Όχι μόνο γιατί προδίδει προσωπική αγωνία για το μέγεθος της αντίδρασης στο εσωτερικό της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Αλλά κυρίως γιατί η άσκηση της κυβερνητικής πολιτικής, ιδίως μάλιστα αν πρόκειται για προαναγγελθείσες «τομές» ή «μεταρρυθμίσεις», δεν μπορεί να υλοποιείται δια της αποχής της κυβερνητικής πλειοψηφίας από την ψήφιση των σχετικών μέτρων. Τουναντίον, απαιτεί την αμέριστη στήριξή της και δεν επαφίεται σε πιθανή υποστήριξη της κυβερνητικής πρωτοβουλίας και από άλλες κοινοβουλευτικές δυνάμεις. Διαφορετικά, δημιουργούνται ρωγμές στην πολιτική νομιμοποίηση της κυβέρνησης.