του Γιώργου Τσουκαλά, Δικηγόρου
Ως εκκωφαντικός κεραυνός εν αιθρία αντήχησε στην Αθήνα, η δήλωση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών πως «υπάρχουν νησίδες και βραχονησίδες των οποίων δεν έχει καθοριστεί η κυριότητα τους» με την Συνθήκη της Λωζάνης (1923) και της Συνθήκης των Παρισίων (1947). Λόγω των σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου 2023 στην Αντιόχεια, η ελληνική ηγέτιδα τάξη, ένθεν κακείθεν του πολιτικού φάσματος, προσδοκούσε εύλογα, κατά τον ελληνικό τρόπο σκέψης, σε μία νέα εποχή ειρήνης και διεθνούς δικαίου στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Μόλις όμως πέρασε η εβδομάδα της ελληνικής Διακαινισίμου, κατά την οποία ο Κόσμος ανακαινίστηκε, ένας τουρκικός προεκλογικός χάρτης εμφάνισε ως τουρκικό έδαφος την Δυτική Θράκη και το Ανατολικό Αιγαίο.
«Τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων;» (Ματθαίος, κστ’, 65). Οι Τούρκοι θεωρούν εξίσου δική τους την ελληνική γεωγραφία, ένα κατ’ αυτούς, δίκαιο εθνικό τους θέμα, παρά τις διεθνείς συνθήκες, που αναφέρεται τουλάχιστον στην Δυτική Θράκη και το Ανατολικό Αιγαίο – ενώ η βόρεια Κύπρος κατέχεται παράνομα επί μισόν αιώνα, και ασφαλώς δεν πρόκειται ποτέ να επιστραφεί στην Κυπριακή Δημοκρατία, χωρίς να αναγνωριστεί το προϊόν της παράνομης τουρκικής εισβολής του 1974.
Οι πολιτισμικοί λόγοι που η τουρκική κοινωνία εμφανίζει αυτές τις ιδεολογικές τάσεις είναι πολλοί, και σαφώς δεν είναι συγκυριακοί, αλλά άρρηκτα συνυφασμένοι με την ταυτότητά τους, τον τρόπο πρόσληψης του Κόσμου και των εαυτών τους – πότε ως οι άλλοτε νομάδες Μογγόλοι που έστηναν τις σκηνές τους και τα σύνορά τους έφταναν ως εκεί που τόξευαν το βέλος τους, πότε ως οι πρώην Ρωμιοί που τούρκεψαν και θεωρούν την ανεξάρτητη Ελλάδα ως κόλαφο για την δική τους ιστορική υπόσταση – και συνεπώς δεν θα μεταβληθούν μέσω των τουρκικών εκλογών. Εξάλλου, η Τουρκία έχει εκφράσει την βούληση να αλλάξει ακόμη και την ονομασία του Αιγαίου, το οποίο ονομάζει «Adalar Denizi» (Θάλασσα των Νήσων), ενώ πλέον χρησιμοποιεί και ένα εμπορικό σήμα με μία υβριδική λέξη, το «Turkaegean», το οποίο μάλιστα έχει αναγνωριστεί από το 2021 στο Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πως λέγεται το Αιγαίο; Ως γνωστόν, οι άνθρωποι ορίζουν την γεωγραφία – οι εκάστοτε πολιτισμοί που κυριαρχούν σε μια γεωγραφική ζώνη, βαφτίζουν την περιοχή με την γλώσσα τους, και την ερμηνεύουν μέσα από τα πολιτιστικά στοιχεία τους. Η θάλασσα βέβαια δεν αλλάζει, είτε λέγονταν «Αἰγαῖον» είτε «Vilâyet-i Cezair-i Bahr-i Sefid» ( ولايت جزائر بحر سفيد). Άλλωστε, κατά τον Πλάτωνα, η πραγματικότητα δεν είναι παρά μία αντανάκλαση του Κόσμου των Ιδεών. «Cuius regio, eius religio», τίνος το βασίλειο, εκείνου και η θρησκεία, όπως έλεγαν και στον Μεσαίωνα…
Εν προκειμένω, η συγκεκριμένη θάλασσα ονομάζονταν «Αἰγαῖον πέλαγος» στην ελληνική αρχαιότητα, «Ἄσπρη Θάλασσα» στον βυζαντινό μεσαίωνα, «Archipelago» από τους Βενετούς, «Vilâyet-i Cezair-i Bahr-i Sefid» ( ولايت جزائر بحر سفيد) στην οθωμανική περίοδο, και πάλι «Αιγαίο πέλαγος» μετά το 1913, «Aegean Sea» κατά την διεθνή ονομασία του 20ου αιώνα, στην αγγλική γλώσσα, ως lingua franca της εποχής… Μήπως στο μέλλον λέγεται διεθνώς «Turkaegean» (Τουρκαιγαίο) ή «Adalar Denizi» (Θάλασσα των Νήσων); Αναλόγως του κυρίαρχου πολιτισμού, το Αιγαίο βαφτίζεται, ξαναβαφτίζεται και θα αναβαφτίζεται…
Αν και ο Κόσμος αναγνωρίζει σήμερα την θαλερή αυτή θάλασσα ως Αιγαίο, προφανώς, μια ενδεχόμενη υποχώρηση του νεοελληνικού πολιτισμού στην εν λόγω γεωγραφία, και μια συννομή Ελλάδας και Τουρκίας επί του πολυνησιωτικού αυτού αρχιπελάγους, κατά τον 21ο αιώνα, θα ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου, για μια νέα ονοματοδοσία, μια καινούργια επωνυμία, δηλωτική της μεταβολής των συνθηκών – κατά μία φυσικά τουρκική ερμηνεία της αρχής «pacta sunt servanda rebus sic stantibus».
Άλλωστε, το «Αιγαίο» όπως το ξέρουμε, στην κοντόθωρη βιωματική μας μνήμη οι γενιές των ανθρώπων του καιρού μας, είναι απλώς ένα νεοελληνικό κατόρθωμα. Μόλις έναν αιώνα πριν, η θάλασσα αυτή άκουγε σε τούρκικο όνομα, καθώς το Αιγαίο άνηκε επί αιώνες στην παντοδύναμη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ως γνωστόν, η κατάσταση ανατράπηκε το 1912, κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, όταν με την ιστορική Ναυμαχία της Έλλης (3/16 Δεκεμβρίου 1912, ανοιχτά του ακρωτηρίου της Έλλης, Στενά του Ελλησπόντου, Çanakkale boğazı στα τουρκικά), ο ελληνικός στόλος κατανίκησε τον οθωμανικό, που δεν ξαναβγήκε έκτοτε από τα Στενά – οπότε η θάλασσα αυτή ελέγχθηκε ολοκληρωτικά από την Ελλάδα. Σημειολογικά, πριν την έναρξη της καθοριστικής Ναυμαχίας της Έλλης, ο ριψοκίνδυνος Ναύαρχος, Παύλος Κουντουριώτης (1855-1935), προτού ορμήσει για τον παράτολμο σχηματισμό «Ταυ», πάνω στο «Αβέρωφ», εξέφρασε στην αρχαΐζουσα γλώσσα της εποχής, το εγχείρημά του να επαναφέρει, δικαιωματικά όπως πίστευε, το «Vilâyet-i Cezair-i Bahr-i Sefid» ( ولايت جزائر بحر سفيد) στην αρχική, αρχαιοελληνική του ονομασία, ως «Αιγαίο», με την περίφημη ιστορική φράση «ἐν ὀνόματι τοῦ Δικαίου πλέω μεθ‘ ὁρμῆς ἀκαθέκτου καί με τήν πεποίθησιν τῆς νίκης ἐναντίον τοῦ ἐχθροῦ τοῦ γένους».
Έτσι, από το σωτήριο για τον ελληνισμό έτος 1913 (Συνθήκη του Βουκουρεστίου – 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913), το πέλαγος αυτό θα ακούει εκ νέου, διεθνώς και χωρίς αντιρρήσεις, στην ελληνική ονομασία, ως Αιγαίο…
Χωρίς αμφιβολία επί έναν αίωνα, έως και το 2020, καθώς έκτοτε πλέον οι Τούρκοι άρχισαν να ανατρέπουν την ελληνική ονομασία του Αιγαίου σε «Adalar Denizi» (Θάλασσα των Νήσων), και μάλιστα κατοχύρωσαν το 2021 στην Ευρωπαϊκή Ένωση το εμπορικό σήμα «Turkaegean» (Τουρκαιγαίο) – μια υβριδική επωνυμία, που επιθυμούν να κατοχυρώσουν και διεθνώς.
Προφανώς, η Τουρκία θέλει διακαώς να αναθεωρήσει τον ελληνικό όρο «Αιγαίο» που επιβλήθηκε διεθνώς μετά το 1913, εξαιτίας της τότε ιστορικής νίκης της Ελλάδας, μιας και θεωρεί χωρίς κανένα έρεισμα στο διεθνές δίκαιο πως τάχα «ασφυκτιά», καθώς τα ύδατα που βρέχουν τις τουρκικές ακτές είναι μόνον ό,τι απέμεινε από το δικό της παλιότερο «Vilâyet-i Cezair-i Bahr-i Sefid» ( ولايت جزائر بحر سفيد)…
Μήπως τον 21ο αιώνα χρειαστεί μια ελληνοτουρκική σύμβαση που να καθορίζει το δικαίωμα χρήσης της ονομασίας, όπως η Ελλάδα έκανε ήδη για την ονομασία «Μακεδονία» με την Συμφωνία των Πρεσπών (2018); Τουλάχιστον αυτό φαίνεται πως επιδιώκουν οι Τούρκοι, διαστρέφοντας τον ελληνικό διεθνή όρο, και αρνούμενοι – και σε ονοματολογικό επίπεδο – την κυριαρχία της Ελλάδας στην θάλασσα.
Παρόλ’ αυτά, ειδικά για το εμπορικό σήμα «Turkaegean», μπορεί να μην χρειαστεί καμία διμερής σύμβαση, καθώς αφ’ ενός η Τουρκία δεν διαπραγματεύεται όπως η άλλοτε ΠΓΔΜ, νυν Βόρεια Μακεδονία, για την ένταξη της σε κάποιο διεθνή οργανισμό – άλλωστε η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μοιάζει πιθανή για μια πλειάδα λόγων, αφ’ ετέρου το εμπορικό σήμα «Turkaegean» έχει ήδη καταχωρηθεί στο Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με διάρκεια ισχύος έως την 31η Ιουλίου 2031.
Ανάλογη προσπάθεια καταβάλλεται από την Τουρκία, για την κατοχύρωση του εμπορικού σήματος «Turkaegean» στις Η.Π.Α., χωρίς μέχρι τώρα να έχει ευοδωθεί.
Τι ακριβώς θα γίνει στο Αιγαίο;
Με βάση την Συνθήκη της Λωζάνης (1923) και την Συνθήκη των Παρισίων (1947) υπάρχουν σαφέστατα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η συγκεκριμένη θάλασσα λέγεται διεθνώς Αιγαίο, ειδικά μετά την Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913). Η ακτή της Ανατολίας που βρέχεται από το Αιγαίο – και όχι το Τουρκαιγαίο (Turkaegean) – ανήκει στην Τουρκία.
Ως Αιγαίο νοείται το Αρχιπέλαγος και τα νησιά του, ενώ οι ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδας και της Τουρκίας, δεν ανήκουν γεωγραφικά στο Αρχιπέλαγος αλλά είναι τμήματα των δύο χερσοννήσων. Όσο η Τουρκία ως μια κοινωνία της Μέσης Ανατολής δεν αναγνωρίζει καθ’ ολοκληρίαν το διεθνές δίκαιο ως τμήμα της κουλτούρας της, όσο ο τουρκικός νομικός πολιτισμός διαφοροποιείται από την αυστηρή παράδοση της Δύσης, και σχετικοποιεί τις αξίες του δικαίου, πολιτικοποιώντας αυτές, τόσο η Ελλάδα και ευρύτερα ο ελληνισμός θα πρέπει να αντιπαλεύει με όρους ισχύος, αν επιθυμεί την εφαρμογή των Συνθηκών στην περιοχή μας.
