Ανδρέας Θεοφάνους*
5/2/2023
Όπως αναμένετο στην προεκλογική περίοδο έχουν συζητηθεί πολλά ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες και την κοινωνία. Μπορεί επίσης να λεχθεί ότι υπήρχαν προσδοκίες για πιο ουσιαστικές και ξεκάθαρες τοποθετήσεις από τους υποψηφίους. Ούτως ή άλλως, έτσι συνήθως γίνεται στις πλείστες προεκλογικές περιόδους. Τολμώ όμως να υπογραμμίσω ότι υπάρχουν και κάποια θέματα τα οποία δεν έχουν συζητηθεί επαρκώς ή ακόμα και καθόλου.
Πρώτα απ΄ όλα είναι το αξιακό σύστημα. Θεωρώ ότι πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Κύπρος σχετίζονται με μια ευρύτερη αξιακή κρίση η οποία, παρεμπιπτόντως, δεν αφορά μόνο τη χώρα μας. Για την περίπτωση της Κύπρου θεωρώ ότι τα ζητήματα της διαφθοράς και της διαπλοκής δεν είναι μόνο απότοκα θεσμικών ελλειμμάτων. Σχετίζονται πάνω απ΄ όλα και με μια συγκεκριμένη στάση ζωής. Μεταξύ άλλων, σημειώνω τον στόχο του εύκολου πλουτισμού με κάθε τίμημα, τον άκρατο εγωισμό και την απουσία της αίσθησης της συλλογικής ευθύνης και του κοινωνικού οφέλους. Αναφέρω επίσης τα ζητήματα ταυτότητας σε ένα σύνθετο διεθνές περιβάλλον.
Δεύτερο, είναι τα ζητήματα νοοτροπίας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο (τα οποία, σχετίζονται και με την αξιακή κρίση). Για παράδειγμα, η επιδίωξη του κέρδους είναι φυσιολογική και αναμενόμενη καθώς και πηγή δημιουργικότητας. Όμως, η άκρατη επιδίωξη του υπερκέρδους με κάθε τίμημα είναι επιζήμια και συνεπάγεται σοβαρό κοινωνικό κόστος. Εν ολίγοις, η απληστία είναι πηγή πολλών κακών. Με το ίδιο σκεπτικό αναφέρεται ότι η απουσία της αίσθησης του κοινοτισμού και της αλληλεγγύης συνεπάγονται αρνητικές συνέπειες. Σημειώνεται παράλληλα ότι η έλλειψη του μέτρου σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας καθώς και του δημόσιου βίου εμπεριέχει τις δικές της προεκτάσεις. Πέραν του μέτρου είναι καθοριστικής σημασίας οι αξίες της υπομονής και της επιμονής. Ως εκ τούτου είναι σημαντική η επαναξιολόγηση νοοτροπιών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Τρίτο, δυστυχώς δεν συζητήθηκε η σημασία της προώθησης ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Σε μια κοινωνία όπου αναπόφευκτα υπάρχουν διαφορετικοί στόχοι και συμφέροντα, είναι καθοριστικής σημασίας να εντοπίζεται η χρυσή τομή ούτως ώστε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να αισθάνονται ικανοποίηση. Πολλές φορές υπάρχουν τριβές αλλά και συγκρούσεις σε εργασιακά θέματα – για μισθούς, ωφελήματα καθώς και για τη διατήρηση των θέσεων απασχόλησης. Εάν λάβουμε σοβαρά υπ΄ όψιν τα δημογραφικά δεδομένα τότε οι αποφάσεις θα είναι διαφορετικές. Μεταξύ άλλων, υπογραμμίζεται η σημασία των οικονομικών παραγόντων στην απόφαση για δημιουργία οικογένειας και τεκνοποίησης. Εν ολίγοις στην Κύπρο όπου υφίστανται υπαρξιακά ζητήματα δεν μπορεί η επιδίωξη του υπερκέρδους να είναι η αξία που καθοδηγεί τις αποφάσεις για εργασιακά και άλλα ζητήματα. Στα πλαίσια μιας νέας προσέγγισης είναι καθοριστικής σημασίας η κάθε εταιρεία και ο κάθε οργανισμός να μεριμνά για τους εργαζόμενους του. Ταυτόχρονα, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό στον εργασιακό τους χώρο. Μια τέτοια προσέγγιση είναι δυνατό να οδηγήσει στη μείωση της ανασφάλειας και σε καλύτερο προγραμματισμό των νοικοκυριών για το δικό τους αύριο. Με τον τρόπο αυτό εξυπηρετούνται και ευρύτεροι στόχοι.
Τέταρτο, είναι σημαντικός ο παραμερισμός του λαϊκισμού και η επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων. Στην αντίθετη περίπτωση το κόστος είναι οδυνηρό. Υπενθυμίζεται ότι πριν από την κρίση του 2013 το κράτος και τα πλείστα νοικοκυριά ξόδευαν αλόγιστα και πέραν των δυνατοτήτων τους. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Αλλά και στο πολιτικό πεδίο εάν ανατρέξουμε πριν από το 1974 η παραβίαση των κανόνων της λογικής, ο φανατισμός και η επιδίωξη μη εφικτών στόχων οδήγησαν τελικά σε καταστροφικά αποτελέσματα. Εν ολίγοις η μη ορθολογιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση των πολυδιάστατων ζητημάτων εμπεριέχουν βαρύτατο κόστος.
Πέμπτο, η απουσία αφηγήματος είτε για το Κυπριακό είτε για τα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα αποτελεί μείζον ζήτημα. Εμμέσως πλην σαφώς, μια τέτοια απουσία παραπέμπει σε συγχίσεις και ανεπαρκείς πολιτικές. Σημειώνω τα τεκταινόμενα στο Κυπριακό όπου η ανυπαρξία αφηγήματος σε πολιτικό επίπεδο γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από την Τουρκία και άλλες δυνάμεις με στόχο την εξίσωση του θύματος με τον θύτη. Μια τέτοια εξέλιξη οδηγεί σε καταστάσεις που δεν εξυπηρετούν το εθνικό συμφέρον. Αλλά και στο οικονομικό πεδίο οι αποφάσεις της Τρόικα για την Κύπρο το 2013 σχετίζονταν με ένα αφήγημα που δημιουργήθηκε στο εξωτερικό εις βάρος της Κύπρου η οποία παρουσιαζόταν ως κέντρο παράνομων δραστηριοτήτων. Ασφαλώς και υπήρχαν προβλήματα με το κυπριακό οικονομικό οικοδόμημα, το οποίο απαιτούσε εξυγίανση και εξορθολογισμό. Οι υπερβολές όμως οδήγησαν σε ένα εξουθενωτικό και τιμωρητικό μνημόνιο.
Έκτο, στη σύγχρονη εποχή ο ρόλος των δεξαμενών σκέψης είναι ιδιαίτερα σημαντικός καθώς συσχετίζεται με σημαντικές δράσεις που λαμβάνουν χώρα τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές πεδίο. Και όμως στην Κύπρο ο τομέας αυτός παραμένει παραμελημένος. Η έλλειψη αυτή δεν είναι ανεξάρτητη από τη γύμνια και το επίπεδο του πολιτικού συστήματος και του δημόσιου βίου γενικότερα. Ούτε τυχαίες είναι οι αντιφάσεις που παρατηρούνται. Το ζήτημα αυτό θα έπρεπε να είχε αναδειχθεί. Δυστυχώς ούτε και αυτό έγινε.
Έβδομο, υπογραμμίζεται ότι μετά την εισβολή ακολούθησε μια εντυπωσιακή πορεία οικονομικής ανάκαμψης και ανάπτυξης. Όμως δυστυχώς τους εντυπωσιακούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης δεν ακολούθησε ανάλογα η ανάπτυξη της πνευματικής καλλιέργειας και κριτικής σκέψης της κοινωνίας. Στην πορεία του χρόνου το μη ικανοποιητικό επίπεδο πνευματικής καλλιέργειας και κριτικής σκέψης είχαν αρνητικές συνέπειες. Προς αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης ο ρόλος της παιδείας με την ευρύτερη έννοια του όρου καθώς και του αξιακού συστήματος είναι καθοριστικός. Τα θέματα αυτά έπρεπε να τεθούν επί τάπητος.
Οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι πολλαπλές και πολυδιάστατες. Και θα πρέπει να έχει το όραμα και την αποφασιστικότητα για να ανταπεξέλθει με επιτυχία. Ο ίδιος θα πρέπει να εργασθεί σκληρά με εντιμότητα και σεμνότητα ούτως ώστε να επαναβεβαιώσει την εμπιστοσύνη αυτών που θα τον τιμήσουν με την ψήφο τους και να κερδίσει τον σεβασμό όσων θα επιλέξουν άλλη υποψηφιότητα. Θεωρώ επίσης σημαντικό να τύχει της στήριξης και της ανοχής της πλειοψηφίας των πολιτικών δυνάμεων και του λαού καθώς τα υφιστάμενα προβλήματα είναι κοινά. Ταυτόχρονα είναι σημαντικό η αντιπολίτευση που θα ασκείται να είναι ουσιαστική, κριτική αλλά και εποικοδομητική.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
