του Βενιαμίν Καρακωστάνογλου
Επίτιτλος : Εκατό χρόνια από την Συνθήκη των Σεβρών
Υπότιτλος : Σαράντα δύο αφηγήσεις από το Μικρασιατικό Έπος
Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη,2021
– Πρόκειται για ένα συλλεκτικό και πολύτιμο βιβλίο 363 σελίδων, που υπηρετεί και ταιριάζει απόλυτα, με την εφετεινή επέτειο των 100 ετών από την Μικρασιατική Καταστροφή. Γι΄αυτό άλλωστε επιλέχθηκε να παρουσιαστεί τώρα, τον Οκτώβριο 2022, δηλ. λίγες μέρες μετά την συμπλήρωση 100ετίας από την κορύφωση της Καταστροφής, τον Σεπτέμβριο 1922, στη Σμύρνη.
Συνδέεται στον τίτλο του με την Συνθήκη των Σεβρών, γιατί η Μικρασιατική Εκστρατεία έγινε για την εφαρμογή της στην πράξη, στο έδαφος, κι ας μην επικυρώθηκε από κανέναν άλλο από τους υπογράφοντες εκείνη η Συμφωνία, πλην της Ελλάδος!! Μια Συμφωνία μεγαλειώδης για μας, όσο και άτυχη στην κατάληξή της.
– Η σημασία και η αξία του βιβλίου έγκειται στο ότι ο συγγραφέας μας δίνει σύντομα στον ίδιο τόμο, τα εξής πολύτιμα, για την κατανόηση της Καταστροφής, στοιχεία :
- Μια ουσιαστική και άκρως ερμηνευτική του βιβλίου, εισαγωγή του ιδίου, που εξηγεί τα πως και τα γιατί του βιβλίου. (σελ. 11 – 25). Σ΄ αυτήν αφιερώνει και λίγες γραμμές για κάθε μια από τις 42 διηγήσεις.
- Μια χρησιμότατη για τον μη ειδικό αναγνώστη που θέλει να πληροφορηθεί σύντομα τα γεγονότα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, περίληψη σε τρία τμήματα που τιτλοφορούνται :
α) Η Μικρασιατική Εκστρατεία (εν συνόψει)
β) Η μάχη του Σαγγάριου (Αυγ. 1921) και
γ) Το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας (26-61) δηλ. 33 σελ.
Στο τέλος της συνοπτικής ιστορίας δίδεται, σε 2 σελίδες και ένα χρονολόγιο με τις κυριώτερες μάχες του Ελληνικού Στρατού (1919 – 1922).
Ακολουθούν, στη μνήμη όλων των πεσόντων, (91.225 αξιωματικών και στρατιωτών), 20 φωτογραφίες της εποχής εκείνης, από 20 παλικάρια με τα ονόματά τους που έπεσαν μαχόμενοι ή εξαφανίσθηκαν στη Μ. Ασία. Οι τελευταίοι δύο από τους πεσόντες στο Σαγγάριο (13-08-1921) είναι θείοι του Συγγραφέα!!
Μετά από τα εισαγωγικά παραπάνω κείμενα, αρχίζει το κυρίως μέρος του βιβλίου, ( 282 σελ.) με τίτλο “Οι αφηγήσεις” (σελ. 73-355), που περιλαμβάνει 42 αφηγήσεις – διηγήματα. Αυτές εντοπίσθηκαν από τον Καθηγητή Καραθανάση και επιλέχθηκαν, μέσα από την Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, όπου είχε γίνει η πρώτη δημοσίευσή τους, (1927-28) ώστε, αναμορφωμένες από τον Συγγραφέα, να παρουσιαστούν καθ΄έκαστο κείμενο και συνολικά.
Όπως διευκρινίζει ο ίδιος, αυτά έχουν γραφτεί από 17νεαρούς Έλληνες αξιωματικούς που μετείχαν στην Μικρασιατική Εκστρατεία, κι από 5 δημοσιογράφους που ακολούθησαν τον στρατό μας στις επιχειρήσεις του.
Όλοι τους καταγράφουν γεγονότα πραγματικά που έζησαν, άλλοτε ως πρωταγωνιστές τους, χωρίς όμως να το δηλώνουν, άλλοτε ως παρατηρητές κι άλλοτε ως καταγραφείς ηρωϊκών πράξεων που είδαν ή άκουσαν. Όπως τονίζει ο κος Καραθανάσης, είναι αξιοπρόσεκτο ότι σε όλες τις διηγήσεις τους οι νεαροί πολεμιστές Αξιωματικοί δεν ασκούν καμμία κριτική στους ανωτέρους τους και στους πολιτικούς, σε μια κρίσιμη εποχή που ο Εθνικός Διχασμός ήταν διάχυτος ακόμα και στον Στρατό.
Αρκούνται ως πειθαρχημένοι Αξιωματικοί, στα γεγονότα και μόνο!!
– 2 -Ο συγγραφέας εξαίρει την άριστη γνώση και χρήση της ελληνικής γλώσας, από τους συγγραφείς, μια καθαρή νεοελληνική, καθόλου επηρεασμένη από το στρατιωτικό ύφος και τη στρατιωτική φρασεολογία και σκέψη. Όλα γραμμένα στη δημοτική χωρίς γλωσσικές ακρότητες, λόγω του υπάρχοντος τότε ακόμη γλωσσικού ζητήματος, δημοτικιστών και καθαρευουσιάνων.
Όμως , όπως εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας, διασκεύασε και προσήρμοσε τα κείμενα των αφηγητών, χρησιμοποιώντας στην απόδοσή τους μία ενιαία γλώσσα, με απόλυτο σεβασμό βέβαια στο περιεχόμενό τους. Επίσης συμπλήρωσε τα κείμενα με το ιστορικό τους πλαίσιο. Ακολούθησε πάντως τις χρονολογίες που έλαβαν χώρα τα γεγονότα των διηγήσεων, ξεκινώντας από την καταστροφή του Αϊδινίου (Ιούνιος 1919).
Τέλος, ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τις αφηγήσεις των Αξιωματικών και δημοσιογράφων ως μικροϊστορίες που έζησαν με τους στρατιώτες τους στην καθημερινότητα του στρατιωτικού βίου στη Μικρασία.
Δεν έχουν βέβαια σχέση με την επίσημη Ιστορία του Μικρασιατικού Αγώνα. Ήσαν όλες, όμως, τόσο τραγικές αλλά και ηρωικές, αν και δεν πρόκειται να συμπεριληφθούν σε μελέτες για την Μικρασιατική Εκστρατεία. Είναι, όμως, τονίζει, ιστορίες αγωνιστών, νέων παιδιών, που με τους νεαρούς αξιωματικούς τους, έπραξαν το καθένα, το καθήκον τους προς την Πατρίδα.
Εγώ θα συμπλήρωνα, ότι εκφράζουν το άγνωστο περιθώριο, ουσιαστικά όμως το προσκήνιο του πολέμου και της επίσημης Ιστορίας, που καταδεικνύει τον ηρωϊσμό, την τραγικότητα, την απίστευτη κακουχία και ταλαιπωρία, τον ανθρωπισμό αλλά και την απανθρωπία της πολεμικής σύγκρουσης.
Με την καινοτομική ιδέα του ο κος Καραθανάσης, μας δίνει, αντί της επίσημης ιστορίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας, το προσκήνιο του πολέμου μέσα από τις καταγεγραμμένες εμπειρίες των πρωταγωνιστών του, δηλ. των Αξιωματικών των μονάδων που τον έζησαν από πρώτο χέρι, στο ίδιο το πεδίο της μάχης, και στις πορείες και άλλες φάσεις της Εκστρατείας. Όχι μέσα από στρατιωτικά έγγραφα ή κείμενα των ηγετών του στρατεύματος, αλλά απ΄ αυτούς που συναντούν τον εχθρό κατά πρόσωπο, στην πρώτη γραμμή.Και που τρία χρόνια υπερέβαλαν τις δυνάμεις τους, άντεξαν τους κινδύνους και τις κακουχίες, έκαναν μικρά ή μεγάλα θαύματα, με την ικανότητα και τους χειρισμούς τους στις επιθέσεις ή την άμυνα της γραμμής του Μετώπου. Το άγνωστο παρασκήνιο του πολέμου που συνήθως παραμένει ανώνυμο και χάνεται μαζί με τις ζωές των νεκρών, την χαρά της νίκης ή την πίκρα της ήττας. Έτσι μέσα από ένα εύληπτο βιβλίο, αξιοποιήθηκαν οι αφηγήσεις και προσωπικές καταγραφές των εμπειριών και αναμνήσεων του Πρωταγωνιστή, που ήταν ο μαχόμενος Αξιωματικός ή στρατιώτης, ή ακόμη και ο Δημοσιογράφος του Μετώπου!!
Τότε μάλιστα δεν υπήρχε τηλεόραση, κάμερες ή κινητά τηλέφωνα για να αναπαραγάγουν την σκληρή πραγματικότητα του πολέμου, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σήμερα, όπου συχνά σε πραγματικό χρόνο βλέπουμε, πληροφορούμαστε ή ακούμε τις εξελίξεις στις 4 άκρες της Γης. Ευτυχώς που οι αφηγήσεις διασώθηκαν με την πρώτη δημοσίευσή τους στην Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, όπου τις εντόπισε, τις επέλεξε και τις διασκεύασε γλωσσικά ο κος Καραθανάσης, δίνοντας μέσα από τα 42 μικρά ή μεσαία κείμενα, μια αληθινή γεύση στον αναγνώστη για την πραγματικότητα εκείνης της μεγαλειώδους Εκστρατείας που κόντεψε να υλοποιήσει την Ελληνική Μεγάλη Ιδέα, αλλά σκόνταψε τελικά, για λόγους που είναι λίγο – πολύ γνωστοί.
Μια πραγματικότητα του Αξιωματικού και του απλού φαντάρου, που βρέθηκε να πολεμάει για 10 σχεδόν χρόνια αδιαλείπτως(1912-1922).
– 3 -Στόχος της Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαίδειας ήταν την περίοδο που γράφτηκαν τα 42 κείμενα, να δημιουργηθεί μ΄ αυτά ένα είδος Στρατιωτικής Λογοτεχνίας για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ως τότε, γράφει ο κος Καραθανάσης δηλ. το 1927-1928, δεν είχαν εμφανιστεί ακόμη τα γνωστά λογοτεχνικά έργα όπως “Το χρονικό” του Ηλία Βενέζη (1931), “Τα Ματωμένα Χώματα” της Διδούς Σωτηρίου (1961), ή “Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου” του Στρατή Δούκα (1929).
Ο συγγραφέας μνημονεύει επίσης και άλλες διηγήσεις που υπάρχουν και σώζονται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό, Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) , στο αρχείο Ηλ. Βουτιερίδη, γνωστού δημοσιογράφου, κριτικού και ιστορικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1874-1941). Πρόκειται για 68 διηγήσεις που γράφτηκαν διαρκούντος του πολέμου, (Μάρτιος-Αύγουστος 1922) και δημοσιεύονταν επώνυμα στην εφημερίδα της Στρατιάς “Συνάδελφος”, που διηύθυνε ο Βουτιερίδης.
Από το πρώτο αφήγημα του βιβλίου κιόλας “Από τ΄ ανήκουστα-κι η Καταστροφή του Αϊδινίου”, μέχρι και το τελευταίο (42ο) “Άνθρωποι καλιγωμένοι”, αναδύεται η γνωστή παγκοσμίως και πρωτοφανής θηριωδία των Τούρκων, που προκάλεσε, πριν από το Ναζιστικό Ολοκαύτωμα των Εβραίων, τις πρώτες 3 γενοκτονίες, των Ελλήνων, των Αρμενίων και Ασσυρίων (1913-1923) δηλ. χριστιανών της Ανατολής, αυτή για την οποία ο George Horton, Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη, έδωσε στο συναφές βιβλίο του τον τίτλο, που αναφέρεται στους Τούρκους ως ή Μάστιγα ή η Κατάρα της Ανατολής!!
Απ΄ τα γεγονότα του Αϊδινίου (Ιούνιος 1919) φάνηκε καθαρά επίσης, ότι η Ιταλία κράτησε, και μάλιστα ως το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, εχθρική στάση έναντι της Ελλάδος. Όταν ο Στρατός μας ανακατέλαβε την πόλη του Αϊδινίου, μετά από σύντομη κατοχή της από τους Τούρκους, έγινε η ταφή 125 ανδρών, 92 γυναικών και 54 παιδιών!! Ανάμεσά τους και οι Έλληνες Πρόσκοποι που την υπερασπίστηκαν. Μια τραγωδία που βύθισε στο πένθος τον μικρασιατικό ελληνισμό και όλη την Ελλάδα. Από τις 7.500 – 8.000 Έλληνες και τις 3.500 πρόσφυγες των γύρω χωριών, βρέθηκαν ζώντες μόνο 4.500!! Πρωταγωνιστής της σφαγής ο Ατνάν Μεντερές, εμπνευστής και δράστης των Σεπτεμβριανών το 1955 στην Κωνσταντινούπολη!! Μια ακόμη σφραγίδα της τουρκικής αγριότητας και απανθρωπιάς.
Η κορύφωση όμως της “Κατάρας της Ανατολής” έρχεται στο τελευταίο αφήγημα “Άνθρωποι Καλιγωμένοι”!! του Εφέδρου Γιατρού Γ.Π.Τρικαλινού. Φρικιαστικά ουρλιάσματα υποδέχθηκαν ένα ελληνικό ανιχνευτικό απόσπασμα που πλησίασε ένα χωριό που ζούσαν Έλληνες. Ο Διοικητής Ταγματάρχης διέταξε να συγκροτηθεί ένα χειρουργικό ιατρείο και με 50 άνδρες προχώρησαν προς το χωριό. Βρέθηκαν σ΄ ένα θέαμα, που σε άλλη περίπτωση θα έκανε κάποιον να αλλοφρονήσει. Εννοείται σε καιρό ειρήνης!! Δέκα άνθρωποι σερνόντουσαν καταγής έχοντας στα χέρια τους και στα πόδια τους πακτωμένο από ένα πέταλο!! Οι δυστυχείς αυτοί ήσαν οι πρόκριτοι του χωριού που είχαν πληροφορήσει τον Ελληνικό Στρατό για τις κινήσεις των Τούρκων. Το πετάλωμα ήταν η τιμωρία τους!! Οι γιατροί κι οι νοσοκόμοι αφαίρεσαν τα πέταλα και τους έστειλαν στη Σμύρνη. Δυστυχώς κατά τη μεταφορά τους, οι 7 έχασαν τη ζωή τους, με αφόρητους πόνους, παρά τις προσπάθειες των γιατρών. Οι άλλοι 3 ζούσαν τον καιρό που αφηγείτο την ιστορία τους ο Έφεδρος γιατρός Τρικαλινός, δηλ. το 1927-1928. Είχαν μεταφερθεί στην Αθήνα για καλύτερη νοσηλεία, πριν ακόμη την Καταστροφή. Κι όπως γράφει ο ίδιος ο γιατρός που τους συναντούσε, ήταν ερείπια σωματικά και ψυχικά. Στη δυστυχία τους όμως ήταν περήφανοι, όπως έλεγαν οι ίδιοι, γιατί πρόσφεραν κάτι για την Πατρίδα…!!
– 4 -Και δυό λόγια για τον ευρηματικό τίτλο του βιβλίου “Αξέχαστος Πόνος” από την ομώνυμη 37η αφήγηση. Ο Νάσος, Έλληνας Στρατιώτης της Μικρασίας πίσω στην Πατρίδα πιά μετά την Καταστροφή, με ταραγμένη την ψυχή από την άδικη ήττα, τον ξεριζωμό του Ελληνισμού, και τη χαμένη κληρονομιά του Πολιτισμού, κάποια στιγμή, αφού σώθηκε από τα τραύματά του, είπε στη μητέρα του που ξενυχτούσε στο προσκεφάλι του, και τα μάτια του πετούσαν φωτιές : “Κι όμως δεν νικηθήκαμε”!! Κι η γριά μάνα τάχασε. Τότε κατάλαβε ποιός ήταν ο αξέχαστος πόνος που έτρωγε τα σωθικά του γιού της.
Σήκωσε ψηλά τα δακρυσμένα μάτια της κι είπε : Ναι, γιόκα μου, ΔΕΝ ΝΙΚΗΘΗΚΑΜΕ!!
Αυτό κρατώ κι εγώ από το βιβλίο του καθηγητή και φίλου Αθανάσιου Καραθανάση, συμπατριώτη Μικρασιάτη, αγωνιστή για τον Ελληνισμό και την Ορθόδοξη Πίστη, και τον Ευχαριστώ!!
ΔΕΝ ΝΙΚΗΘΗΚΑΜΕ!!!
