του Αθανάσιου Μπούνταλη*
Είχα πρωτοακούσει τον όρο «pushback» από κοντινό μου πρόσωπο πριν ενάμιση χρόνο, πολύ πριν τον ακούσω να προφέρεται κάτω από ένα Κόκκινο Καπέλο. Ήταν η περίοδος της υβριδικής επίθεσης στον Έβρο, και όλοι συζητούσαμε για το πώς θα έπρεπε να αντιδράσει το ελληνικό κράτος σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Όταν ανέφερα ότι τα σύνορα, χερσαία η θαλάσσια, υπάρχουν για να προστατεύονται, πήρα την απάντηση: «Ξέρεις Θανάση, αυτό λέγεται ‘pushback’ και είναι παράνομο».
Ενστικτωδώς είχα ρωτήσει: «Βάσει τίνος νόμου και τίνος δικαίου είναι παράνομο;». Όμως και μόνον η ύπαρξη του όρου με είχε πιάσει εξαπίνης: για να υπάρχει όρος, κάτι πρέπει να περιγράφει, σωστά;
Αναζητώντας όμως τον όρο διαπίστωσα ότι αποτελεί μια απόπειρα νομικού κολάζ που συνδυάζει φύρδην-μίγδην την Διεθνή Σύμβαση Ναυτικής Έρευνας και Διάσωσης (1979) και την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (1982) με μάλλον ασύνδετες διεθνείς συμφωνίες όπως την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (1950) και την Σύμβαση για το καθεστώς των προσφύγων (1951).
Όπως αναγνώριζε περσινό άρθρο της Deutsche Welle, ο όρος δεν είναι τόσο νομικός όσο πολιτικός και δύσκολα μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη υπό οποιαδήποτε αυστηρώς νομική έννοια. Το ιστολόγιο του European Journal of International Law, σε ένα κατά τα άλλα πολιτικό άρθρο που παθιασμένα καταδικάζει το «pushback», αναγκάζεται να παραδεχθεί ότι αυτό είναι «μη τεχνικός όρος». Αλλά και κεφάλαιο πρόσφατου συλλογικού τόμου ακαδημαϊκών με παρόμοια κλίση υπέρ της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, επίσης διευκρινίζει ότι «δεν υπάρχει συνολικά αποδεκτός ορισμός». Με άλλα λόγια, δεν ξέρουμε ακριβώς τι είναι αλλά ξέρουμε ότι είναι παράνομο.
Πράγματι, είναι αμφίβολο αν θα φαντάζονταν οι συντάκτες των παραπάνω συμβάσεων το σενάριο κάποιος μη διωκόμενος να αγοράζει τουρκική e-visa χωρίς κανέναν έλεγχο, π.χ. στην Κινσάσα, να παίρνει πτήση της Turkish Airlines για την Κωνσταντινούπολη, το λεωφορείο για το Τσεσμέ ή τους Κήπους, να αγοράζει βάρκα από λαθροδιακινητή, να εισέρχεται οικειοθελώς στα ελληνικά χωρικά ύδατα συνοδεία τουρκικών ακταιωρών, και να εκπέμπει σήμα κινδύνου, ενίοτε τρυπώντας την βάρκα μόλις καταφθάσει το πρώτο σκάφος του ελληνικού λιμενικού. Πώς αυτός είναι «πρόσφυγας», πώς είναι «ναυαγός», και από πού κι ως πού το ελληνικό κράτος δεσμεύεται από τις παραπάνω συμβάσεις σε τέτοιες περιπτώσεις;
Κατ’ αναλογίαν, επειδή ο ιδιοκτήτης ενός ακινήτου έχει την αστική ευθύνη για την ασφάλεια των επισκεπτών του, θα θεωρούσαμε ποτέ λογικό ο διαρρήκτης που θα πέσει γλιστρώντας στο χαλάκι της πόρτας, να του κάνει μήνυση για τραυματισμό;
Μόνον με υπερβολική αφέλεια, ή υπερβολική πονηριά, θα γινόταν αποδεκτή μια τέτοια εκτροπή των προθέσεων και του πνεύματος αυτών των διεθνών συμβάσεων. Ιδίως όταν οι μεταναστευτικές ροές χρησιμοποιούνται ως όπλα από καθεστώτα τύπου Ερντογάν και Λουκασένκο.
Ο όρος «pushback» παραμένει νομικά θολός παρά τα τουλάχιστον 15 χρόνια ύπαρξής του (βλ. π.χ. κείμενο του Humans Rights Watch του 2006). Αλλά η νομική διαύγεια ποτέ δεν ήταν ζητούμενο. Και εδώ έγκειται η ιδιοφυΐα του εφευρέτη του. Σκοπός του, αντιθέτως, είναι να ποινικοποιήσει μια παμπάλαια πρακτική που ονομάζεται… «υπεράσπιση εθνικών συνόρων». Πρακτική, σημειωτέον, που προβλέπεται και από το Σύνταγμα και από τον Ποινικό Κώδικα και από διεθνείς συμβάσεις. Ο εφευρέτης του όρου γνώριζε ότι η εξουσία επί των λέξεων είναι εξουσία επί της γλώσσας, η οποία μετατρέπεται σε εξουσία επί της σκέψης, των ιδεών και τελικώς της πολιτικής.
Ως όρος, το «pushback» εκμεταλλεύεται τα υπέρμετρα αισθήματα ενοχών που έχουμε ως μεταμοντέρνοι Χριστιανοί με παλαβωμένες τις Χριστιανικές μας αρετές. Παραλλήλως, εργαλειοποιεί την αυτονόητη βιαιότητα της εικόνας σωμάτων ασφαλείας επί το έργον, στην οποία ο μέσος πολίτης είναι ασυνήθιστος.
Ναι… Για όποιον ξύπνησε χτες, κράτος σημαίνει νομιμοποιημένη άσκηση βίας. Και μερικές φορές το κράτος επί το έργον παράγει βίαιες και απωθητικές εικόνες.
Αν αποφασίσουμε όμως ότι δεν τις αντέχουμε απεμπολούμε την ίδια την έννοια του κράτους προς όφελος μιας παθητικής απραξίας. Θα απεμπολούσαμε άραγε την ιατρική, επειδή μας απωθούν οι εικόνες του χειρουργού με τα ματωμένα χέρια του μέσα στην κοιλιά ενός ασθενούς; Θα αγνοήσουμε ότι βίαιες και απωθητικές εικόνες παράγει και η απουσία κράτους–όπως και η απουσία της ιατρικής; Εν τέλει δηλαδή το θέμα είναι ποιες βίαιες και απωθητικές εικόνες επιλέγουμε.
Σε κάθε περίπτωση, «pushback» δεν υπάρχει στον νόμο, πολλώ δε μάλλον «παράνομο pushback». Υπάρχει μόνον στα μυαλά κάποιων καλοπροαίρετων ανθρώπων–κρίμα να μην υπάρχει ακριβέστερη μετάφραση της λέξης «self righteous»–και στα στόματα επαγγελματιών φιλανθρώπων. Σεβόμενοι την Σωκρατική-Πλατωνική μέθοδο δεν έχει καν νόημα να μιλάμε για κάτι που δεν έχουμε ορίσει.
Αντιθέτως, αυτό που πράγματι υπάρχει και έχει σαφή ορισμό είναι η νόμιμη φύλαξη συνόρων. Ίσως αυτό και μόνον θα έπρεπε να απαντήσει ο κ. Μητσοτάκης στο Κόκκινο Καπέλο.
*Ο Αθανάσιος Μπούνταλης είναι Χημικός-Ερευνητής.
