Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία φαίνεται εκ πρώτης όψεως μια ακατανόητη ενέργεια. Είναι, άραγε, οι κατεστραμμένες πόλεις και οι αιμόφυρτοι άμαχοι το νέο πρόσωπο που η Ρωσία επιδεικνύει στην παγκόσμια κοινότητα; Τι οδήγησε τη Μόσχα να επιλέξει να μεταβληθεί σε διεθνή παρία; Δύο παράγοντες δικαιολογούν ίσως την εξέλιξη. Ο ένας αφορά την ψυχοσύνθεση του προέδρου Πούτιν, το παρελθόν του στην ΚGB και την προσωπική του αντίληψη της Ιστορίας. Ο δεύτερος αφορά την προς Ανατολάς επέκταση του ΝΑΤΟ.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης δημιούργησε στους Ρώσους διανοουμένους την ανάγκη αναζήτησης ενός νέου πυλώνα γύρω από τον οποίο θα μπορούσε να ανασυγκροτηθεί το ρωσικό κράτος. Μεταξύ των προτάσεων ήταν η δημιουργία πολιτικών κομμάτων, κάποια εκ των οποίων ακραία εθνικιστικά και αντισημιτικά, αλλά και η ανάδειξη της θρησκείας ως θεμελίου της συλλογικής ζωής.

Η ιδέα της ευρασιατικής αυτοκρατορίας δεν είναι σύγχρονη. Γεννήθηκε μετά την κατάρρευση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας το 1917 και βρήκε πληθώρα εκφραστών. Στον πυρήνα της βρισκόταν η Ρωσία, ως ηγέτιδα μιας νέας αυτοκρατορίας, οικοδομημένης πάνω στη βαθιά πολιτισμική σχέση των τουρκικών, σλαβικών, μογγολικών και άλλων ασιατικών λαών. Το όραμα κατεστάλη επί Σοβιετικής Ενωσης, αλλά επιβίωσε κερδίζοντας την κοινή γνώμη στα τέλη της δεκαετίας του 1980, την εποχή της περεστρόικα. Διείσδυσε στα κλιμάκια της εξουσίας μετά την μετεξέλιξή του από τον αυτόκλητο φιλόσοφο Αλεξάντερ Ντούγκιν, που το προσάρμοσε στις σημερινές συνθήκες. Ο Ντούγκιν υποστήριξε ότι η Ρωσία βρίσκεται σε εχθρικό κλοιό από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Παρέμενε, ωστόσο, μια αυτοκρατορία που θα μπορούσε να αναγεννηθεί και να γίνει παγκόσμια.

Πέραν της ψυχοσύνθεσης του Πούτιν και της προς Ανατολάς επέκτασης του ΝΑΤΟ, ρόλο στη ρωσική εισβολή έπαιξε και μια παλιά θεωρία.

Η ευρασιατική θεωρία, οι παραδοσιακές αξίες και η ρωσική Ορθοδοξία διαμόρφωσαν την εικόνα της Ρωσίας επί Βλαντιμίρ Πούτιν. H νοσταλγία για την αίγλη και την ισχύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και η διαρκής θυματοποίηση της χώρας από τη Δύση ήταν οι κυρίαρχες αιτιάσεις που επικράτησαν στη Ρωσία.

Η Ουκρανία

Πού εντάσσεται η Ουκρανία σε αυτή τη θεώρηση; Ηδη από το 1927 οι θιασώτες της δημιουργίας της ευρασιατικής αυτοκρατορίας θεωρούσαν ότι Ουκρανοί και Λευκορώσοι πρέπει να συνδεθούν με τη Ρωσία γύρω από την κοινή ορθόδοξη πίστη τους. Ο Ντούγκιν έγραφε ότι η εθνική κυριαρχία της Ουκρανίας είναι απειλή και ο ρωσικός έλεγχος της χώρας επιτακτικός ώστε να μετατραπεί σε διοικητικό τομέα του ρωσικού κράτους. Προφανώς ο Πούτιν υιοθέτησε κάποιες από αυτές τις θεωρήσεις. Το 2013 ανέφερε ότι η Ευρασία ήταν μείζων γεωπολιτική ζώνη όπου «οι λαοί και ο ρωσικός γενετικός κώδικας θα προστατεύονταν από τον ακραίο δυτικό φιλελευθερισμό», υπογραμμίζοντας ότι Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ένας λαός. Τις παραμονές της εισβολής, σε παραληρηματική ομιλία του, ανέφερε ότι «η Ουκρανία είναι αποικία με κυβέρνηση ανδρεικέλων» όπου η Ορθοδοξία βάλλεται, ενώ το ΝΑΤΟ προετοιμάζει επίθεση κατά της Ρωσίας.

Αυτό το αμάλγαμα απόψεων, η δυσαρέσκεια για τη δυτική επιθετικότητα, η εξύψωση των παραδοσιακών αξιών ως αντίβαρου της δυτικής παρακμής, η πεποίθηση ότι η Ρωσία είχε χρέος να συνενώσει την Ευρασία και να υποτάξει την Ουκρανία, απέκτησε ορμή στο καζάνι της ρωσικής μετα-αυτοκρατορικής πικρίας. Εμπότισε την κοσμοθεωρία του προέδρου Πούτιν και πυροδότησε τον βάναυσο πόλεμο στην Ουκρανία. Η αναγέννηση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, όμως, δεν θα σταματήσει στην Ουκρανία.

* Η δρ Τζέιν Μπέρμπανκ ήταν καθηγήτρια Ρωσικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

“Καθημερινή”