3 Οκτωβρίου 2025
Ισραηλινοί στρατιώτες στέκονται γύρω από τα τανκς και τα τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού (APCs) απέναντι από τον βόρειο Τομέα της Λωρίδας της Γάζας, 18 Ιουλίου 2014
Φωτογραφία: Ronen Zvulun/Reuters
Δύο χρόνια μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς και την έναρξη του πολέμου στη Γάζα, η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι.
Παρά τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή, η Σίρα Έφρον του RAND βλέπει λόγους για αισιοδοξία. «Το βασικό εμπόδιο είναι ο φόβος και η έλλειψη εμπιστοσύνης», δήλωσε. «Παρόλο που υπάρχουν ιδεολόγοι υπονομευτές και στις δύο πλευρές, η πλειοψηφία των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων επιθυμεί την ειρήνη, αλλά δεν πιστεύει ότι και η άλλη πλευρά θέλει το ίδιο. Αν καταφέρουμε να το αντιμετωπίσουμε αυτό, υπάρχει δρόμος μπροστά μας.»
Η Έφρον έχει αφιερώσει την καριέρα της στη διασταύρωση έρευνας και πολιτικής, συμβουλεύοντας κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς για τα πιο σύνθετα ζητήματα της περιοχής. Τον Αύγουστο, ονομάστηκε Επίτιμη Πρόεδρος Πολιτικής για το Ισραήλ στο RAND. Η έδρα ιδρύθηκε από το Ίδρυμα Rosalinde and Arthur Gilbert και το Ίδρυμα Diane and Guilford Glazer. Σε αυτόν τον νέο ρόλο, η Έφρον αξιοποιεί δύο δεκαετίες εμπειρίας στα ισραηλινά και μεσανατολικά θέματα για να επεκτείνει την έρευνα του RAND στην περιοχή.
Πώς θα περιγράφατε την τρέχουσα κατάσταση του πολέμου στη Γάζα και την ευρύτερη κατάσταση στη Μέση Ανατολή;
Στο θετικό, όταν η Χαμάς εξαπέλυσε την επίθεσή της στις 7 Οκτωβρίου, στόχος της ήταν να προκαλέσει μια επίθεση πολλαπλών μετώπων εναντίον του Ισραήλ—συμπαρασύροντας τη Χεζμπολάχ, το Ιράν και άλλους—και ευτυχώς, αυτό το σενάριο δεν υλοποιήθηκε. Αντιθέτως, χάρη κυρίως στις ενέργειες του Ισραήλ, η Χεζμπολάχ έχει αποδυναμωθεί, το καθεστώς Άσαντ στη Συρία έχει καταρρεύσει, το Ιράν, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι αήττητο, και το δίκτυο των αντιπροσώπων του έχει ουσιαστικά εξασθενίσει. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, ο Λίβανος και η Συρία έχουν μια ευκαιρία να ξαναχτιστούν.
Στη Γάζα, έχουν επίσης σημειωθεί σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες, με τη Χαμάς να μην είναι πλέον ο τρομοκρατικός στρατός που υπήρξε, ούτε μια κυβερνώσα αρχή, πόσο μάλλον ένας δρών που θα μπορούσε να αποτελέσει ξανά απειλή τύπου 7ης Οκτωβρίου. Παρά αυτά τα κέρδη, το Ισραήλ εξακολουθεί να επιδιώκει τον ασαφή στόχο της «ολοκληρωτικής νίκης», χωρίς ξεκάθαρη στρατηγική για την επίτευξή του. Η συνέχιση του πολέμου—στην οποία αντιτίθεται η συντριπτική πλειοψηφία των Ισραηλινών και της ηγεσίας των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF)—θέτει σε κίνδυνο αυτές τις στρατιωτικές επιτυχίες. Απομονώνει περαιτέρω το Ισραήλ σε διεθνές επίπεδο, απομακρύνει τους Ευρωπαίους και Άραβες εταίρους του και δυσκολεύει τις χώρες της περιοχής να επικεντρωθούν σε διασυνοριακές προκλήσεις και να συνεργαστούν για την αποδυνάμωση των ριζοσπαστικών δυνάμεων.
Την ίδια στιγμή, αυτός ο πόλεμος εξακολουθεί να προκαλεί τεράστιο ανθρωπιστικό και άμαχο φόρο αίματος στον πληθυσμό της Γάζας. Οι στρατιωτικές επιτυχίες από μόνες τους δεν μπορούν να αποδώσουν, εάν δεν μετατραπούν σε διπλωματικές και στρατηγικές επιδιώξεις.
Αυτό ισχύει σε ολόκληρη την περιοχή, αλλά πιο άμεσα στη Γάζα. Το 20-σημείων σχέδιο του Προέδρου Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για έξοδο. Ωστόσο, η ουσία βρίσκεται στις λεπτομέρειες, και απέχουμε πολύ τόσο από μια συμφωνία όσο και από ένα σχέδιο υλοποίησης.
Οι στρατιωτικές επιτυχίες από μόνες τους δεν μπορούν να αποδώσουν, εάν δεν μετατραπούν σε διπλωματικές και στρατηγικές επιδιώξεις.
Ποια βασικά γεγονότα θα μπορούσαν να υποδείξουν την κατεύθυνση των εξελίξεων στη Γάζα και την ευρύτερη περιοχή στο εξής;
Ενώ οι άνθρωποι σε όλη την περιοχή και τον κόσμο κρατούν την ανάσα τους για την απάντηση της Χαμάς στην πρόταση του Προέδρου Τραμπ, οι αραβικές και περιφερειακές χώρες, που συμφωνούν κατ’ αρχήν με το σχέδιο, επιθυμούν να διασφαλίσουν ότι εξυπηρετούνται τα βασικά συμφέροντα εθνικής τους ασφάλειας. Οι χώρες αυτές—που αναμένεται να στείλουν δυνάμεις ασφαλείας στη Γάζα και να χρηματοδοτήσουν την ανοικοδόμηση, η οποία εκτιμάται σε πάνω από 50 δισεκατομμύρια δολάρια—θέλουν να διασφαλίσουν ότι, παρόλο που το σχέδιο προβλέπει την ίδρυση διεθνούς συμβουλίου για την ανοικοδόμηση της Γάζας, η Λωρίδα θα παραμείνει παλαιστινιακή, με παλαιστινιακή διακυβέρνηση. Επίσης, θέλουν να υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα για την αποχώρηση των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF). Το Ισραήλ, από την άλλη πλευρά, θέλει αυτές οι λεπτομέρειες να παραμείνουν ασαφείς και αντιτίθεται, επί της αρχής, σε ουσιαστικό ρόλο της Παλαιστινιακής Αρχής και σε οποιαδήποτε σύνδεση της πρότασης κατάπαυσης του πυρός με την παλαιστινιακή κρατικότητα. Αυτά τα χάσματα πρέπει να γεφυρωθούν, αλλιώς θα χαθεί μια ευκαιρία—που μπορεί να μην επιστρέψει για χρόνια—να τερματιστεί ο πόλεμος, να επιστρέψουν οι όμηροι και να χαραχθεί πορεία εξόδου από το τέλμα της Γάζας.
Μια άλλη σημαντική εξέλιξη είναι η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων εταίρων του στην ειρήνη, όπως η Ιορδανία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, και ειδικά η Αίγυπτος.
Η διατήρηση ισχυρών σχέσεων Ισραήλ–Αιγύπτου είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια και των δύο χωρών, για οποιοδήποτε μέλλον στη Γάζα, καθώς και για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή.
Καθώς η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα επιδεινώνεται, ποιες θεωρείτε ως τις πιο επείγουσες προτεραιότητες για τη βελτίωση των συνθηκών επί του πεδίου;
Ορισμένα άμεσα και πρακτικά βήματα θα μπορούσαν να κάνουν πραγματική διαφορά. Από την πλευρά του Ισραήλ, η γραφειοκρατία γύρω από την είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα είναι υπερβολικά περίπλοκη. Παρότι οι ανησυχίες ασφαλείας του Ισραήλ είναι βάσιμες, η απλοποίηση της διαδικασίας εγγραφής των ανθρωπιστικών οργανώσεων, η αντιμετώπιση θεμάτων τελωνείων, η βελτίωση των ελέγχων στα σημεία διέλευσης και η μεγαλύτερη ευελιξία σε είδη διπλής χρήσης θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Αυτό περιλαμβάνει την αναθεώρηση παραλόγων περιορισμών—όπως το να μην επιτρέπεται η είσοδος κρέατος ή τσιγάρων στη Γάζα. Αυτά τα είδη διακινούνται συνεχώς λαθραία και δημιουργούν ένα επιπλέον κίνητρο για εκτεταμένες λεηλασίες. Η άρση τέτοιων απαγορεύσεων θα μπορούσε να βοηθήσει την παροχή βοήθειας εκεί όπου χρειάζεται, πιο γρήγορα.
Ο ΟΗΕ έχει επίσης ρόλο να διαδραματίσει—όχι μόνο στη συνηγορία, αλλά και στην επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα. Χρειάζεται περισσότερη ρεαλιστική συνεργασία μεταξύ Ισραήλ και ΟΗΕ ώστε να διασφαλιστεί ότι η βοήθεια φτάνει στους ανθρώπους.
Η Αίγυπτος, η οποία αποτελεί την κύρια πύλη βοήθειας, πρέπει επίσης να επεκτείνει τον δρόμο από το λιμάνι προσγείωσης του Ελ Αρίς προς τη Γάζα και να επιτρέψει στον ΟΗΕ να βοηθήσει στην παρακολούθηση και προτεραιοποίηση της βοήθειας εκεί, ανάλογα με τις ανάγκες. Αυτή τη στιγμή, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι καμία οντότητα της διεθνούς κοινότητας δεν έχει ορατότητα στην παροχή βοήθειας που βρίσκεται στην Αίγυπτο.
Επιπλέον, πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από την καταμέτρηση φορτηγών με βοήθεια και να εστιάσουμε στο γεγονός ότι η ανθρωπιστική βοήθεια δεν είναι μόνο τρόφιμα—είναι επίσης υγειονομική περίθαλψη, αποχέτευση και στέγαση. Για παράδειγμα, πώς μπορείς να μαγειρέψεις ρύζι χωρίς κατσαρόλα ή βραστό νερό; Χρειαζόμαστε λύσεις προσανατολισμένες στα αποτελέσματα, που να αντιμετωπίζουν τα βασικά προβλήματα, όχι απλώς τον αριθμό των εισροών.
Τι θα μπορούσε να γίνει άμεσα για να αποτραπεί περαιτέρω κλιμάκωση στην περιοχή;
Το πιο σημαντικό βήμα είναι ο τερματισμός των εχθροπραξιών στη Γάζα και η επίτευξη κατάπαυσης του πυρός—πιθανότατα προσωρινής αρχικά, με στόχο να γίνει μόνιμη. Αυτό πρέπει να συνδυαστεί με ένα σχέδιο για την «επόμενη μέρα» στη Γάζα. Πολλοί συμφωνούν με τις βασικές αρχές που περιλαμβάνει το πλαίσιο του Προέδρου Τραμπ, όπως μια μεταβατική διοίκηση, ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις και έναν πολιτικό ορίζοντα για τους Παλαιστίνιους.
Πέρα από τη Γάζα, η στήριξη της κυβέρνησης του Λιβάνου και η βοήθεια για τον αφοπλισμό της Χεζμπολάχ θα μπορούσαν να σταθεροποιήσουν ένα ακόμη σημείο ανάφλεξης και να βοηθήσουν τον Λίβανο να ανακάμψει από δεκαετίες κρίσεων. Στη Συρία, οι προσπάθειες σταθεροποίησης και ταχείας μεταρρύθμισης, ώστε να αξιοποιηθεί η διεθνής δυναμική, είναι καθοριστικές. Η άρση των κυρώσεων από μόνη της δεν επαρκεί χωρίς μια πιο ολοκληρωμένη στρατηγική.
Σε περιφερειακό επίπεδο, το Ισραήλ πρέπει να είναι προσεκτικό και να διαφυλάξει τα συμφέροντά του στην εθνική ασφάλεια, χωρίς όμως να υπερβεί τα όρια—όπως συμβαίνει στον Λίβανο, τη Συρία, την Αίγυπτο και, φυσικά, με το χτύπημα στην ηγεσία της Χαμάς στην Ντόχα. Είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ να προωθήσει την περιφερειακή ενσωμάτωση και την ομαλοποίηση. Οι υπερβολικές ενέργειες υπονομεύουν την πρόοδο ή, στην καλύτερη περίπτωση, την καθυστερούν. Αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο που η περιφερειακή συνεργασία είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση διασυνοριακών προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή, η επισιτιστική και υδάτινη ανασφάλεια, η τεχνητή νοημοσύνη και ο ριζοσπαστισμός.
Είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ να προωθήσει την περιφερειακή ενσωμάτωση και την ομαλοποίηση. Οι υπερβολικές ενέργειες υπονομεύουν την πρόοδο ή, στην καλύτερη περίπτωση, την καθυστερούν.
Τι θα απαιτηθεί για μια μακροπρόθεσμη, διαρκή ειρήνη—όχι μόνο στη Γάζα, αλλά σε ολόκληρη την περιοχή;
Οι χώρες και οι ηγέτες της περιοχής—όπως στη Συρία και τον Λίβανο—αλλάζουν με τρόπους που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις προοπτικές ειρήνης, και μια φυσική αλλαγή στο Ιράν θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει. Παρά τα χρόνια αυταπάτης ότι η ειρήνη στην περιοχή θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την επίλυση της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης, τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου έφεραν ξανά το ζήτημα στο προσκήνιο.
Αν και η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα είναι επείγουσα και απαραίτητη, δεν θα είναι από μόνη της αρκετή. Τόσο οι Ισραηλινοί όσο και οι Παλαιστίνιοι πρέπει να αποδεχτούν ότι η αυτοδιάθεση του ενός λαού δεν αναιρεί την αυτοδιάθεση του άλλου. Δεν πρόκειται για παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος.
Η ασφάλεια και η ευημερία της μίας πλευράς δεν χρειάζεται να είναι εις βάρος της άλλης. Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης και η διασφάλιση ασφάλειας και για τους Ισραηλινούς και για τους Παλαιστίνιους θα είναι καθοριστικής σημασίας για οποιαδήποτε πιθανότητα διαρκούς ειρήνης. Θα απαιτηθεί επίσης οικοδόμηση και ενίσχυση θεσμών.
Το Ισραήλ πρέπει να αναγνωρίσει ότι ο παλαιστινιακός εθνικισμός είναι υπαρκτός, και δεν μπορεί να αποκλείσει την προοπτική ενός μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους.
Αυτό θα είναι δύσκολο να «πουληθεί», αλλά όταν το εντάσσεις σε ένα ευρύτερο πλαίσιο—με την περιφερειακή ενσωμάτωση, τις μεταρρυθμίσεις στην Παλαιστινιακή Αρχή και τις εγγυήσεις ασφάλειας για το Ισραήλ—βλέπεις πολύ μεγαλύτερη αποδοχή μεταξύ των Ισραηλινών. Αυτό σημαίνει οικοδόμηση δυνατοτήτων, αφοπλισμό της Χαμάς και δημιουργία ρεαλιστικών σχεδίων για το πώς να προχωρήσουμε. Δεν έχει να κάνει μόνο με διακηρύξεις· έχει να κάνει με την επιχειρησιακή εφαρμογή λύσεων.
