3 Σεπτεμβρίου 2025
Ο Πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι και ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ ανταλλάσσουν χειραψία στη Σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, στην Τιαντζίν της Κίνας, στις 31 Αυγούστου 2025
Φωτογραφία: Narendra Modi Photo Gallery/ANI Photo μέσω Reuters
Του Ραφίκ Ντοσάνι
Η Ινδία απολαμβάνει προνομιακή σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Η αιφνίδια επιβολή υψηλών δασμών από τις ΗΠΑ—πρώτα ως αντίποινα για τους μακροχρόνια υψηλούς ινδικούς δασμούς στις αμερικανικές εξαγωγές και στη συνέχεια για τη συνεχιζόμενη αγορά ρωσικού πετρελαίου—ήρθε, επομένως, ως βαθύ σοκ για το Νέο Δελχί.
Ύστερα από μια φάση άρνησης και αλληλοκατηγοριών, η Ινδία έστειλε ένα αιφνιδιαστικό μήνυμα: μια διστακτική κλίση προς την Κίνα. Ο Πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι αξιοποίησε την εμφάνισή του στη σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, στις 31 Αυγούστου και 1η Σεπτεμβρίου, για να τονίσει αυτή τη δυνατότητα, δημιουργώντας φωτογραφικές ευκαιρίες δίπλα στον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας και τον Βλαντίμιρ Πούτιν της Ρωσίας.
Η αίσθηση προδοσίας που διακατέχει την κυβέρνηση Μόντι πηγάζει από δύο πηγές. Πρώτον, το Νέο Δελχί θεωρεί ότι πάντοτε ενεργούσε με καλή πίστη για να ικανοποιήσει τα συμφέροντα της Ουάσιγκτον. Όταν ο Πρόεδρος Τραμπ κατήγγειλε τις προσπάθειες των BRICS να δημιουργήσουν εναλλακτικό νόμισμα στα τέλη του περασμένου έτους, η Ινδία, η οποία συμμετείχε ενεργά στις σχετικές συζητήσεις, αποστασιοποιήθηκε γρήγορα· στη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών των BRICS τον Δεκέμβριο, δήλωσε ότι δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για τέτοια σχέδια. Όταν ο Τραμπ επέκρινε τους υψηλούς δασμούς για τις μοτοσικλέτες Harley-Davidson τον Ιανουάριο, η Ινδία τους μείωσε μέσα σε λίγες εβδομάδες. Τον Μάρτιο, κατάργησε τον ψηφιακό φόρο υπηρεσιών της, μετά την απειλή του Τραμπ για αντίποινα κατά των χωρών που στοχεύουν αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες.
Αν η Ινδία επιθυμεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη, πρέπει να επιδείξει μεγαλύτερη στρατηγική σαφήνεια και να αναλάβει ορισμένα υπολογισμένα ρίσκα.
Σε αντάλλαγμα, η Ινδία ανέμενε να εξασφαλίσει μια προνομιακή εμπορική συμφωνία έως τις αρχές Ιουλίου, εντασσόμενη στην ίδια κατηγορία με το Ηνωμένο Βασίλειο και την Κίνα ως μία από τις ελάχιστες χώρες με τέτοιες συμφωνίες. Στις 8 Ιουλίου, ο Τραμπ δήλωσε: «Είμαστε κοντά στο να συνάψουμε συμφωνία με την Ινδία.»
Η υπόσχεση αυτή κατέρρευσε στις 31 Ιουλίου. Αντί αυτού, η Ινδία βρέθηκε αντιμέτωπη με δασμό 25%, ο οποίος συνοδεύτηκε μια εβδομάδα αργότερα από ένα ακόμη πρόστιμο 25% λόγω αγορών ρωσικού πετρελαίου. Η απογοήτευση και το αίσθημα προδοσίας στο Νέο Δελχί εντάθηκαν, όταν η αιτιολόγηση των αγορών αυτών (με αναφορά στην ενθάρρυνση από τις ΗΠΑ επί Μπάιντεν για να «σταθεροποιηθούν οι παγκόσμιες αγορές ενέργειας») απορρίφθηκε από την Ουάσιγκτον ως καιροσκοπισμός. Το επιχείρημα ηχούσε κενό και στο εσωτερικό: οι ινδικές εισαγωγές ρωσικού αργού πετρελαίου—κατά μέσο όρο 50 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία—αντιστοιχούν μόλις στο 3% του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου, ποσοστό πολύ μικρό για να επηρεάσει τη σταθερότητα των παγκόσμιων τιμών.
Την ίδια στιγμή, Αμερικανοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι η Ινδία επανεξάγει το ρωσικό πετρέλαιο που αγοράζει με έκπτωση. Αν και η Ινδία το διαψεύδει, τα στοιχεία εξαγωγών δημιουργούν ερωτήματα: οι ετήσιες εξαγωγές πετρελαιοειδών της Ινδίας διπλασιάστηκαν από περίπου 40 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018 και το 2019 σε περίπου 80 δισεκατομμύρια δολάρια την περίοδο 2022–2024. Αυτός ο ρυθμός αύξησης είναι δύσκολο να εξηγηθεί με βάση τις συνήθεις τάσεις ζήτησης. Επιπλέον, οι τιμές πετρελαιοειδών στο εσωτερικό της Ινδίας έχουν αυξηθεί από το 2022, γεγονός που υποδηλώνει ότι η αύξηση των εισαγωγών από τη Ρωσία ελάχιστα συνέβαλε στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας.
Έκτοτε, η Ινδία αναζήτησε στήριξη στο εξωτερικό, αλλά βρήκε ελάχιστη. Σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Ιαπωνία και η Αυστραλία, επέκριναν μεν κατ’ αρχήν τους διακριτικούς δασμούς, αλλά απέφυγαν να στηρίξουν άμεσα την Ινδία. Οι εταίροι της Νοτιοανατολικής Ασίας παρέμειναν σιωπηλοί, φοβούμενοι να προκαλέσουν την Ουάσιγκτον. Αντιθέτως, η Κίνα και η Ρωσία καταδίκασαν τους δασμούς στη σύνοδο του ΟΣΣ—στάση που εντείνει τις ανησυχίες των ΗΠΑ σχετικά με την πορεία που ακολουθεί η Ινδία.
Εδώ και δύο δεκαετίες, η Ινδία υποστήριζε ότι η εταιρική της σχέση με την Ουάσιγκτον, αν και άνιση, απαιτούσε σταθερή επαναρρύθμιση προς την κατεύθυνση της ισότητας και του αμοιβαίου σεβασμού. Αυτή η ισορροπία έχει πλέον διαρραγεί. Το αν μπορεί να ανακτηθεί ο σεβασμός—και μαζί του η εμπιστοσύνη—παραμένει αβέβαιο.
Η αμυντική σχέση εξακολουθεί να υφίσταται: η συνεργασία στην ανταλλαγή πληροφοριών, στην κοινή εκπαίδευση και στις στρατιωτικές ασκήσεις συνεχίζεται, και η Ινδία παραμένει εν δυνάμει μεγάλος μακροπρόθεσμος αγοραστής αμερικανικού αμυντικού εξοπλισμού. Στα τέλη Αυγούστου, ακόμα και μετά τους δασμούς, ανώτεροι Αμερικανοί και Ινδοί αξιωματούχοι πραγματοποίησαν όπως είχε προγραμματιστεί τον στρατηγικό διάλογό τους, και ο Υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο επανεπιβεβαίωσε την ιδιότητα της Ινδίας ως στρατηγικού εταίρου.
Αυτοί οι δεσμοί ίσως αποτρέψουν μια πλήρη ρήξη, αλλά δεν αρκούν από μόνοι τους για να διασώσουν τη συνολική σχέση. Αν η Ινδία επιθυμεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη, πρέπει να επιδείξει μεγαλύτερη στρατηγική σαφήνεια και να αναλάβει ορισμένα υπολογισμένα ρίσκα.
Το Νέο Δελχί θα μπορούσε, για παράδειγμα, να εκμεταλλευτεί την κρίση των δασμών για να πειραματιστεί με τολμηρές, στοχευμένες φιλελευθεροποιήσεις της αγοράς. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει αμοιβαία οφέλη, παρόμοια με την επαναστατική άνοδο του τηλεπικοινωνιακού τομέα της Ινδίας τη δεκαετία του 2000, όταν η κυβέρνηση αντικατέστησε το τέλος άδειας με ποσοστιαία κατανομή των εσόδων. Παρομοίως, η βιομηχανία διαμαντιών, με περιθώρια κέρδους που κυμαίνονται από 2% έως 10%, διπλασίασε τις εξαγωγές της μέσα σε τρία χρόνια αφότου η κυβέρνηση κατάργησε τους δασμούς για τα ακατέργαστα διαμάντια και μείωσε τους δασμούς για τα κατεργασμένα και γυαλισμένα διαμάντια από 15% σε 5% το 2002. Και στις δύο περιπτώσεις, η βιομηχανία απέδωσε πολύ υψηλότερα φορολογικά έσοδα στο κράτος όταν απαλλάχθηκε από το βάρος των προκαταβλητέων τελών.
Ένα προσεκτικά επιλεγμένο πείραμα, όπως η δραστική μείωση δασμών σε επιλεγμένους τομείς όπως η αυτοκινητοβιομηχανία για καθορισμένο χρονικό διάστημα, θα μπορούσε να βοηθήσει την Ινδία να επιδείξει εμπιστοσύνη στην ανταγωνιστικότητά της, να ανοίξει διαύλους για ανανεωμένη εμπορική συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να υπερβεί την αντιδραστική διπλωματία προς μια πιο βιώσιμη στρατηγική μακράς πνοής.
Οι σχέσεις της Ινδίας με την Κίνα θα πρέπει να δίνουν έμφαση στην οικονομική συνεργασία και στην επίλυση των συνοριακών διαφορών, όχι στη γεωπολιτική.
Αντιθέτως, το ενδεχόμενο μιας πολιτικής επανατοποθέτησης της Ινδίας προς την Κίνα είναι γεμάτο αντιφάσεις. Πρόκειται για την ίδια Κίνα που υποστήριξε το Πακιστάν κατά τη διάρκεια του πολέμου Ινδίας-Πακιστάν τον Ιούλιο του 2025. Είναι η ίδια Κίνα που προκάλεσε εδαφικές απώλειες στην Ινδία στην κοιλάδα Γκαλουάν το 2020. Η Πρωτοβουλία «Ζώνη και Δρόμος» της Κίνας διασχίζει εδάφη υπό πακιστανικό έλεγχο τα οποία διεκδικεί η Ινδία. Και ήταν η οικονομική κυριαρχία της Κίνας που ώθησε την Ινδία να αποχωρήσει από τη Συνολική Περιφερειακή Οικονομική Εταιρική Σχέση (RCEP), τη μαζική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου.
Οι σχέσεις της Ινδίας με την Κίνα θα πρέπει να δίνουν έμφαση στην οικονομική συνεργασία και στην επίλυση των συνοριακών διαφορών, όχι στη γεωπολιτική. Μια στρατηγική σύμπλευση με το Πεκίνο προσφέρει ελάχιστο μοχλό πίεσης απέναντι στην Ουάσιγκτον και δεν παρέχει σταθερή βάση για τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Ινδίας. Στην καλύτερη περίπτωση, μια τέτοια στροφή θα ήταν τακτικός ελιγμός· στη χειρότερη, μια αυτοκαταστροφική αυταπάτη. Τα αντιφατικά μηνύματα του Μόντι—η συμμετοχή του στη διήμερη σύνοδο του ΟΣΣ στην Τιαντζίν και η απουσία του από τη στρατιωτική παρέλαση του Πεκίνου μόλις 48 ώρες αργότερα, στις 3 Σεπτεμβρίου—υπογραμμίζουν την αμφιθυμία της Ινδίας. Ίσως η ασάφεια, και όχι η συμμαχία, να αποτελεί τη σοφότερη επιλογή.
