Η άμεση εμπλοκή της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ αυξάνει τα διακυβεύματα όχι μόνο στον Νότιο Καύκασο, αλλά και σε όλες τις περιοχές όπου η Άγκυρα και η Μόσχα διαφωνούν. Ήδη, οι δύο χώρες υποστηρίζουν αντιτιθέμενες πλευρές στις συγκρούσεις στην Λιβύη και την Συρία, και έχουν ασυμβίβαστες φιλοδοξίες στα Βαλκάνια και την Ουκρανία.
Ο JEFFREY MANKOFF είναι διακεκριμένος ερευνητικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Εθνικών Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ και συγγραφέας του επικείμενου βιβλίου με τίτλο Empires of Eurasia: How Imperial Legacies Shape International Security.
Οι απόψεις που εκφράζονται εδώ είναι προσωπικές.
Στις 27 Σεπτεμβρίου, ξέσπασαν σημαντικές μάχες μεταξύ των στρατιωτικών δυνάμεων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, δύο κρατών που έχουν εγκλωβιστεί σε μια αφόρητη σύγκρουση για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήδη από τις τελευταίες ημέρες της Σοβιετικής Ένωσης. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και οι γύρω περιοχές έχουν βιώσει περιοδικές εκρήξεις βίας τα τελευταία χρόνια, αλλά οι τρέχουσες μάχες είναι οι πιο σοβαρές από τότε που η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν κατάπαυση του πυρός το 1994.
Ένας Αρμένιος στρατιώτης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στο Αζερμπαϊτζάν, τον Σεπτέμβριο του 2020. Defence Ministry of Armenia / Handout / Reuters
————————————————
Εσωτερικοί πολιτικοί παράγοντες και στις δύο χώρες αντιτίθενται στον συμβιβασμό. Το διεθνές πλαίσιο που περιβάλλει την σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει επίσης μεταβληθεί με τρόπους που περιπλέκουν τις προσπάθειες για ειρηνική αντιμετώπιση της υποκείμενης διαμάχης. Συγκεκριμένα, η αυξανόμενη εμπλοκή της Τουρκίας σε μια σύγκρουση στην οποία η Ρωσία υπήρξε από καιρό ο κυρίαρχος παράγοντας, κινδυνεύει τόσο να δώσει στους πρωταγωνιστές –ιδίως στο Αζερμπαϊτζάν– ένα κίνητρο να συνεχίσουν να μάχονται, όσο και να ανοίξει ένα νέο μέτωπο στον τουρκο-ρωσικό ανταγωνισμό που έχει ήδη περικλείσει την Συρία, την Λιβύη, και σε μικρότερο βαθμό την Ουκρανία.
ΜΙΑ ΠΑΓΩΜΕΝΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΝΑΘΕΡΜΑΙΝΕΤΑΙ
Οι πηγές της σύγκρουσης Ναγκόρνο-Καραμπάχ μπορούν να εντοπιστούν στην απόφαση του Κρεμλίνου να συμπεριλάβει την αρμενικής πλειοψηφίας περιοχή στο σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν. Όταν η Μόσχα χαλάρωσε τους περιορισμούς στις λαϊκές κινητοποιήσεις στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι Αρμένιοι άρχισαν να απαιτούν τη μεταφορά του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην Αρμενία. Η Μόσχα αρνήθηκε και όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε λίγα χρόνια αργότερα, ξέσπασε ένας πλήρης πόλεμος μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, αφήνοντας περίπου 30.000 νεκρούς και πάνω από ένα εκατομμύριο εκτοπισμένους. Με το Αζερμπαϊτζάν να έχει ως επικεφαλής τον παντουρκιστή εθνικιστή Abulfaz Elchibey για το μεγαλύτερο μέρος της σύγκρουσης, οι ρωσικές δυνάμεις υποστήριξαν ευρέως την αρμενική πλευρά. Η μεσολαβηθείσα από την Ρωσία κατάπαυση του πυρός τερμάτισε τον πόλεμο τον Μάιο του 1994, αλλά όχι την υποκείμενη διαμάχη: σήμερα, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ [1] και επτά γύρω περιοχές βρίσκονται υπό αρμενικό έλεγχο, αλλά το Αζερμπαϊτζάν το θεωρεί ως παράνομα κατεχόμενο. Αν και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ συνήθως δεν προσελκύει ιδιαίτερη προσοχή από την Δύση, είναι ίσως το πιο επικίνδυνο σημείο ανάφλεξης στη μετα-σοβιετική Ευρασία.
Οι τρέχουσες συγκρούσεις ξέσπασαν στις 27 Σεπτεμβρίου, με μπαράζ πυροβολικού και την ανάπτυξη βαρέως οπλισμού κατά μήκος της Γραμμής Επαφής που διαχωρίζει το αρμενικά ελεγχόμενο Ναγκόρνο-Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν. Ενώ κάθε πλευρά κατηγορεί την άλλη για τον πρώτο πυροβολισμό, τοπικοί παρατηρητές ανέφεραν επί εβδομάδες ότι η κλιμάκωση φαινόταν επικείμενη. Αμφότερες οι χώρες κήρυξαν στρατιωτικό νόμο και κινητοποίησαν εν μέρει τις εφεδρείες τους, υποδηλώνοντας ότι περιμένουν ότι η σύγκρουση θα διαρκέσει. Αποσπάσματα βίντεο από τις μάχες αυτής της εβδομάδας που δημοσιεύτηκαν στο διαδίκτυο δείχνουν στοιχεία σημαντικών συγκρούσεων που εμπλέκουν πυροβολικό, τεθωρακισμένα, επανδρωμένα εναέρια οχήματα (UAV) και δυνάμεις πεζικού. Την Δευτέρα, η Στεπανακέρτ, η πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, δέχθηκε πυρά πυροβολικού.
Οι συγκρούσεις αυτής της εβδομάδας δύσκολα είναι οι πρώτες μετά την κατάπαυση του 1994. Σποραδικοί πυροβολισμοί κατά μήκος της γραμμής επαφής είναι συνηθισμένοι. Τον Απρίλιο του 2016, με μια επίθεση το Αζερμπαϊτζάν επανακατέλαβε πολλά στρατηγικά υψηλά σημεία, αφήνοντας περίπου 200 νεκρούς. Παρόλο που η Μόσχα μπόρεσε να πείσει τις δύο κυβερνήσεις να επιστρέψουν στην κατάπαυση του πυρός μετά από λίγες μέρες, η σύγκρουση ήταν ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι το status quo -παγωμένο από το 1994- κινδύνευε να ξηλωθεί [2]. Μάχες κατά μήκος της γραμμής επαφής ξέσπασαν ξανά τον Ιούλιο του 2020, αυξάνοντας τις εντάσεις και τις προσδοκίες για περαιτέρω σύγκρουση.
Σε αντίθεση με προηγούμενες περιόδους μάχης, αυτή μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στο status quo. Το Μπακού και το Ερεβάν αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση για να καταφύγουν σε σκληρά μέτρα. Στην Αρμενία, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Nikol Pashinyan [3] -η οποία ήρθε στην εξουσία εν μέσω μιας λαϊκής εξέγερσης το 2018 στην οποία η Ρωσία αντιτάχθηκε σε μεγάλο βαθμό- ανησυχεί για αυτό που θεωρεί ως ολοένα και πιο αμφίσημη υποστήριξη της Μόσχας για την διατήρηση του status quo. Παρά τις αρχικές ενδείξεις ότι θα ήταν πιο ανοιχτός σε μια λύση μέσω διαπραγμάτευσης, ο Pashinyan υιοθέτησε μια πιο σκληρή γραμμή, συμπεριλαμβανομένης της έκκλησης να ενσωματωθεί επίσημα το Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην Αρμενία.
Στο Αζερμπαϊτζάν, η οικονομική ύφεση και η απογοήτευση για την αυταρχική διακυβέρνηση του προέδρου Ilham Aliyev τροφοδότησαν την λαϊκή δυσαρέσκεια. Ως ηττημένη πλευρά στον αρχικό πόλεμο, το Μπακού έκανε δημόσια εκκλήσεις για την επιστροφή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για να κινητοποιήσει την εθνικιστική υποστήριξη, αλλά κινδυνεύει να υπερφαλαγγιστεί από την κοινή γνώμη. Κατά την διάρκεια των συγκρούσεων αυτό το καλοκαίρι, διαδηλωτές εισέβαλαν στο κοινοβούλιο στο Μπακού απαιτώντας πόλεμο με το Ερεβάν.
Οι μάχες μέχρι στιγμής περιελάμβαναν μια επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Fizuli και της Jabrayil, δύο από τις αρμενικές περιφέρειες έξω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, των οποίων το σχετικά επίπεδο έδαφος διευκολύνει επιθετικές επιχειρήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του αζερικής πλειοψηφίας πληθυσμού τους διέφυγε κατά την διάρκεια του πολέμου της δεκαετίας του 1990 και τα τελευταία χρόνια, το Ερεβάν άρχισε να τους εγκαθιστά με Αρμένιους. Ενώ ο συνολικός πληθυσμός των δύο περιοχών παραμένει χαμηλός, μια συνεχιζόμενη επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές ροές προσφύγων, πιθανώς σε εκατοντάδες χιλιάδες.
ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΜΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
Σε αντίθεση με πολλές άλλες αποκαλούμενες παγωμένες συγκρούσεις στην πρώην Σοβιετική Ένωση, η διαμάχη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κινητοποιείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τοπικούς φορείς. Η Ρωσία παραμένει ο πιο σημαντικός εξωτερικός παράγοντας [4], αλλά η ικανότητά της να διαχειρίζεται, πόσω μάλλον να ελέγχει, την σύγκρουση είναι περιορισμένη.
Η Ρωσία διατηρεί πάνω από 5.000 στρατιώτες στην Αρμενία, τους οποίους οι περισσότεροι Αρμένιοι ανέχονται ως εγγύηση για την ασφάλειά τους. Αν και έχει ταχθεί με την Αρμενία καθ’ όλη την διάρκεια της σύγκρουσης, η Μόσχα έχει επίσης καλλιεργήσει σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν και είναι ο κορυφαίος προμηθευτής όπλων και στις δύο πλευρές. Καθώς οι σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν [5] με την Δύση έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια εν μέσω μειωμένου ενδιαφέροντος για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, και αυξανόμενης ανησυχίας για την αυταρχική διακυβέρνηση του Αλίγιεφ, η Ρωσία έχει κάνει επιπλέον προόδους με το Μπακού.
Ενώ η Μόσχα δεν έχει την πρωτοβουλία επί του πεδίου, οι δύο πλευρές κατανοούν ότι οποιαδήποτε επίλυση της σύγκρουσης μπορεί να έρθει μόνο με ρωσική υποστήριξη. Κατά την διάρκεια προηγούμενων γύρων μάχης (συμπεριλαμβανομένης εκείνης του Ιουλίου), οι Ρώσοι αξιωματούχοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμεσολάβηση της ανακωχής. Σήμερα, η Ρωσία έχει μικρό ενδιαφέρον για μια ευρύτερη σύγκρουση, κάτι που θα μπορούσε να την αναγκάσει να λάβει δύσκολες αποφάσεις σχετικά με το πόσο μακριά θα πάει τις δεσμεύσεις της προς την Αρμενία, και πόσους πρόσθετους πόρους θα αφιερώσει στον Νότιο Καύκασο σε μια εποχή που έχει ήδη εμπλακεί σε πολλά άλλα μέτωπα.
ΠΡΟΣΘΕΣΤΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ
Αν και η Ρωσία παραμένει ο σημαντικότερος μεσίτης ισχύος [6], μια άλλη εξωτερική δύναμη με ιστορικούς δεσμούς με την περιοχή έχει επιδιώξει όλο και περισσότερο να διαμορφώσει το αποτέλεσμα της σύγκρουσης. Η Τουρκία συντάχθηκε με το Αζερμπαϊτζάν στην αρχική σύγκρουση την δεκαετία του 1990 και οι δύο χώρες έχουν στενούς εθνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς. Σχολιαστές και αξιωματούχοι -κυρίως Τούρκοι- περιγράφουν την σχέση ως «ένα έθνος, δύο κράτη». Μέχρι πρόσφατα, ωστόσο, η εμπλοκή της Τουρκίας στην διαμάχη ήταν σχετικά περιορισμένη. Αλλά καθώς η Άγκυρα έχει υιοθετήσει μια πιο θεληματική στάση στη Μέση Ανατολή και στην ανατολική Μεσόγειο υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει γίνει πιο ξεκάθαρη στην υποστήριξή της προς το Αζερμπαϊτζάν.
Κατά το παρελθόν έτος, η Τουρκία πούλησε ένα ευρύ φάσμα όπλων στο Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένων UAV, πυραύλων και ηλεκτρονικού εξοπλισμού πολέμου. Μόλις άρχισε η μάχη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Τουρκία προσέφερε επίσης στο Αζερμπαϊτζάν ισχυρή πολιτική υποστήριξη. Ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία θα «παραμείνει δίπλα στον φίλο και αδελφό μας, το Αζερμπαϊτζάν» και ζήτησε από την Αρμενία να επιστρέψει αμέσως την «κατεχόμενη περιοχή» της. Τα κύρια αντιπολιτευόμενα κόμματα της Τουρκίας συντάχθηκαν με το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν [7], εγκρίνοντας ένα ψήφισμα που καταδικάζει τις αρμενικές ενέργειες. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τουρκία έστειλε επίσης Σύρους μισθοφόρους στο Αζερμπαϊτζάν, και η Αρμενία ισχυρίστηκε αυτήν την εβδομάδα ότι ένα τουρκικό F-16 κατερρίφθη από ένα από τα μαχητικά του (ισχυρισμός που απορρίπτεται από την Τουρκία).
Η εμβαθυνόμενη εμπλοκή της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι. Μέσα στον Νότιο Καύκασο, η ισχυρή τουρκική υποστήριξη θα μπορούσε να ενθαρρύνει το Μπακού να ακολουθήσει μια ασυμβίβαστη γραμμή και να αντισταθεί σε εκκλήσεις για μια κατάπαυση του πυρός που διατηρεί κάποια εκδοχή του status quo ante. Η τουρκική εμπλοκή θα μπορούσε επίσης να μετατρέψει την σύγκρουση σε υπαρξιακή στα μάτια του αρμενικού λαού, ειδικά υπό το φως των σφαγών των Αρμενίων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο [8] από τις οθωμανικές δυνάμεις.
Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν αναπτυχθεί παρά τον μεταπολεμικό ανταγωνισμό των δύο χωρών. Ωστόσο, η επέμβαση της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι η πιο εμφανής πρόκληση της Άγκυρας στην ρωσική επιρροή στην πρώην Σοβιετική Ένωση, όπου η Μόσχα είναι εξαιρετικά προστατευτική των αξιώσεών της για υπεροχή. Ακόμα κι αν η Ρωσία παραμείνει δεσμευμένη στον περιορισμό των μαχών μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, η αλληλεπικαλυπτόμενη παρουσία ρωσικών και τουρκικών δυνάμεων σε πολλά άλλα θέατρα δίνει στη Μόσχα πολλές ευκαιρίες για κλιμάκωση. Πράγματι, η άμεση εμπλοκή της Τουρκίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ αυξάνει τα διακυβεύματα όχι μόνο στον Νότιο Καύκασο [9], αλλά και σε όλες τις περιοχές όπου η Άγκυρα και η Μόσχα διαφωνούν. Ήδη, οι δύο χώρες υποστηρίζουν αντιτιθέμενες πλευρές στις συγκρούσεις στην Λιβύη και την Συρία, όπου οι αντιπρόσωποί τους (proxies) έχουν εμπλακεί σε περιστασιακές συγκρούσεις, και έχουν ασυμβίβαστες φιλοδοξίες στα Βαλκάνια και την Ουκρανία. Η Άγκυρα βλέπει πιθανώς την εμπλοκή της στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ εν μέρει ως διαπραγματευτικό χαρτί όχι μόνο στον Καύκασο αλλά και στον ευρύτερο ανταγωνισμό της με τη Μόσχα. Και η εμπλοκή των Τούρκων μισθοφόρων από την Συρία, ένα άλλο θέατρο όπου συγκρούονται τα ρωσικά και τα τουρκικά συμφέροντα, υποδηλώνει ότι αυτή την φορά η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενδέχεται να μην παραμείνει περιορισμένη στον Νότιο Καύκασο.
Η ανανεωμένη μάχη εντός και γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν ήταν απροσδόκητη. Ωστόσο, η κλίμακα των συνεχιζόμενων συγκρούσεων, ο πιο σημαντικός ρόλος της Τουρκίας, και η πιθανότητα να διαδοθεί η σύγκρουση σε άλλες αμφισβητούμενες περιοχές [10] έχουν ήδη αυξήσει σημαντικά τα διακυβεύματα. Προς το παρόν, η Ρωσία καλεί όλες τις πλευρές να αποσυρθούν, φαινομενικά καταληφθείσα εξαπίνης από την έκταση των μαχών και τον ρόλο της Τουρκίας σε αυτές. Χάρη εν μέρει στην πρόσφατη επιτυχία της στην οικοδόμηση δεσμών με το Μπακού, η Μόσχα παραμένει απρόθυμη να λάβει μέρος ή να παρέμβει άμεσα. Η Ρωσία είναι η μόνη εξωτερική δύναμη σε θέση να αναγκάσει τις πλευρές να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η παρέμβαση της Τουρκίας απειλεί τον παραδοσιακό ρόλο της Ρωσίας ως διαμεσολαβητή, αλλά η Μόσχα εξακολουθεί να έχει σημαντική οικονομική και πολιτική ισχύ για να πιέσει για διακοπή των συγκρούσεων. Θα πρέπει να το κάνει, ακόμα κι αν τελικά θα εναπόκειται στους πρωταγωνιστές του Μπακού και του Ερεβάν να απομακρυνθούν από το χείλος του πολέμου.
Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Source URL: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2020-10-01/why-armenia-an…
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2016-10-10/south-cauc…
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/armenia/2016-04-12/unfrozen-conf…
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/armenia/2018-05-17/why-didnt-put…
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/azerbaijan/2016-08-11/bakus-choice
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/azerbaijan/2014-09-17/rock-and-h…
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/armenia/2014-05-03/nagorno-karab…
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-07-22/turkey-…
[8] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2009-12-19/childre…
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-09-26/azerbaijan…
[10] http://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-02-24/why-russia-and-…
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
