Nέο βιβλίο καταγράφει τις τάσεις
Δημοσιεύθηκε: 3 Αυγούστου 2025, 8:21 π.μ. CEST
Φωτό: Υποστηρικτές της στρατιωτικής χούντας του Νίγηρα ανεμίζουν σημαίες του Νίγηρα και της
Συγγραφέας
Αλεσσάντρο Αρντουίνο
Συνεργαζόμενος Διδάσκων, King’s College London
Δήλωση διαφάνειας
Ο Αλεσσάντρο Αρντουίνο είναι Εταίρος του Βασιλικού Ινστιτούτου Ενωμένων Υπηρεσιών (RUSI)
Συνεργάτες
King’s College London
Το King’s College London παρέχει χρηματοδότηση ως μέλος του The Conversation UK.
Ο Αλεσσάντρο Αρντουίνο έχει μελετήσει τα ζητήματα ασφαλείας της Αφρικής με ιδιαίτερη έμφαση στη χρήση ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών και άλλων μισθοφόρων σε όλη την ήπειρο. Στο νέο του βιβλίο, Money for Mayhem, ο Αρντουίνο εξετάζει πώς η ιδιωτικοποίηση του πολέμου τέμνεται με τις διεθνείς γεωπολιτικές δυναμικές. Βασιζόμενος σε επιτόπια έρευνα, συνεντεύξεις και πρωτογενή δεδομένα, εντοπίζει δρώντες από τη Ρωσία, την Κίνα και τη Μέση Ανατολή για να διερευνήσει πώς επωφελούνται από την αστάθεια σε όλη την Αφρική.
Ποιες πολεμικές τάσεις εντοπίσατε στο βιβλίο σας;
Στο Money for Mayhem, καταγράφω την άνοδο των μισθοφόρων, των ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών και των χάκερ επί πληρωμή, παράλληλα με τις αναδυόμενες τεχνολογίες όπως τα ένοπλα drones.
Πουθενά δεν εκδηλώνεται αυτή η άνοδος πιο έντονα απ’ ό,τι στην Αφρική. Η ήπειρος είναι γεμάτη με άφθονους φυσικούς πόρους που προσφέρουν προσοδοφόρες αποδόσεις, αλλά παράλληλα παρεμποδίζεται από αδύναμα μεταπραξικοπηματικά κράτη που απεγνωσμένα αναζητούν εξωτερική υποστήριξη. Η ήπειρος έχει επίσης κατακερματιστεί από κενά εξουσίας, δημιουργώντας αναποτελεσματικούς ή αδύναμους περιφερειακούς και ηπειρωτικούς θεσμούς που διευκολύνουν τα δίκτυα ενόπλων.
Ως αποτέλεσμα, οι μισθοφόροι και οι εργολάβοι έχουν επιστρέψει στο προσκήνιο στην Αφρική. Υπήρξαν κάποτε το όχι και τόσο κρυφό χέρι στους μετα-αποικιοκρατικούς εμφυλίους πολέμους, όπως στην Αγκόλα τη δεκαετία του 1970 και στη Σιέρα Λεόνε στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όπου εξειδικευμένοι μισθοφόροι αποκόμισαν κέρδη από τη σύγκρουση.
Σήμερα, οι μισθοφόροι έχουν σημαντική γεωπολιτική επιρροή.
Τι ανακαλύψατε για τους βασικούς δρώντες;
Ας πάρουμε για παράδειγμα την Ομάδα Βάγκνερ της Ρωσίας. Παραμένει ενεργή από τη Λιβύη έως το Σουδάν. Η ομάδα είναι γνωστή για την ανάπτυξη παραστρατιωτικών δυνάμεων, τη διεξαγωγή εκστρατειών παραπληροφόρησης και την υποστήριξη ισχυρών πολιτικών προσώπων από το Μάλι έως την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Μετά τον θάνατο του ηγέτη της το 2023, η Ομάδα Βάγκνερ αναδιάρθρωσε τις δραστηριότητές της. Επαναλανσαρίστηκε ως Africa Corps και λειτουργεί ως βασικό όργανο της ρωσικής επιρροής στην ήπειρο.
Στη συνέχεια υπάρχουν τα τουρκικά ιδιωτικά στρατιωτικά σχήματα που δραστηριοποιούνται από την Τρίπολη έως το Μογκαντίσου. Οι τουρκικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες εξελίσσονται γρήγορα σε βασικό εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αυτό που τις καθιστά ξεχωριστές είναι η ικανότητά τους να συνδυάζουν χερσαία παρουσία με τα αποδεδειγμένα στη μάχη τουρκικά drones. Αυτός ο συνδυασμός ενός στρατού προς ενοικίαση με μια έτοιμη αεροπορική δύναμη θα μπορούσε να μετατραπεί σε ισχυρό εξαγώγιμο προϊόν, εξυπηρετώντας τις πολιτικές και οικονομικές φιλοδοξίες της Άγκυρας στην Αφρική.
Κατόπιν υπάρχουν οι κινεζικές ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας, που προστατεύουν τις κινεζικές επενδύσεις και πολίτες στην Αφρική. Η άνοδός τους αντικατοπτρίζει το ολοένα και βαθύτερο αποτύπωμα του Πεκίνου, το οποίο επενδύει δισεκατομμύρια σε έργα υποδομών και εξόρυξης. Σε ασταθή κράτη όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν, οι αδύναμες και αναξιόπιστες τοπικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν δημιουργήσει ένα κενό που καλύπτεται από Κινέζους εργολάβους ασφαλείας.
Μέσα στους αιώνες, το παράδοξο του μισθοφόρου παραμένει: περιφρονημένος αλλά αναντικατάστατος. Η επιχείρησή τους ανθεί στην αέναη αναταραχή. Κάθε κατάπαυση του πυρός απειλεί τα προς το ζην τους.
Αυτή η δυναμική έγινε εμφανής μετά την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι το 2011 στη Λιβύη. Τόσο η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας στην Τρίπολη όσο και ο αντίπαλος Λιβυκός Εθνικός Στρατός στα ανατολικά στράφηκαν σε διεθνείς μισθοφόρους όπως η Ομάδα Βάγκνερ και μαχητές από την υποσαχάρια Αφρική. Αυτή η βαριά εξάρτηση από ξένους μαχητές παρεμποδίζει τη διαδικασία εθνικής συμφιλίωσης.
Η ιστορία της Βάγκνερ είναι διδακτική. Ξεκινώντας ως προέκταση του Κρεμλίνου στην πλούσια σε πόρους Αφρική, η ομάδα συγκέντρωσε δική της ισχύ. Διαλύθηκε όταν έπαψε να είναι χρήσιμη. Η αποστολή Ρώσων στρατηγών για να διαπραγματευτούν την τύχη της Βάγκνερ το 2023, από τη Λιβύη έως τον Νίγηρα, ήταν ένα μάθημα περί ισχύος: ο μαριονετίστας παραμένει σταθερά στον έλεγχο.
Τα ρωσικά υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας κινήθηκαν ταχύτατα για να καθησυχάσουν εταίρους στη Μέση Ανατολή και την Αφρική ότι οι επιχειρήσεις θα συνεχιστούν αδιατάρακτα μετά τον θάνατο του ηγέτη της Βάγκνερ. Αυτό αποτέλεσε ένδειξη ότι οι άτυπες ρωσικές δυνάμεις θα διατηρήσουν την παρουσία τους στο έδαφος.
Τι νέο συμβαίνει;
Η επανάσταση στον σύγχρονο πόλεμο είναι εμφανής σε όλη την Αφρική. Μισθοφόροι, ένοπλα drones και εκστρατείες παραπληροφόρησης με τεχνητή νοημοσύνη επανακαθορίζουν τη φύση των συγκρούσεων. Τα σημερινά πεδία μάχης εξελίσσονται με τόσο ιλιγγιώδη ρυθμό που ακόμη και έμπειροι στρατιωτικοί αναλυτές συχνά αιφνιδιάζονται.
Η ταχύτητα της αλλαγής είναι άνευ προηγουμένου.
Τα drones, που κάποτε ήταν προνόμιο των μεγάλων δυνάμεων, έχουν πλέον γίνει καθημερινότητα. Φθηνά, φονικά, ευέλικτα και διαρκώς πιο αυτόνομα, περιπολούν καθημερινά τους ουρανούς, εγκαινιάζοντας μια εποχή απομακρυσμένου πολέμου που ανατρέπει ηθικούς, στρατηγικούς και τακτικούς κανόνες.
Το κόστος ενός αυτοκτονικού drone, για παράδειγμα, ανέρχεται συνήθως σε μερικές χιλιάδες δολάρια ΗΠΑ. Ένα άρμα μάχης κοστίζει κατά μέσο όρο 3–4 εκατομμύρια δολάρια. Τρία τέτοια drones και ένας ικανός χειριστής μπορούν να καταστρέψουν ένα και μόνο άρμα, μεταβάλλοντας δραστικά την εξίσωση κόστους-οφέλους στο σύγχρονο πεδίο μάχης.
Η Αφρική αποτέλεσε πρώιμο πεδίο δοκιμών: τα drones διαμόρφωσαν τον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη. Από το 2019, έχουν σημειωθεί πολλαπλά περιστατικά αεροπορικών πληγμάτων ακριβείας από άγνωστα αεροσκάφη, προφανώς κατά παράβαση του εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών.
Στις αρχές του 2025, τα drones χρησιμοποιήθηκαν ως έτοιμη προς χρήση αεροπορική δύναμη στον βομβαρδισμό του Πορτ Σουδάν. Εκρήξεις συγκλόνισαν αυτή την κρίσιμη ανθρωπιστική πύλη κατά τη διάρκεια του συνεχιζόμενου εμφυλίου πολέμου στο Σουδάν μεταξύ των Στρατιωτικών Δυνάμεων του Σουδάν και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης.
Ο στρατός του Σουδάν απέδωσε αυτά τα πλήγματα στις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης, αναδεικνύοντας την θανάσιμη υιοθέτηση του πολέμου με drones από την παραστρατιωτική ομάδα. Ελλείψει επίσημης αεροπορίας, τα drones προσφέρουν στις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης μια χαμηλού κόστους, υψηλής φονικότητας λύση που προκαλεί συντριπτικά πλήγματα, ενώ ταυτόχρονα καλύπτει τους χειριστές τους με εύλογη άρνηση.
Πώς αλλιώς αλλάζει το τοπίο του πολέμου;
Ο πόλεμος πλέον διεξάγεται και σε άλλα μέτωπα.
Ο νεανικός πληθυσμός της Αφρικής καταναλώνει πληροφορίες κυρίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό προσφέρει εύφορο έδαφος για προπαγάνδα, παραπληροφόρηση και ψευδείς ειδήσεις – ενισχυμένες από την τεχνητή νοημοσύνη (AI) με ελάχιστο κόστος.
Τα deepfakes έχουν κάνει εκρηκτική είσοδο ως σοβαρή απειλή για την κυβερνοασφάλεια. Η παραπληροφόρηση με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης σε βιομηχανική κλίμακα είναι ήδη πραγματικότητα, ενισχύοντας τη ρητορική μίσους και στοχεύοντας το μήνυμα με ακρίβεια και εξαιρετικά χαμηλό κόστος.
Για παράδειγμα, ο ίδιος ο αλγόριθμος συστάσεων του TikTok έχει ήδη δεχθεί σφοδρή κριτική από αφρικανικές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για την ενίσχυση τοξικής ρητορικής.
Ήδη, ψευδείς αφηγήσεις ευδοκιμούν στην Αφρική χωρίς εξωτερική βοήθεια. Ο πραγματικός κίνδυνος της τεχνητής νοημοσύνης έγκειται στην ικανότητά της να εκτοξεύει την παραπληροφόρηση.
Οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν ότι η υπεράσπιση της πατρίδας δεν σημαίνει πλέον μόνο την προστασία καλωδίων και διακομιστών. Σημαίνει επίσης την προστασία της ίδιας της ακεραιότητας της πληροφορίας.
Τι πρέπει να γίνει;
Βάσει των ευρημάτων μου, υποστηρίζω ότι οι ρωγμές του σήμερα είναι οι παγκόσμιες κρίσεις του αύριο. Ο πόλεμος έχει αλλάξει ανεπιστρεπτί, και η επόμενη φάση του είναι ήδη εδώ.
Η κινητοποίηση της παγκόσμιας επαγρύπνησης είναι απόλυτη επιταγή – αλλιώς ο κόσμος κινδυνεύει να εκχωρήσει τον έλεγχο της βίας. Είναι αναγκαία η οικοδόμηση διεθνούς συναίνεσης γύρω από ήδη διαθέσιμους μηχανισμούς επιβολής για τη ρύθμιση των ένοπλων μη κρατικών δρώντων. Επίσης, απαιτείται ενίσχυση της παγκόσμιας ανταλλαγής πληροφοριών για την παρακολούθηση των κινήσεων και της επιρροής των μισθοφόρων στις ζώνες σύγκρουσης.
