Ντελακρουά: Η ελευθερία οδηγεί το λαό (1830.). Σήμερα η ελευθερία περιορίζεται στο δικαίωμα ψήφου και στην επιλογή των αγαθών της αγοράς…
Το εγχείρημα είναι δύσκολο. Ο ίδιος ο συγγραφέας το σημειώνει στην εισαγωγή: «για την ελευθερία έχουν ειπωθεί τα πάντα». Αξεπέραστος ορίζοντας οποιουδήποτε σχεδίου, αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων, αμφισβητήσεων, αρνήσεων, διεκδικήσεων, εγκωμίων και συκοφαντιών δια μέσου των αιώνων, οι οποίες ωστόσο φέρουν τη σφραγίδα της. Η ελευθερία είναι όντως το θεμέλιο κάθε ηθικής φιλοσοφίας και όλων των αρχών της εθελοντικής δράσης. Ακριβώς όπως ένα αξίωμα είναι μια μαθηματική πρόταση που θεωρείται ότι είναι αληθινή χωρίς να το έχει αποδείξει για να ξεκινήσει μια συλλογιστική, η ελευθερία πρέπει να προηγείται ο,τιδήποτε άλλου για να καταστήσει έγκυρο τον ηθικό προβληματισμό. Σε έναν απόλυτα καθορισμένο κόσμο, η ηθική ερώτηση “τι πρέπει να κάνω;” δεν έχει νόημα, αφού η επιλογή δεν υπάρχει.
Ιστορική ανατροπή
Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι το φιλοσοφικό ζήτημα της δράσης εμφανίστηκε σε έναν κόσμο – μεταξύ αρχαϊκής και κλασικής Ελλάδας – σε πολιτική κρίση που αμφισβητεί τη συλλογική δράση. Η ελευθερία, η οποία είναι η προϋπόθεση της, πρέπει να γίνει κατανοητή καθ’ εαυτήν από πολιτική άποψη. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η πολιτική φιλοσοφία εμφανίστηκε σε μια κοινωνική δομή, την πόλη των Αθηναίων, δίνοντας σε ορισμένα από τα μέλη της έναν βαθμό ελευθερίας.
Για άλλη μια φορά ο πολιτικός μας κόσμος βρίσκεται σε κρίση και για άλλη μια φορά η έννοια των λέξεων πρέπει να επανεξεταστεί. «Κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, αρνηθήκαμε την ελευθερία μας για να σώζουμε ζωές, ενώ κατά τη διάρκεια των αιώνων είχαμε θυσιάσει ζωές για να σώσουμε την ελευθερία», σημειώνει εύστοχα ο Σεσίλ Νουμά . Και ο νομικός προσθέτει: “Αυτή η εμπειρία έχει την αρετή να καλεί τον καθένα μας να αναρωτηθεί ξανά: από τι είμαστε ελεύθεροι;» Ποια είναι η πραγματική πολιτική μας ελευθερία; Είμαι ελεύθερος πολίτης σημαίνει μόνο ότι είμαι ψηφοφόρος;
Όλο το έργο ανάλυσης του Σεσίλ Νουμά μας δείχνει ότι αυτό το ερώτημα, το οποίο θα μπορούσε να φανεί αφηρημένο ή αποκλειστικά για τους φιλόσοφους, είναι όντως απόλυτη πραγματικότητα, την οποία θα πρέπει να αναστοχαστούμε υπό νέο πρίσμα, έστω και αν χρειαστεί να θέσουμε υπό αμφισβήτηση τα πάντα. «Κατά τη γνώμη μου, η κύρια όντως αιτία της κρίση της δημοκρατίας βρίσκεται στην κρίση της ελευθερίας. Η πρώτη πηγάζει από τη δεύτερη. Με άλλα λόγια, η προσδοκία μας δεν θα βρει μόνιμη διέξοδο χωρίς να επιλύσει την κρίση της ελευθερίας.”
Είναι λοιπόν ζήτημα εμβάθυνσης του προβληματισμού για να ελπίζουμε να φτάσουμε στον πυρήνα κάθε πολιτικού προβληματισμού και να τολμήσουμε να κοιτάξουμε την άβυσσο. «Παγκοσμίως, είναι το χρήμα που κατέχει την εξουσία, δεν είναι οι άνθρωποι. Παντού στον κόσμο, ο ρόλος του Κράτους περιορίζεται στη χρήση πολιτικών μέσων στην υπηρεσία της διαιώνισης των συνθηκών κυριαρχίας της αγοράς », διαπιστώνει ο Σεσίλ Νουμά στηριζόμενη στο έργο του κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Ο τελευταίος σημείωσε όντως: «Οι ανάγκες των ατόμων σε όρους αυτονομίας, αυτοπροσδιορισμού, αυθεντικής ζωής ή προσωπικής ολοκλήρωσης μετατρέπονται σε ανάγκη κατοχής και κατανάλωσης των αγαθών που προσφέρει η αγορά.”
Η αποτυχία του Διαφωτισμού
Σήμερα, συλλογικά, απέχουμε πολύ από την εικόνα του πολίτη με φωτισμένο και ανεξάρτητο πνεύμα που υποσχέθηκε ο Διαφωτισμός. Πρέπει λοιπόν να αναστοχαστούμε την ελευθερία μέσα σε ένα συλλογικό σχέδιο φορέα νοήματος. Ένα νέο συλλογικό σχέδιο απαιτεί δύο θεμελιώδη πράγματα: Διάγνωση όσο το δυνατόν πιο κοντά στην πραγματικότητα, όσο απελπιστική και αν είναι, και υιοθέτηση μιας πραγματικής στρατηγικής πολιτών, δηλαδή ένα εποικοδομητικό σχέδιο δράσης. Σε αυτό επιδίδεται αυτό το βιβλίο, το οποίο καλεί, παράδειγμα και, μεταξύ άλλων, “στη δημιουργία νέων συλλογικών διαδικασιών γύρω από τα δικαιώματα ψήφου και την πρωτοβουλία πολιτών, καθώς και νέα θεσμικά όργανα, όπως η Εκλογική Συνέλευση προερχόμενη από κλήρωση”. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης; Σίγουρα όχι :«Στο τρέχον πλαίσιο των ευρωπαϊκών συνθηκών, όντως, ο επανασχεδιασμός των πλαισίων του δημοκρατικού μας συστήματος είναι αναποτελεσματικός, δεδομένης της υπεροχής του συνταγματικής φύσης δικαίου της που καθορίζει τον πολιτικό προσανατολισμό των χωρών – μελών του.”
Οι κυβερνήσεις, λέει ο Σεσίλ Νουμά στην Κρίση Ελευθερίας, εργάζονται για τη διαιώνιση της κυριαρχίας της αγοράς και όχι στην κατοχύρωση της ελευθερίας των πολιτών
Σε περισσότερες από 400 σελίδες, ο Σεσίλ Νουμά επανεξετάζει την έννοια της ιθαγένειας, την ιδιότητα του ψηφοφόρου, τη σχέση με τις πληροφορίες και τις ψηφιακές τεχνολογίες, το κράτος δικαίου, την πολιτική οργάνωση, πάντα με πρωταρχικό στόχο : να πάρουμε στα σοβαρά τις ύψιστες έννοιες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, να δούμε τι έχουν στο στομάχι. Αλλοιώθηκαν αυτές οι λέξεις; Καθήκον μας να δείξουμε από ποιον και πώς. Πρέπει να επανακτήσουν τη λαϊκή λειτουργικότητα; Πρέπει να δείξουμε πώς και με ποιον.
Αυτό το πολύ λεπτομερές και συναρπαστικό βιβλίο έχει το πλεονέκτημα να συνδυάζει, σύμφωνα με τον καθιερωμένη διατύπωση, την απαισιοδοξία της νοημοσύνης με την αισιοδοξία της βούλησης. Ναι, η κατάστασή μας είναι κρίσιμη. Ναι, η πραγματική δημοκρατία στην εποχή των Big data, της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και της τεχνοκρατικής Ευρώπης είναι απλώς ένα φάντασμα. Αλλά αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο όλη οι καλής θέλησης άνθρωποι πρέπει να συγκλίνουν για να σκεφτούν και να προτείνουν νέα πρότυπα. Εάν πιστέψουμε το Γερμανό ποιητή, “όπου εμφανίζεται κίνδυνος, εμφανίζεται και ο σωτήρας.” Είτε αυτό είναι αλήθεια είτε όχι, δεν έχουμε κανένα άλλο καθήκον, ως πολιτικά ζώα, από το να σκεφτούμε και, συνεπώς, να προτείνουμε δρόμους για την από κοινού ζωή. Αυτό το βιβλίο αντιμετωπίζει το πρόβλημα, μεταβαίνοντας από απελπιστικά ευρήματα σε καινοτόμα και ενθαρρυντικά σχέδια. Ένα ιδιαίτερα γόνιμο παράδοξο.
*Ο Σεσίλ Νουμά είναι ένας νεαρός δικηγόρος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Μονπελιέ. Παθιασμένος με την πολιτική φιλοσοφία, Η κρίση της ελευθερίας είναι το πρώτο του δοκίμιο.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: https://frontpopulaire.fr/o/Content/co406165/la-crise-de-la-liberte
