Συνέντευξη με τον Γαλλοπέρση αναλυτή Ardavan Amir-Aslani
Ardavan Amir-Aslani: Η Τουρκία στο ΝΑΤΟ είναι ένας όλο και πιο «ενοχλητικός» σύμμαχος για τους Ευρωπαίους. Λόγω των πολιτικών δυσκολιών – το AKP γνώρισε την πρώτη του μεγάλη εκλογική αποτυχία στις δημοτικές εκλογές του 2019, χάνοντας κυρίως την Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα και την Αττάλεια – και ιδιαίτερα μιας οικονομικής κρίσης που επιδεινώθηκε από την πανδημία Covid-19, η αύρα που είχε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μέχρι στιγμής έχει αμαυρωθεί σημαντικά. Για να το αντιμετωπίσει, ο Τούρκος πρόεδρος – ο οποίος παραμένει πολιτικό ζώο ικανό στην πρόκληση και τις εντυπώσεις – έχει κάνει τη διπλωματική σκηνή το κύριο πεδίο μάχης του για να ελκύσει την κοινή γνώμη και να επανακινητοποιήσει την εκλογική του βάση.
Ο Ερντογάν εμπνέεται χρόνια τώρα από ένα εθνικιστικό σχέδιο που μερικές φορές ονομάζεται “νεο-Οθωμανισμός”, το οποίο στοχεύει στο παλαιό μεγαλείο της Τουρκίας, αν και αρκετά εξιδανικευμένο ή ακόμη και φανταστικό στην επίσημη επικοινωνία. Μεταξύ των προτύπων του, ο Ερντογάν επικαλείται τον Μωάμεθ τον Κατακτητή περισσότερο από τον Ατατούρκ, του οποίου η κοσμική κληρονομιά σβήνει σταδιακά. Πολύ ευσεβής, ο Τούρκος πρόεδρος επαναφέρει σταδιακά τη θρησκεία στη δημόσια σφαίρα. Οι εμπλοκές της Τουρκίας στις συριακές συγκρούσεις στη συνέχεια στη Λιβύη, οι ασκήσεις στη θαλάσσια ζώνη της Ελλάδας και πιο πρόσφατα η «επανάκτηση» της Αγίας Σοφίας- του μουσείου από το 1934 με τη βούληση του Ατατούρκ που σήμερα μετατράπηκε σε τζαμί – εκφράζουν αυτήν την επεκτατική επιθυμία και αυτό το όνειρο να κάνει την Τουρκία ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου στη θέση της Σαουδικής Αραβίας ή της Αιγύπτου. Αυτή η επιθετική εξωτερική πολιτική κρυσταλλώνεται φυσικά στη Μεσόγειο, το παραδοσιακό σύνορο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ, που ήταν η πρώην ζώνη επιρροής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέσω των ενεργειακών της στόχων στην Ανατολική Μεσόγειο και μέσω της συμμετοχής της στη Λιβύη, στρατηγικού κλειδιού των μεταναστευτικών ροών από την υποσαχάρια Αφρική, η Τουρκία απειλεί άμεσα τη σταθερότητα της νότιας Ευρώπης και κυρίως ένα από τα μέλη και συμμάχους της εντός του ΝΑΤΟ, την Ελλάδα. Από το 2014, χρησιμοποιεί και κάνει κατάχρηση του εκβιασμού για τη μοίρα των έξι εκατομμυρίων προσφύγων που απειλεί να “αμολήσει” στην Ευρώπη, εάν αυτή αμφισβητήσει υπερβολικά τον επεκτατισμό της.
Με αυτόν τον τρόπο, αμφισβητεί σοβαρά την αξιοπιστία του ΝΑΤΟ, το οποίο δεν ανταποκρίνεται στο ύψος αυτών των προκλήσεων. Ωστόσο, η Ατλαντική Συμμαχία γνωρίζει πολύ καλά την αναξιοπιστία της Τουρκίας, η οποία δεν διστάζει να εφοδιάζεται με ρωσικό εξοπλισμό ή να κατευθύνει τα όπλα της εναντίον γαλλικών φρεγατών ανοιχτά της Κρήτης, ενώ είναι σύμμαχος! Για αρκετούς μήνες, η Τουρκία μπλόκαρε τις διαπραγματεύσεις για ένα αμυντικό σχέδιο για την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, που συνορεύουν με τη Ρωσία, τη σύμμαχό της. Αντιτίθεται στις εταιρικές σχέσεις με χώρες όπως το Ισραήλ, την Αρμενία ή την Αίγυπτο για προφανείς πολιτικούς ή ιστορικούς λόγους, και φτάνει μέχρι να απαιτεί από την Ατλαντική Συμμαχία – μέχρι τώρα μάταια – την εγγραφή ορισμένων ανεξάρτητων κουρδικών ομάδων στον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων, ενώ είναι πολύτιμοι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ευρωπαίων στον αγώνα κατά της Daesh και της Αλ Κάιντα στη Συρία και το Ιράκ. Ωστόσο, το ΝΑΤΟ παραμένει παράλυτο, μεταξύ άλλων, από την εσωτερική του λειτουργία που βασίζεται σε συναίνεση, και ως εκ τούτου δεν μπορεί να καταλήξει σε μια σαφή στρατηγική έναντι της Τουρκίας.
Πώς εξηγείται η έλλειψη αντίδρασης της ΕΕ απέναντι σε αυτές τις απειλές;
Νομίζω ότι υπάρχουν αρκετές εξηγήσεις, και ιδίως οι τύψεις συνείδησης των Ευρωπαίων ότι άφησαν τις διαπραγματεύσεις ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ να λιμνάζουν. Σε αντίδραση, η απομάκρυνση του Ερντογάν από τη Δύση, σταδιακή τα τελευταία χρόνια, ριζοσπαστική μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 και τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, φαίνεται να σφραγίζει αυτό το διαζύγιο με τις ευρωπαϊκές αξίες.
Αν όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει παράλυτη απέναντι στην Τουρκία, πιστεύω, αυτό οφείλεται κυρίως στη διαφορά νοοτροπίας. Σήμερα, ο πιο ισχυρός αντίπαλος δεν είναι αυτός που έχει τον καλύτερο στρατό ή την καλύτερη διπλωματία, είναι αυτός που είναι έτοιμος να αναλάβει το οικονομικό και πάνω απ ‘όλα το ανθρώπινο κόστος μιας σύγκρουσης. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι έχουν διαφορετική νοοτροπία η οποία, κατά τη γνώμη μου, τους αποδυναμώνει και η οποία μπορεί να παρατηρηθεί στη συνολική πολιτική στρατηγική τους στη Μέση Ανατολή. Αυτό εκδηλώθηκε κατάφωρα τον περασμένο Ιούνιο μετά την τουρκική επίθεση εναντίον της γαλλικής φρεγάτας Κουρμπέ, η οποία ωστόσο ηγούνταν μιας αποστολής ναυτικής ασφάλειας του ΝΑΤΟ, του οποίου η Τουρκία υποτίθεται ότι είναι μέλος! Αντί για αντίποινα, η Γαλλία αποφάσισε να αναστείλει τη συμμετοχή της στην Επιχείρηση Sea Guardian. Πρόκειται για φοβερή παραδοχή αδυναμίας!
Τα μέλη του ΝΑΤΟ γνωρίζουν απόλυτα την κατάσταση, αλλά δεν τολμούν να αντιδράσουν σε έναν σύμμαχο τέτοιου στρατηγικού βάρους, που βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Μέσης Ανατολής. Αυτή η απροθυμία έγινε ξεκάθαρη όταν ο Εμμανουέλ Μακρόν προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να συστήσει ένα μέτωπο εναντίον της Τουρκίας μετά το συμβάν της 10ης Ιουνίου. Μόνο 8 από τις 30 χώρες το υποστήριξαν. Ξεχνάμε επίσης ότι μέσω του ΝΑΤΟ, οι Ηνωμένες Πολιτείες εγγυώνται την ασφάλεια της Ευρώπης, τουλάχιστον αυτό είναι το σημείο εκκίνησης. Όμως, αντιμέτωπη με την παγκόσμια αποδέσμευση των Αμερικανών και την αδιαφορία του Ντόναλντ Τραμπ, προσωπικά, για τις διατλαντικές σχέσεις, αυτή η συμμαχία δεν ισχύει πλέον σήμερα. Οι Ευρωπαίοι πρέπει επομένως να το λάβουν υπόψη και να διασφαλίσουν την ασφάλειά τους με τους δικούς τους πόρους. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας δημιουργήθηκε για το σκοπό αυτό, αλλά ενισχύθηκε μόνο με 7 δις κατά την περίοδο 2021-2027, πολύ κάτω από τις αρχικές φιλοδοξίες. Συγκριτικά, ο γαλλικός προϋπολογισμός για την άμυνα ανέρχεται σε 37,5 δις ευρώ μόνο για το έτος 2020! Αυτό δείχνει την έλλειψη φιλοδοξίας ή ρεαλισμού που οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να επιδεικνύουν σε θέματα άμυνας και αυτονομίας.
Ardavan Amir-Aslani
Μπορεί η ΕΕ να αντιδράσει σήμερα στις ηγεμονικές φιλοδοξίες του Ερντογάν στη Μεσόγειο;
Προφανώς μπορεί, υπό την προϋπόθεση να βγει από αυτή τη «στρατηγική λήθαργο» που κατήγγειλε ο Hubert Védrine. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι βλέπουμε την Ελλάδα, την πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που απειλείται άμεσα από τον τουρκικό ακτιβισμό, να είναι το κίνητρο αυτής της αφύπνισης και να ζητεί μια ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής για το ζήτημα. Μόλις χθες, η Τουρκία έστειλε και πάλι ένα σεισμικό ερευνητικό σκάφος στη θαλάσσια ζώνη της Ελλάδας, στο κέντρο του Αιγαίου. Η ειρήνη απειλείται σαφώς, αλλά η ΕΕ καθυστερεί ακόμα να αντιδράσει. Τόσο πολύ που η Ελλάδα έχει ήδη στραφεί σε έναν άλλο απροσδόκητο διπλωματικό εταίρο, με τον οποίο επανέλαβε πρόσφατα τις διπλωματικές σχέσεις: τη Συρία. Αυτό ήταν ένα από τα αιτήματα του ελληνικού ακροδεξιού κόμματος Χρυσή Αυγή. Η πρώην Ελληνίδα πρέσβειρα στη Δαμασκό, Τασία Αθανασίου, διορίστηκε ειδική απεσταλμένη για τις συριακές υποθέσεις τον περασμένο Μάιο, αναμφίβολα προϋπόθεση για το άνοιγμα της ίδιας της πρεσβείας.
Αυτή η προσέγγιση γίνεται εύκολα κατανοητή για γεωπολιτικούς και ιστορικούς λόγους. Η Συρία και η Ελλάδα έχουν διατηρήσει, παρά τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, ουσιαστικούς οικονομικούς δεσμούς για το καθεστώς Άσαντ – ιδίως με το εμπόριο φωσφορικών αλάτων. Από τον 14ο αιώνα, η Αντιόχεια είναι η έδρα του Ορθόδοξου Πατριαρχείου, και ως εκ τούτου πολλοί Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί θεωρούν τον Μπασάρ Ελ-Άσαντ ως προστάτη των Χριστιανών στη Συρία. Το θέμα έχει τη σημασία του μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τόπο λατρείας, το οποίο ανησυχεί την ελληνική μειονότητα που ζει στην Τουρκία. Μια ελληνο-συριακή συμμαχία ενάντια σε αυτόν τον κοινό εχθρό που απειλεί τα συμφέροντά τους στην Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται προφανής, με κίνδυνο, η Ελλάδα να απομονωθεί από τις ΗΠΑ και τους ευρωπαίους γείτονές της. Όμως, το να αναζητήσει βοήθεια από ένα δικτατορικό καθεστώς εξακολουθεί να είναι ένα πολύ κακό σημάδι για την ευρωπαϊκή διπλωματία! Ωστόσο, η διαδικασία θα μπορούσε να πυροδοτήσει την πολυαναμενόμενη ανάληψη πρωτοβουλιών από την πλευρά των Ευρωπαίων. Όλοι γνωρίζουν την τουρκική απειλή, οπότε πρέπει να επιδείξουν πραγματισμό και τόλμη για να πετύχουν συναίνεση, και τελικά να απαντήσουν στις τουρκικές επιθέσεις.
