Το Qatargate ξεκίνησε ως ένα «τέλειο» σκάνδαλο: βαλίτσες μετρητών, φωτογραφίες, συλλήψεις επωνύμων, μια Ελληνίδα αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου στο κέντρο της θύελλας. Τρία χρόνια μετά, όμως, γίνεται όλο και πιο καθαρό ότι κινδυνεύει να μετατραπεί σε κάτι πολύ διαφορετικό: σε ένα Belgiangate, ένα σκάνδαλο όχι τόσο διαφθοράς πολιτικών, αλλά εκτροχιασμού των βελγικών θεσμών δικαιοσύνης και της διαπλοκής τους με τα media.
Κι εδώ ακριβώς επανέρχεται στο προσκήνιο η Εύα Καϊλή: όχι μόνο ως «σύμβολο» της υπόθεσης, αλλά ως πιθανό θύμα μιας διαδικασίας που δείχνει να έχει παραβιάσει θεμελιώδεις κανόνες δίκαιης δίκης. Η ενδεχόμενη αθωότητά της δεν είναι πια ένα επικοινωνιακό επιχείρημα της υπεράσπισης· είναι ένα σενάριο που οφείλουμε να πάρουμε σοβαρά υπόψη, αν δεν θέλουμε να νομιμοποιήσουμε ένα μοντέλο «δικαιοσύνης μέσω διαρροών».
Από το Qatargate στο Belgiangate;
Τα ρεπορτάζ της ιταλικής και βελγικής δημοσιογραφίας, όπως μεταφέρονται από διεθνή μέσα, είναι αποκαλυπτικά:
- Ο πρώην διευθυντής του βελγικού Γραφείου Καταπολέμησης της Διαφθοράς (OCRC) Hugues Tasiaux έχει ήδη τεθεί υπό έρευνα και απομακρυνθεί από τα καθήκοντά του.
- Ελέγχεται η δράση του επικεφαλής των ερευνών Bruno Arnold και η εμπλοκή του πρώην εισαγγελέα Raphael Malagnini.
- Ολόκληρο δίκτυο διαρροών καταγγέλλεται ότι οργανώθηκε συστηματικά, με κρυπτογραφημένα μηνύματα, «φανταστική» ομάδα Medusa και συντονισμένη τροφοδότηση δημοσιογράφων με υλικό από τη δικογραφία.
- Υπάρχει πλέον επίσημος φάκελος για παραβίαση ανακριτικού απορρήτου, με σύλληψη Βέλγου επιθεωρητή που φέρεται να είχε στήσει δίκτυο δημοσιογράφων στους οποίους διοχετεύονταν εμπιστευτικά στοιχεία της έρευνας – ακόμη και έγγραφα που αφορούσαν άμεσα τις συλλήψεις Γκιόργκι και Καϊλή.
Αν όλα αυτά επιβεβαιωθούν, δεν μιλάμε για «λίγες υπερβολές» ή για ένα «λάθος επικοινωνίας». Μιλάμε για πιθανές ποινικές ευθύνες: παραβίαση απορρήτου, παραβίαση τεκμηρίου αθωότητας, καταχρηστική προφυλάκιση, σύγκρουση συμφερόντων του ανακριτή, χειραγώγηση της κοινής γνώμης μέσω επιλεκτικών διαρροών.
Όπως σωστά γράφει το Il Dubbio, δεν πρόκειται για μια απλή διαρροή, αλλά για «σύστημα» – μια σχέση ανταλλαγής μεταξύ εισαγγελικών αρχών και μέρους του Τύπου: «εσείς μας δίνετε τα scoops, εμείς νομιμοποιούμε το αφήγημά σας». (Il Dubbio) Αυτό δεν είναι κράτος δικαίου· είναι θεατροκρατία.
Η Καϊλή ανάμεσα σε δικαιοσύνη και επικοινωνία
Σε αυτό το πλαίσιο, η θέση της Εύας Καϊλή πρέπει να ξαναδιαβαστεί.
Μπορεί να βρέθηκαν χρήματα σε τσάντες στο σπίτι της αλλά η δικαιοσύνη δεν είναι reality show· δεν μπορεί να κρίνει κάποιος μόνο από τις φωτογραφίες – ούτε να προφυλακίζεται επί μήνες με βάση μια δημόσια εντύπωση που έχει κατασκευαστεί μέσα από διαρροές και δημοσιεύματα.
Όταν σήμερα βλέπουμε ότι:
- ο ίδιος ο μηχανισμός της βελγικής έρευνας βρίσκεται στο εδώλιο,
- εξετάζεται αν έχει παραβιαστεί το ανακριτικό απόρρητο σε βάρος της,
- αμφισβητείται η αμεροληψία του αρχικού ανακριτή και η αξιοπιστία του βασικού «μεταμελημένου» μάρτυρα Παντσέρι,
τότε η ενδεχόμενη αθωότητα της Καϊλή δεν είναι απλώς μια θεωρητική πιθανότητα. Είναι ένα σοβαρό ενδεχόμενο, που αν επιβεβαιωθεί, θα σημαίνει ότι μια Ελληνίδα ευρωβουλευτής χρησιμοποιήθηκε ως «παράδειγμα προς τέρψιν» ενός θεαματικού, αλλά ελαττωματικού, αντιδιαφθορικού εγχειρήματος.
Ακόμη κι αν κάποια μορφή ποινικής ευθύνης αποδειχθεί, το ζήτημα παραμένει: μπορεί μια έρευνα να θεωρηθεί νόμιμη όταν έχει δομηθεί πάνω σε διαρροές, σε media trials, σε παραβίασεις δικαιωμάτων; «Μια έρευνα που βασίζεται σε διαρροές δεν μπορεί να θεωρηθεί νόμιμη» λέει ο δικηγόρος του Francesco Giorgi – και η φράση αυτή αγγίζει και την υπόθεση Καϊλή.
Αν η υπεράσπισή της καταφέρει να αποδείξει ότι τα δικαιώματά της καταπατήθηκαν συστηματικά, τότε δεν αποκλείεται να μιλάμε στο τέλος για το σκάνδαλο της βελγικής δικαιοσύνης.
Ο ρόλος των media: από watchdog σε προέκταση της εισαγγελίας
Η ιταλική ανάλυση επισημαίνει κάτι βαθύτερο: το Qatargate αποκαλύπτει τον κίνδυνο να μετατραπεί η δημοσιογραφία σε «υπηρέτρια» της εισαγγελικής εξουσίας. (Il Dubbio)
Όταν:
- τίτλοι προαποφασίζονται πριν γίνουν οι έφοδοι,
- προσχέδια άρθρων στέλνονται στην αστυνομία για «έγκριση»,
- οι εισαγγελείς γίνονται de facto ηθικοί καθοδηγητές της κοινωνίας,
τότε χάνουμε και τη δικαιοσύνη και την ελευθεροτυπία. Η πρώτη εργαλειοποιεί τη δεύτερη για να χτίσει αφήγημα «μεγάλης κάθαρσης», η δεύτερη παύει να ελέγχει την εξουσία και λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της. Το αποτέλεσμα είναι ένας επιθετικός λαϊκισμός της νομιμότητας: η κατηγορία αντιμετωπίζεται ως απόδειξη, η προφυλάκιση ως τιμωρία, η πραγματική δίκη ως τυπική λεπτομέρεια.
Σε αυτό το σκηνικό, η εικόνα της Καϊλή με τις βαλίτσες μετρητών δεν είναι απλώς ένα γεγονός· είναι σκηνοθετημένο σύμβολο, προϊόν μιας διαδικασίας όπου η αφήγηση προηγήθηκε της απόδειξης.
Γεωπολιτική διάσταση: Ευρώπη, Κόλπος και «κανονιστική ισχύς»
Το Qatargate δεν είναι μόνο ποινική υπόθεση· είναι και γεωπολιτικό επεισόδιο.
Την περίοδο που ξέσπασε, η Ευρώπη αναζητούσε απεγνωσμένα εναλλακτικές πηγές ενέργειας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το Κατάρ και άλλες χώρες του Κόλπου βρίσκονταν στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για LNG, επενδύσεις και επιρροή. Δεν είναι τυχαίο ότι το αφήγημα του Qatargate «κούμπωσε» ιδανικά πάνω σε έναν ευρωπαϊκό λόγο περί «ξένης διείσδυσης», «διπλωματίας της βαλίτσας» και «διεφθαρμένων θεσμών στις Βρυξέλλες».
Αν όμως τώρα η βασική ποινική υπόθεση αποδειχθεί διάτρητη, τι σημαίνει αυτό;
- Πρώτον, ότι η ΕΕ εκτίθεται ως δύναμη που καταγγέλλει αυταρχικά καθεστώτα για αδιαφάνεια, την ώρα που ένα από τα κεντρικά της κράτη-μέλη εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τον μηχανισμό κατά της διαφθοράς για λόγους θεάματος.
- Δεύτερον, ότι προσφέρει στους αντιπάλους της (Ρωσία, Κίνα, αλλά και ορισμένα καθεστώτα του Κόλπου) ένα ισχυρό επιχείρημα: «μιλάτε για κράτος δικαίου, ενώ ούτε οι δικές σας έρευνες δεν αντέχουν σε σοβαρό δικαστικό έλεγχο».
- Τρίτον, ότι δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο: εάν η μάχη κατά της ξένης επιρροής στην ΕΕ γίνει πάνω σε σαθρές δικονομικές βάσεις, η επόμενη φορά που θα χρειαστεί πραγματικά να αποκαλυφθεί ένα δίκτυο επιρροής, η αξιοπιστία θα είναι ήδη τραυματισμένη.
Εάν αποδειχθεί ότι υπήρξε κατάχρηση εξουσίας σε βάρος της Καϊκλή, τότε η Αθήνα δεν μπορεί να κάνει πως δεν βλέπει. Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων ενός Έλληνα πολίτη —ανεξαρτήτως πολιτικών συμπαθειών— είναι και ζήτημα εθνικής αξιοπρέπειας.
Τι μένει από εδώ και πέρα;
Δεν γνωρίζουμε αν η Καϊλή είναι απολύτως αθώα ή αν φέρει κάποιο επίπεδο ευθύνης. Αυτό που πλέον ξέρουμε, όμως, είναι ότι:
- η βελγική έρευνα έχει σοβαρές σκιές,
- μέρος των θεσμών που την οργάνωσαν βρίσκονται υπό διερεύνηση,
- το σύνολο της υπόθεσης απειλεί να εξελιχθεί σε φιάσκο για το ίδιο το βελγικό κράτος δικαίου.
Αν επιβεβαιωθούν οι παρατυπίες, τότε η ενδεχόμενη αθώωση της Καϊλή δεν θα είναι απλώς προσωπική δικαίωση· θα είναι κατηγορώ απέναντι σε έναν ολόκληρο μηχανισμό που προτίμησε την εικόνα από το δίκαιο. Και τότε, το πραγματικό σκάνδαλο δεν θα λέγεται πια Qatargate. Θα λέγεται Ευρώπη.
