Του κ. Βασίλη Παπαγεωργίου, Ομότιμου Καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΩΝ: Τον Μάϊο του 2020 οι “Ανιχνεύσεις” είχαν δημοσιεύσει μια τριλογία του Ομότιμου Καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Βασίλη Παπαγεωργίου για το Σχέδιο Μανχάταν. ΕΔΩ Προς το τέλος του κειμένου του ο κ. Παπαγεωργίου έκανε μια αναφορά στην αφετηρία του θεσμικού ιδεώδους του Πανεπιστημίου και στο πως βλέπει το σύγχρονο πανεπιστήμιο. Αυτές τις παραγράφους, τις οποίες θεωρούμε σημαντικές, επαναδημοσιεύουμε παρακάτω, με αφορμή την ένταση που δημιουργείται σε μια μεταβατική περίοδο διαμόρφωσης αυτού του νέου πανεπιστημίου.
To Πανεπιστήμιο δημιουργήθηκε το δωδέκατο αιώνα. Αναπτύχθηκε μέσα από μοναστικά και επισκοπικά σχολεία προηγούμενων αιώνων και υπήρξε αρχικά μια σχολαστική συντεχνία αποτελούμενη από καθηγητές και φοιτητές. Ο Leonhard Froese (1971) έχει περιεκτικά διατυπώσει την άποψη: «Η έννοια του Πανεπιστημίου αρχικά σήμαινε – όπως προσδιορίσθηκε στο Παρίσι το 1213: “The universitas magistrorum et scholarium or studentium” η ολότητα, η κοινότητα και ο σύνδεσμος δασκάλων και μαθητών, καθηγητών και φοιτητών, που οργανώνονται μεταξύ τους προς την εκπλήρωση των κοινών ερευνητικών τους ενδιαφερόντων». Εδώ ακριβώς βρίσκονται οι αφετηρίες του θεσμικού ιδεώδους του Πανεπιστημίου.
Ένα από τα κλασσικά μοντέλα Πανεπιστημίου, κυρίως του ευρωπαϊκού χώρου, είναι αυτό του Αλεξάντερ φον
Χούμπολτ. Στην αυθεντική εκδοχή του, το Χουμπολτιανό Πανεπιστήμιο όφειλε να είναι μία αυτόνομη επικράτεια με την ιδιαίτερη αποστολή της. Ο αυθεντικότερος εκφραστής του, ο Karl Jaspers (1883 – 1969), παρομοιάζει το πανεπιστήμιο:
«Mε ένα κράτος μέσα στο Κράτος το οποίο βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση με την κρατική εξουσία και την πολιτική χειραγώγηση. Γιατί το Πανεπιστήμιο ιδεωδώς ελέγχει το κράτος με τη δύναμη της αλήθειας και όχι με τη βία. Αυτός είναι και ο λόγος άλλωστε για τον οποίο ο καθηγητής οφείλει να αναζητά την αλήθεια, καθώς δεν είναι ούτε δημόσιος υπάλληλος, ούτε μέλος σωματείου, ούτε πολιτικός, ούτε προπαγανδιστής πολιτικών απόψεων».
Ως εκ τούτου, γενικά, ο διαχωρισμός κράτους και πανεπιστημίου συνειδητά σηματοδοτήθηκε από ένα προσεκτικά δομημένο σύστημα ηθικής το οποίο βασιζόταν στον χωρισμό και στην αμοιβαία πολιτική ουδετερότητα. Ωστόσο, σε αρκετές χώρες, τα Πανεπιστήμια δεν είναι πλέον συντεχνίες με την κοινωνιολογική έννοια του όρου. Τα πανεπιστημιακά συστήματα έχουν υποστεί τις συνέπειες της κρατικής παρέμβασης, των αντιλήψεων περί «αποδοτικότητας» και κυρίως την επίδραση της αγοράς. Στο κατώφλι του εικοστού πρώτου αιώνα, η παγκόσμια δημόσια δαπάνη στην εκπαίδευση ξεπερνά τα δύο τρισεκατομμύρια δολάρια. Η εκπαίδευση επομένως, αποτελεί ένα τεράστιο τομέα ο οποίος ήδη περιγράφεται ως κολοσσιαία «αγορά». Με φόντο την παγκοσμιοποίηση, και με το ελεύθερο εμπόριο να προτείνεται ως πανάκεια από του υπέρμαχους του οικονομικού φιλελευθερισμού, η εκπαίδευση είναι τώρα στο στόχαστρο των επιχειρηματιών.
Το Ελληνικό Πανεπιστήμιο στις μέρες μας χαρακτηρίζεται ως ένα μοναδικό υβριδικό μοντέλο, προερχόμενο από τη μικτογέννεση ενός κρατικού και ενός αγοραίου κλώνου. Έχει ένα σκληρό απαρχαιωμένο κέλυφος κρατικίστικου παρεμβατισμού και ένα αγοραίο διαβρωμένο πυρήνα. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι η έλλειψη προγραμματισμού, χρηματοδότησης και ακαδημαϊκής παράδοσης, δηλαδή των βασικών προϋποθέσεων ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού πανεπιστήμιου. Συμφυές γνώρισμα του μοναδικού αυτού αναχρονιστικού μοντέλου είναι και η αποσύνθεση της εργασιακής κοινότητας των μελών του.
Στο απόγειο αυτής της ανεξέλεγκτης κατάστασης όλο και πιο επίκαιρο είναι το αίτημα της επιστροφής του Ελληνικού Πανεπιστημίου στις αφετηρίες του θεσμικού ιδεώδους του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, με τις απαραίτητες βελτιώσεις και εκσυγχρονισμούς. Στο μετέωρο ερώτημα τι είδους πανεπιστήμιο θέλουμε η απάντηση πρέπει να είναι: Το Κοινωνικό Πανεπιστήμιο.
Το Κοινωνικό Πανεπιστήμιο είναι μία μορφή του Δημόσιου Πανεπιστημίου. Σκοπός του είναι η άμεση και αμφίδρομη σχέση πανεπιστημιακής κοινότητας με την κοινωνία. Η αρχή αυτή διέπει και τις δύο διαστάσεις της σχέσης: την ερευνητική και τη διδακτική.
«Αναγκαίος όρος της σύγχρονης δημοκρατίας είναι η ισότητα στη δημόσια χρήση της επιστήμης. Η αγορά
εγκαθιστά την ανισότητα στη χρήση της επιστήμης, εφόσον διαθέτει τις ερευνητικές υπηρεσίες κατά την αγοραστική δύναμη του καθενός. Συνεπώς, όσο διατηρείται το αίτημα της δημοκρατίας, θα διατηρείται και το αίτημα της μη αγοραίας έρευνας. Στις συνθήκες αυτές, ενώ το Δημόσιο Πανεπιστήμιο διακατέχεται από τη σύνδεση της έρευνας με την αγορά, το Κοινωνικό Πανεπιστήμιο σε αντιδιαστολή, θέτει ως στόχο την άμεση σύνδεση της έρευνας με την κοινωνία». (Δ. Κωτσάκης, «Ανοιχτό Πολυτεχνείο», Θεσσαλονίκη, 1993).
Μάιος 2020
Βασίλειος Π. Παπαγεωργίου
Ομότιμος Καθηγητής, Πολυτεχνικής Σχολής, ΑΠΘ
