Στα Μικρά Αρχαιολογικά, η Αρχαιολόγος Ελένη Στούμπου μας μιλά για τον αμφορέα της Ελευσίνας και μας παρουσιάζει ένα σχετικό βίντεο.
Ο ΑΜΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ
Η ταινία παρακολουθεί το επεισόδιο της τύφλωσης του Kύκλωπα Πολύφημου από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του με τη γλώσσα του παραμυθιού, όπως το αφηγείται η ραψωδία Ι της Ιλιάδας. Οι εικόνες προέρχονται από τον περίφημο πρωτοαττικό αμφορέα του Μουσείου της Ελευσίνας (650 π.Χ.), ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για την ταφή ενός παιδιού.
Για παιδιά 6-8 ετών
Σενάριο-σκηνοθεσία: Eλένη Στούμπου
Επιστημονική επιμέλεια: Καλλιόπη Παπαγγελή Μουσική επένδυση: O παραδοσιακός σκοπός “Τζιβαέρι” σε οργανική εκτέλεση με κρητική λύρα
Διάρκεια: 4′.00”
Παραγωγή: Ελένη Στούμπου, 2005
Βραβείο μικρού μήκους Festival International du Film d’ Archéologie,
Besançon, Γαλλία, 2007.
Εύφημη μνεία VII International Archaeological Film Festival of the
Bidasoa, Irun, Ισπανία, 2007.
Συμμετοχές στα φεστιβάλ:
“Aγών”, Θεσσαλονίκη, 2006.
Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, 2006.
Rassegna del Cinema Archeologico, Rovereto, Ιταλία, 2006.
The Archaeology Channel Film Festival, Εugene, Oregon, Η.Π.Α., 2006.
Eugene International Film Festival, Oregon, Η.Π.Α., 2007.
Σήμερα θα δούμε μια ταινία πολύ μικρού μήκους, διάρκειας 4 λεπτών, παραγωγής του 2005, με θέμα τη μία παράσταση από τον περίφημο πρωτοαττικό “Αμφορέα της Ελευσίνας”. Ο Αμφορέας ό,τι έχει να μας πει, θα μας το πει πολύ γρήγορα.
Όταν μπαίνουμε στα μουσεία, ιδίως παλιότερα, πριν γίνουν επενδύσεις στις μουσειολογικές μελέτες, αλλά και τώρα στα θαυμάσια μικρά μουσεία των νησιών και των μικρών πόλεων, βλέπει κανείς αναρίθμητα αγγεία μέσα σε γυάλινες όρθιες βιτρίνες. Είναι τόσο πολλά που σχεδόν σε αποθαρρύνουν να τα ξεχωρίσεις και να τα κοιτάξεις προσεκτικά. Μοιάζουν όλα τα ίδιο, σαν να πρόκειται για αρχαίο κατάστημα που τα πουλάει. Όμως δεν είναι έτσι. Ας ξεχωρίσουμε ένα από τα πολλά. Αυτό το ένα είναι αρκετά μεγάλο και το έβαλαν μόνο του, σε βάση, για να μπορείς να μπορείς να περπατήσεις και να το δεις γύρω γύρω. Αλλά το σημαντικό δεν είναι αυτό. Τα αγγεία είναι σαν βιβλιαράκια που μας άφησαν οι αρχαίοι καλλιτέχνες. Γύρω γύρω απλώνεται μια ιστορία, που μας τη λένε ο καθένας με το δικό του τρόπο, κι επειδή τα αγγεία δεν ήταν και τόσο ακριβά και δεν τους κυνηγούσε πολύ αυτός που έδωσε την παραγγελία -για την ακρίβεια, έφτιαχναν πολλά με τα θέματα που είχαν ζήτηση και μετά στο κατάστημα τα διάλεγε ο πελάτης, ή τα έστελναν με τα καράβια να πουληθούν σε μακρινές χώρες και αποικίες ελληνικές – οπότε, εκεί, αφεντικό του εαυτού του, ο καλλιτέχνης έκανε τα δικά του.
Υπάρχουν αγγεία με αριστουργηματικές συνθέσεις, που μεταφέρθηκαν πιθανότατα από επιτοίχια έργα τέχνης, άλλα με πολύ χιούμορ, με καλλιτεχνικά λογοπαίγνια, αγγεία άψογα, αγγεία που έγιναν στο πόδι για την “επαρχία”, αγγεία τσαπατσούλικα που έτρεξαν τα χρώματα κι ο ζωγράφος δεν μπήκε καν στον κόπο να τα σκουπίσει. Όλα όμως μιλάνε. Πιάνουμε μια λεπτομέρεια, βλέπουμε το σχέδιο, τις μορφές, τις κινήσεις, τη γρηγοράδα του πινέλου, τα λάθη που διόρθωσε, βλέπουμε το χέρι του παραγιού στις ζώνες με τα γεμίσματα, βλέπουμε πόσο καλά ψήθηκε, αν του στράβωσε και πάλι το έβαλε να το πουλήσει, μπορεί στο ράφι με τις προσφορές για κανένα υποδεέστερο νοικοκυριό.
Το αγγείο που πήραμε είναι σαν σελίδα από το μάθημα της ελληνικής γλώσσας. Ο αγγειογράφος μιλάει για ένα επεισόδιο που τα παιδιά το ήξεραν, αφού το είχαν κάνει στο σχολείο.
Αφού τράβηξαν πολλά βάσανα, θαλασσοδαρμένοι ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του, στο δρόμο του γυρισμού από την Τροία, εξουδετέρωσαν τον αγροίκο κι άσπλαχνο Κύκλωπα. Η παράσταση του αγγείου μιλάει για την τύφλωση του Πολύφημου, του τρομερού γιού του Ποσειδώνα, που έτρωγε τους συντρόφους του Οδυσσέα δυό δυό σαν νάτανε κοψίδια. Ο πολυμήχανος, ο πονηρός, ο αξεπέραστος ήρωας των Ελλήνων ετοίμασε πώς θα τον παγιδέψει.
Σας διαβάζω από την Οδύσσεια, το αναγνωστικό του δημοτικού στα αρχαία χρόνια, από τη ραψωδία Ι (Ο Οδυσσέας διηγείται στους Φαίακες τις περιπέτειές του στους Κίκονες, στους Λωτοφάγους και τους Κύκλωπες), σε μετάφραση Μαρωνίτη:
“Κι όταν χαράζοντας την άλλη μέρα, ρόδινη φάνηκε στον ουρανό η Αυγή,
τότε κι εκείνος άναψε πυρά κι άρμεξε τα καλά του γιδοπρόβατα
όλα με τη σειρά, βάζοντας κάτω από την κάθε μάνα το μικρό της.
Αποτελειώνοντας, μ’ όση σπουδή μπορούσε, το έργο της ημέρας,
άρπαξε πάλι δύο συντρόφους, τους έφαγε για πρόγευμα.
Κι όταν απόφαγε, έβγαλε το παχύ κοπάδι του απ’ τη σπηλιά,
εύκολα αφαιρώντας τον βράχο της μπασιάς· ύστερα
εύκολα πάλι τον έβαλε στη θέση του, σάμπως και νά ‘βαζε
το πώμα στη φαρέτρα.
Μετά σφυρίζοντας ξέγνοιαστος ανεβάζει στο βουνό
παχιά τα γιδοπρόβατά του ο Κύκλωπας· όμως κι εγώ απονομονωμένος
βυσσοδομούσα το κακό, πώς θα μπορούσα εκδίκηση να πάρω,
αν ήθελε κι η Αθηνά να με δοξάσει.
Κι όπως σκεφτόμουν μόνος μου, αυτή μου φάνηκε η πιο καλή βουλή:
ήταν εκεί του Κύκλωπα κορμός μεγάλος, αφημένος στη μέσα μάντρα,
χλωρός ακόμη, από ξύλο ελιάς· τον είχε κόψει, τον είχε κάνει ρόπαλο,
όταν στεγνώσει για καλά. Εμείς τον βλέπαμε μπροστά μας
και φανταστήκαμε κατάρτι σε καράβι μαύρο μ’ είκοσι κουπιά,
πως φορτηγό ευρύχωρο όπως αυτά που σκίζουν το μεγάλο κύμα-
τόσο το μάκρος, τόσο το πάχος του μας φάνηκε πως ήταν.
Τότε πήγα κι εγώ κοντά, κόβω, καμιάν οργιά, ένα κομμάτι,
το παραδίνω στους συντρόφους, τους είπα να το ξεφλουδίσουν·
κι αυτοί το’ φτιαξαν λείο· μετά στα χέρια μου το παίρνω εγώ,
το βάζω αμέσως στης φωτιάς τη φλόγα για να σφίξει”.
Tη συνέχεια θα τη δούμε αμέσως μετά.
Ο σκοπός της ταινίας ήταν να προτείνει στα παιδιά ένα τρόπο ανάγνωσης των παραστάσεων που βρίσκουμε στα αγγεία, από τη λεπτομέρεια στο σύνολο. Μέσα στο αγγείο αυτό τάφηκε ένα παιδί οκτώ έως δέκα ετών. Το διαλέξαμε και για το λόγο αυτό: στα μουσεία βρίσκουμε τα καλά έργα των ανθρώπων και θυμόμαστε και το πικρό τέλος.
Στη μουσική επένδυση το τζιβαέρι με κρητική λύρα, ο πιο γνωστός σκοπός της ξενιτιάς, διαρκούς συνθήκης της μοίρας του ελληνισμού.
Η ταινία κέρδισε το βραβείο μικρού μήκους στο Φεστιβάλ της Μπεζανσόν στη Γαλλία το 2007 και εύφημη μνεία στο αντίστοιχο φεστιβάλ της χώρας των Βάσκων την ίδια χρονιά.
Σας ευχαριστώ πολύ.
