Κείμενο: Όμηρος Όμηρος
Στην αίθουσα της “Μέριμνας Ποντίων Κυριών” παρακολούθησα, την Δευτέρα 2 Ιουνίου 2025, μια εκδήλωση με την Βαρβάρα Χαραλαμπίδου με θέμα τα εκκλησιαστικά ερείπια και κάποιους “χαμένους” ερειπιώνες στην περιοχή του Πόντου. Πρόκειται για φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό τεκμηρίωσης από επισκέψεις, έρευνες κα αναζητήσεις είκοσι δύο (22) ετών!!!
Η παρουσίαση αφορούσε μια εντυπωσιακή καταγραφή και φωτογραφική-κινηματογραφική αποτύπωση γνωστών και αγνώστων ερειπίων της περιοχής, ανακαινισμένων και εγκαταλειμμένων σε συνεχιζόμενη διαδικασία ερειποποιητικής φθοράς. Εκπληκτικό υλικό, αλλά δυστυχώς ο χρόνος της εκδήλωσης δεν επέτρεψε την συνολική παρουσίαση του. Πρόκειται για αρχειακό υλικό πρώτης τάξεως για την ελληνοχριστιανική παρουσία στην περιοχή, αλλά και για τις ίδιες τις διαδικασίες ερειποποίησης. Η εισηγήτρια στις επεξηγήσεις της υπογράμμιζε διαρκώς διάφορα δεδομένα αναφορικώς με το φαινόμενο της ερειποποίησης, οι οποίες υποδεικνύουν προς πολλαπλές κατευθύνσεις επιστημονικής αξιοποίησης του υλικού.
Δεν θα επεκταθώ στην συγκεκριμένη συνάφεια. Σημειώνω απλώς ότι τα ερείπια στις διάφορες μορφές τους είναι αντικείμενο πολύμορφων ερευνητικών προσεγγίσεων στην σύγχρονη επιστημονική θεωρία. Ασχολήθηκα με το ζήτημα σε μια από τις “φιλοσοφικές νυκτηγορίες” της περιόδου 2024-2025 και με βάση τούτη την εξοικείωσή μου με τα διαχρονικά επιστημονικά και φιλοσοφική ερωτήματα προσήλθα ως ακροατής από περιέργεια και με περιορισμένες προσδοκίες που δεν είναι του παρόντος να εξηγηθούν στην εκδήλωση της “Μέριμνας Ποντίων Κυριών”, αλλά διαψεύστηκα απολύτως.
Εδώ ξεδιπλωνόταν με κάθε click στο πληκτρολόγιο ένας τεράστιος θησαυρός, ο οποίος περιμένει την θεωρητική επιστημονική κατεργασία του. Και η φαντασία εντεινόταν ακόμη περισσότερο όταν η εισηγήτρια επαναλάμβανε ότι τα φωτογραφικά τεκμήρια είναι επιλεγμένα και πως υπάρχει ακόμη περισσότερο υλικό.
Αναλογιζόμενος στην συνέχεια την κατάσταση των πραγμάτων δεν μπορούσα να αποφύγω το συναίσθημα συντριβής και απαισιοδοξίας που με κατακλύζει κάθε φορά που έρχομαι αντιμέτωπος με τις χρόνιες υστερήσεις της ελληνικής πανεπιστημιακής συνθήκης και την πλήρη ένδεια της ελληνικής πολιτείας σε σχέση με την ανάγκη συγκροτημένης πολιτικής σε ανάλογα ζητήματα. Και φυσικά ο δεσμός της ντροπής “μου έτρωγε τα συκώτια” για άλλη μια φορά…
Μπροστά μου είχα μια εκπληκτική εκδοχή του ruin porn, όχι κάποια περιγραφή πορνογραφικών δρώμενων σε κάποιον ερειπιώνα, όπως υπαινίσσεται σε μια πρώτη επιφανειακή ερμηνεία ο σχετικός αγγλικός νεολογισμός, αλλά την συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού τεκμηρίωσης (και κινηματογραφικού), το οποίο βασίζεται στο εμμονικό ενδιαφέρον και στην προσήλωση κάποιων ατόμων στην καταγραφή ερειπίων. Μέσω της αναζήτησης, περιδιάβασης και φωτογραφικής αποτύπωσης χαμένων τόπων (lost places). Στην περίπτωση της Βαρβάρας Χαραλαμπίδου εκδιπλώνεται η φυγή του υποκειμένου από τις συνάφειες του σύγχρονου βιοκόσμου και της καθημερινότητάς του προς το ανεξερεύνητο του χώρου και του χρόνου. Η εισήγηση και οι επεξηγήσεις ήσαν διαποτισμένες από τούτη την ατμόσφαιρα καταφυγής του σύγχρονου υποκειμένου στην γοητεία του ερημωμένου και ερειποποιημένου.
Και κοντά σε αυτήν την θυμική διάσταση της παρουσίασης παρακολουθήσαμε σχεδόν όλες τις εκδοχές της σύγχρονης συμπεριφοράς απέναντι στα ερείπια: από την πλήρη εγκατάλειψη και την μετατροπή σε σκόνη των υλικών των παλαιοτέρων αρχιτεκτονημάτων έως την συντήρηση και την ανακαίνιση. Δεν χρειάζεται να έχει κάποιος ή κάποια εκλεπτυσμένη καλαισθητική αντίληψη και οξυμένα φιλοσοφικά αντανακλαστικά για να προσδώσει “αισθητική αξία” στην εικόνα από το εσωτερικό ενός ναού, όπου οι αφαιρεθέντες κίονες προκαλούν και μόνο μέσω της φωτογραφικής απεικόνισης τους μια συγκλονιστική αίσθηση μετεωρισμού του εναπομείναντος “κελύφους” του εκκλησιαστικού οικοδομήματος.
Θα μπορούσε να υπάρξει μια συγκροτημένη και οργανωμένη ελληνοτουρκική επιστημονική αξιοποίηση των χριστιανικών ερειπίων της περιοχής; Θα μπορούσε.
Θα γίνει; Όχι! Η απάντηση στο ερώτημα θα συνεχίζει να είναι αρνητική όσο θα συνεχίζουν να ομφαλοσκοπούν οι ενδιαφερόμενοι φορείς και οι κοινωνίες των πολιτών και από τις δύο πλευρές. Με δεδομένο την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στις δύο χώρες, η μεγαλύτερη ευθύνη για την ανάληψη της πρωτοβουλίας ανήκει στην ελληνική πλευρά. Θα αναλάβει αυτή τα ηνία των πρωτοβουλιών; Όχι. Η απάντηση θα συνεχίσει να είναι αρνητική όσο θα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις path dependencies του παρελθόντος. Και θα αναπαράγεται η ίδια ιστορική μοιρολατρία και αίσθηση απαισιοδοξίας η οποία διαχέεται ακόμη και σε παρόμοιες εκδηλώσεις όπου τα ερείπια καλούνται να λειτουργήσουν απλώς ως μέσο γνώσης. Δηλαδή παρουσιάζονται στην πρώτη ιστορική λειτουργία τους: “Μαθαίνουμε τι ήταν η Ρώμη σήμερα από τα ερείπιά της”, όπως θέλει η χαρακτηριστική έκφραση η οποία διατυπώθηκε στην Δύση ήδη από την εποχή του Μεσαίωνα. Φυσικά με την νεωτερικότητα η σημασία των ερειπίων επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς του σύγχρονου πολιτισμού.
Σήμερα υπάρχουν πάμπολλες δυνατότητες άσκησης πολιτικής μέσω των ερειπίων. Η εξιστόρηση της Βαρβάρας Χαραλαμπίδου έδινε λαβές για πολλαπλές επεξεργασίες νέων δυνατοτήτων ενδοεθνικής και διεθνοπολιτικής παρέμβασης.
Αλλά δεν έχω ψευδαισθήσεις. Έχω επίγνωση της κατάστασης. Οι ιστορικώς χαμένες ευκαιρίες συντηρούν την αίσθηση των χαμένων πατρίδων. Ωστόσο διατηρώ και εγώ κάτι από την αισιοδοξία που έχουν κάποιοι άνθρωποι όπως η Βαρβάρα Χαραλαμπίδου και επιμένουν, συνάμα ξοδεύουν και ξοδεύονται παντοιοτρόπως, σε μια… “ιδέα”!
Υ.Γ.: Στο ονοματουργικό πλαίσιο της εθνοκεντρικής ιδιολέκτου το υλικό θα μπορούσε να αποκληθεί και “εθνικό κειμήλιο” σε μια προσπάθεια διάσωσής και κάποιας χρησιμοποίησής του, αλλά το δικό μου βλέμμα είναι στραμμένο σε άλλη κατεύθυνση και οπτική, φαντάζομαι το συγκεκριμένο και κάθε παρόμοιο υλικό σε μια νέα πολλαπλή… ζωή!
