Του Χρήστου Χωμενίδη 

Συνειδητοποιείτε σε τι απελπισία έχει περιέλθει ο Ερντογάν όταν το μόνο που σκαρφίστηκε -μπας και ανακτήσει την ξεθωριασμένη ακτινοβολία του στον λαό του- ήταν μια καθαρά συμβολική κίνηση μηδαμινού κόστους μα και μηδαμινού για την καθημερινότητα των Τούρκων οφέλους;

Με τα τζαμιά γενικά εκστασιάζεται. Εάν βρεθείτε στο καινούργιο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο εγκαινιάστηκε μόλις πέρυσι και αντικατέστησε το “Κεμάλ Ατατούρκ”, θα διαπιστώσετε πως δίπλα του ακριβώς έχει χτιστεί ένα πελώριο τεμένος που οι μιναρέδες του ανταγωνίζονται σε ύψος τον πύργο ελέγχου. Το να αντιλαλήσει ωστόσο το “Αλλάχ Ακμπάρ” του μουεζίνη στην Αγιά Σοφιά… Το να επανέλθει η Αγιά Σοφιά στη χρήση που της έδωσε ο Μωάμεθ ο Β’ όταν στις 29 -ή στις 30;- Μαΐου 1453 την εξεπόρθησε έφιππος… Αυτό κι αν είναι στο μυαλό του Ερντογάν διαβατήριο αθανασίας!

Κι όμως. Παρά τα σημερινά φαινόμενα, ο ερντογανισμός δεν θέριεψε στο μεταίχμιο του 21ου ως θρησκευτικό κίνημα. Πολιτικό και ριζοσπαστικό ήταν αρχικά το περιεχόμενο του. Κραυγή διαμαρτυρίας αποτελούσε των αποκαλούμενων “μαύρων” Τούρκων.

Η ιστορία είναι λίγο-πολύ γνωστή. Ο Κεμάλ Ατατούρκ θεμελίωσε πάνω στα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τη σύγχρονη Τουρκία. Συνέτριψε ταμπού αιώνων, απαγόρευσε διά ροπάλου το φέσι και τη μαντίλα, δήμευσε μοναστηριακές περιουσίες, κατήργησε την αραβική γραφή και εισήγαγε το λατινικό αλφάβητο. Σφράγισε ανεξίτηλα όχι μονάχα την επίσημη εθνική αφήγηση αλλά και τις ψυχές των ομοεθνών του. Η μορφή του λειτουργούσε -δίχως καμιά υπερβολή- όπως τα χριστιανικά εικονίσματα. Όπου κι αν έμπαινες, σε μικρομάγαζο ή σε ταξί (και σε πορνείο εικάζω), τον έβλεπες να σε κοιτάει άλλοτε με στολή στρατηλάτη άλλοτε με φράκο, με εκείνα τα βαθυγάλαζα μάτια του. Ήταν ό,τι ακριβώς σήμαινε το όνομά του. Ο πατέρας των Τούρκων. Κάθε Τούρκου.

Η κοινωνική -φευ!- δικαιοσύνη που επαγγέλθηκε ο Κεμάλ κάθε άλλο παρά ευοδώθηκε. Η τουρκική κοινωνία διαιρέθηκε σε δύο τάξεις που τις χώριζε χάσμα αγεφύρωτο. Από τη μία, οι προνομιούχοι, οι δικαστές, οι ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, οι στρατιωτικοί – πρωτίστως εκείνοι, το Γενικό Επιτελείο λειτουργούσε επί δεκαετίες ως υπερκυβέρνηση. Από την άλλη, οι άνθρωποι των μυριάδων χωριών -στα ενδότερα κυρίως της χώρας-, των φτωχογειτονιών, των τενεκομαχαλάδων.
Στο “Κάτι Παράξενο στο Νου μου” -το ωραιότερο κατά τη γνώμη μου μυθιστόρημά του- ο Ορχάν Παμούκ διηγείται τα ελάχιστα κατορθώματα και τα αμέτρητα παθήματα του Μεβλούτ Καρατάς, ο οποίος γεννήθηκε το 1957 κάπου στη δυτικότερη άκρη της Ασίας και κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη, πλανόδιος πωλητής μποζά και γιαουρτιού. (Μποζά είναι ένα ρόφημα με ελάχιστη περιεκτικότητα σε αλκοόλ.) Διαβάζοντας το “Κάτι Παράξενο στο Νου μου”, συγκινείσαι με τον ισόβιο αγώνα για επιβίωση, με την ψυχή στο στόμα που έχουν διαρκώς οι μαύροι -κοινωνικός και όχι φυλετικός προσδιορισμός- Τούρκοι. Με τα γλίσχρα προσωπικά τους όνειρα και με τα κούφια οράματα που τους ποτίζουν και τους φανατίζουν. Οι αριστεροί προσβλέπουν στην προλεταριακή εξέγερση, ζαχαρώνουν με τις μουσουλμανικές σοβιετικές δημοκρατίες, το Αζεμπαϊρτζαν, το Ουζμπεκιστάν. Οι εθνικιστές λιγουρεύονται την Κύπρο, σάμπως εάν η Τουρκία την προσαρτούσε (όπως συνέβη εν τέλει, εν μέρει το 1974) η δική τους καθημερινότητα θα άλλαζε. Οι μεν χτυπιούνται με τους δε. Επί πολλά χρόνια, η Τουρκία βίωνε έναν ακήρυκτο εμφύλιο. Η ειδησεογραφία άλλο σχεδόν δεν αφορούσε παρά αιματηρές συγκρούσεις στους δρόμους, βομβιστικές ενέργειες, δίκες αντιφρονούντων. Ο κεμαλισμός είχε εξαλλαχθεί σε ένα αστυνομικό κράτος.

Τα εκατομμύρια των “ξεβράκωτων” -για να μιλήσουμε με όρους γαλλικής επανάστασης- εξέφρασε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τουρκολαζός, μικροπωλητής κατά την εφηβεία του στους δρόμους της Πόλης, ημιεπαγγελματίας ποδοσφαιριστής αργότερα. Ένας από εκείνους, ουδεμία σχέση έχων με το αλλαζονικό και απροσπέλαστο κατεστημένο. Πώς να μην τον εμπιστευθούν, πώς να μην τον λατρέψουν, αφότου μάλιστα κέρδισε το παράσημο της φυλάκισης από το καθεστώς; Κλείνοντάς τον για λίγους μήνες στο κελί, το 1999, οι δικαστές του έδωσαν το χρίσμα για την πρωθυπουργία.

Κατά τα πρώτα χρόνια του στην εξουσία, ο Ερντογάν έφερε πράγματι επαναστατικές αλλαγές. Φώτισε τη σκοτεινή πλευρά της σελήνης. Έδωσε στους μη προνομιούχους Τούρκους αυτοπεποίθηση. Αναπροσανατολίζοντας τη χώρα, δηλώνοντας ότι ουδόλως ενδιαφέρεται για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τους ελευθέρωσε από το κόμπλεξ απέναντι στην “πολιτισμένη”, πλούσια και υπεροπτική Δύση. Αν επιθυμούμε ειλικρινά να τον καταλάβουμε, πρέπει να τον δούμε όχι με τα δικά μας μάτια αλλά με εκείνα ενός αγρότη στα Άδανα ή ακόμα και ενός ράφτη που κατασκευάζει τσάντες-μαϊμούδες στη Σμύρνη…

Στον Ερντογάν, κατά τη μακρά του ηγεμονία, συνέβη το πιο μπανάλ. Όσο ψήλωνε ο νους του, τόσο έχανε τη γνήσια μεταρρυθμιστική ορμή του. Κι όσο έχανε τη γνήσια μεταρρυθμιστική ορμή του, τόσο ψήλωνε ο νους του. Από το ταπεινό διαμέρισμα στην Πόλη, κατέληξε να ζει σε ένα χρυσοποίκιλτο παλάτι στην Άγκυρα. Να περιστοιχίζεται όχι από τους αρχικούς του συναγωνιστές και συνεργάτες αλλά από τζουτζέδες -συχνά συγγενείς του- που το μυαλό τους ήταν μόνο στο κεχρί, στη ρεμούλα. Να φαντασιώνεται τον εαυτό του ως χαλίφη σύσσωμου του Ισλάμ. Δεν θέλουν πολύ του ανθρώπου τα φρένα να σπάσουν, ιδίως όταν αντικρύζει από τον θρόνο του την αναπότρεπτη φθορά του γήρατος και -σύμφωνα με φήμες- της σωματικής ασθένειας.

Το οπερετικό πραξικόπημα του 2016 έδωσε στον Ερντογάν αφορμή να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς με τους εχθρούς του. Από στρατιωτικούς μέχρι πρυτάνεις και από δημοδιδασκάλους μέχρι διαιτητές ποδοσφαίρου, δεκάδες χιλιάδες απολύθηκαν, βασανίστηκαν, ρίχτηκαν στα κάτεργα.

Ακολούθησε το δημοψήφισμα του 2017, η μετατροπή του πολιτεύματος από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό, η ενδυνάμωση της εξουσίας του Ερντογάν στο μη περαιτέρω.

Το 2019 όμως υπέστη την πρώτη του σοβαρή εκλογική ήττα. Η αντιπολίτευση κέρδισε τον μητροπολιτικό δήμο της Κωνσταντινούπολης. Ο Εκρέμ Ιμάμογλου κατέστη ισχυρός αντίπαλος πόλος. Στους πανηγυρισμούς οι οπαδοί του ανέμιζαν σημαίες με τον Κεμάλ Ατατούρκ.

Αφόρητα πιεσμένος από την οικονομική κρίση που μαστίζει την Τουρκία και από τον κορονοϊο -το ακριβές τίμημα του οποίου σε ανθρώπινες ζωές αποκρύπτεται-, ο Ερντογάν αντιδρά με λεονταρισμούς. Η επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως τεμένους υπήρξε ο πιο πρόσφατος. Φοβάμαι όχι ο τελευταίος.

Οι Έλληνες, όσο κατανοητό κι αν είναι, δεν έχουμε κανένα λόγο να νιώθουμε προσωπικά θιγμένοι από την προχθεσινή απόφαση του Ερντογάν. Η Αγία Σοφία έχει πάψει να λειτουργεί ως χριστιανική εκκλησία εδώ και πεντέμισι αιώνες, από την αποφράδα εκείνη Τρίτη του 1453. Η Άλωση επισφράγισε το τέλος της Ρωμανίας (που αργότερα την αποκάλεσαν Βυζαντινή Αυτοκρατορία) και έριξε τον σπόρο για τη δημιουργία της εθνικής μας συνείδησης, τον σπόρο ο οποίος κάρπισε το 1821. Η θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου δικαιώθηκε στα Δερβενάκια και αργότερα στον Γοργοπόταμο.

Η απόφαση του Ερντογάν προσβάλει βάναυσα το διεθνές πολιτιστικό κεκτημένο. Την εμπεδωμένη αντίληψη σχετικά με τον σεβασμό της Ιστορίας, η οποία συνιστά πανανθρώπινη πνευματική περιουσία. Η ασέβεια που δείχνει ο Τούρκος πρόεδρος καλύπτοντας τα βυζαντινά ψηφιδωτά θα μπορούσε να συγκριθεί με των Ταλιμπάν που γκρέμισαν τα άγαλματα του Βούδα στο Αφγανιστάν το 2001 ή των Κινέζων που κατεδαφίζουν τα σπίτια των Θιβετιανών μοναχών.

“Γιατί τα σπάσαμε τ’αγάλματά των, γιατί τους διώξαμε από τους ναούς των, διόλου δεν πέθαναν για αυτό οι θεοί…” γράφει ο Καβάφης. Το παρελθόν τιμωρεί τους υβριστές του. Όσο πιο υστερικά λαχταράει ο Ερντογάν την αθανασία, τόσο πιθανότερη γίνεται για εκείνον η λήθη μετά το βιολογικό του τέλος.

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας 

https://www.capital.gr/xristos-xomenidis/3467631/to-gar-polu-tis-thlipseos-genna-parafrosuni