Adem Yavuz Arslan
16 Σεπτεμβρίου 2025
Mimar Sinan, ο θρυλικός Οθωμανός αρχιτέκτονας, θυμάται για τρία σπουδαία έργα: το Τζαμί Şehzade, που συμβολίζει την μαθητεία· τη Süleymaniye, επίτευγμα της ωριμότητας· και τη Selimiye, το απόλυτο αριστούργημά του. Κάθε στάδιο αντανακλούσε ανάπτυξη, ωριμότητα και ένα όραμα που διαρκεί. Αιώνες μετά, οι τρούλοι του εξακολουθούν να υψώνονται με χάρη και μόνιμη παρουσία.
Ο Recep Tayyip Erdoğan αρέσκεται να περιγράφει την πολιτική του καριέρα με παρόμοια όρους: μαθητεία, εντοπιότητα (journeyman), μάστερ. Αλλά οι δομές που έχει οικοδομήσει απέχουν από την κληρονομιά του Sinan όσο γίνεται περισσότερο. Η αρχιτεκτονική του Erdoğan δεν στηρίζεται στην χάρη και τη διάρκεια, αλλά στη φθορά, τη διαφθορά και την καταστολή.
Η Μαθητεία: Ανακάλυψη της δύναμης του μπετόν
Η πολιτική μαθητεία του Erdoğan ξεκίνησε το 1994 ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης. Παρουσιαζόταν ως λύτης προβλημάτων — αντιμετώπιζε την έλλειψη νερού, καθάριζε τους δρόμους. Πίσω όμως από αυτή την εικόνα υπήρχε μια καθοριστική ανακάλυψη: τα οικοδομικά υπεραναπτύγματα, οι δημοτικοί πόροι και η κομματική εναγωνιότητα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα για να εδραίωσουν την εξουσία.
Όπου το Τζαμί Şehzade του Sinan ενσάρκωνε τη νεανική λείανση, το πρώιμο «έργο» του Erdoğan μετέτρεψε την Κωνσταντινούπολη σε ένα δάσος από μπετό και μια αγορά ρουσφετιού.
Τα χρόνια του Journeyman: Πλούτος, Εξουσία και Διαφθορά
Με την άνοδο στην εξουσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) το 2002, ξεκίνησε η «περίοδος του journeyman» του Erdoğan. Η οικονομική ανάκαμψη και τα κριτήρια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρησίμευσαν ως σκαλωσιές για το νέο καθεστώς του. Πολλοί πίστεψαν ότι η Τουρκία επιτέλους απελευθερωνόταν από την αυταρχική κηδεμονία.
Το όνειρο διαλύθηκε γρήγορα. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2013, οι διαφθορολογικές υποθέσεις αποκάλυψαν υπουργούς που έκρυβαν εκατομμύρια σε κουτιά παπουτσιών και έναν πρωθυπουργό που σπεύδει να διατάξει τον γιο του να «μηδενίσει» μετρητά. Αντί για λογοδοσία, ο Erdoğan αντεπιτέθηκε — έκλεισε την έρευνα της 25ης Δεκεμβρίου για διαφθορά, απέλυσε εισαγγελείς και εξαφάνισε αποδείξεις.
Την ίδια στιγμή, εξανάγκασε τις επιχειρηματικές ελίτ να χρησιμοποιούν κρατικά συμβόλαια για να αγοράζουν κρίσιμα μέσα ενημέρωσης. Έτσι γεννήθηκε τα «μέσα της πισίνας» («pool media»), μια προπαγανδιστική μηχανή που φίμωσε κάθε αντίλογο. Οργανισμοί όπως το Freedom House και οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα κατέγραψαν την κατακόρυφη πτώση της ελευθερίας του Τύπου στην Τουρκία.
Όπου η Süleymaniye του Sinan συμβόλιζε την αυτοκρατορική μεγαλοπρέπεια, το έργο εντοπιότητας του Erdoğan θεσμοποίησε τη διαφθορά και στραγγάλισε τις ανεξάρτητες φωνές.
Το Αριστούργημα: Κατάρρευση, Αυταρχισμός και το Μαφιόζικο Κράτος
Το λεγόμενο «αριστούργημα» του Erdoğan αναδύθηκε μετά την αμφισβητούμενη απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, η διαφθορά δεν χρειαζόταν πια να κρύβεται — έγινε νόμος.
Μεταξύ 2016 και 2022, περίπου 1.000 εταιρείες αξίας άνω των 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων κατασχέθηκαν με διατάγματα και παραδόθηκαν σε φιλοκυβερνητικούς ημέτερους. Βιομηχανικοί κολοσσοί όπως οι Boydak, Koza, Kaynak, Naksan και Dumankaya απογυμνώθηκαν, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους άνεργους, ενώ τα περιουσιακά στοιχεία μεταφέρθηκαν στους συμμάχους του Erdoğan.
Φιγούρες του οργανωμένου εγκλήματος έγιναν ανοιχτοί συνεργάτες του κράτους, και οι καταθέσεις τους αποκάλυψαν το πλέγμα που ενώνει την πολιτική εξουσία με τον υπόκοσμο. Το πρόσφατο σκάνδαλο με την Can Holding — όπου μια ομάδα με ιστορικό σε λαθρεμπόριο τσιγάρων και καυσίμων ενδυναμώθηκε πρώτα από τον Erdoğan και τον αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών Χακάν Φιντάν και έπειτα ξαφνικά εξουδετερώθηκε — υπογράμμισε τη μαφιόζικη λογική του καθεστώτος: ενδυνάμωσε, εκμεταλλεύσου, κατάσχεσε.
Εν τω μεταξύ, η ελευθερία της έκφρασης σχεδόν εξαφανίστηκε. Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αγνοήθηκαν. Δημοσιογράφοι σαπίζουν στις φυλακές. Ακαδημαϊκοί διέφυγαν στην εξορία. Οι διεθνείς δείκτες διαφάνειας και κράτους δικαίου τοποθετούν την Τουρκία κοντά στον πάτο.
Όπου η Selimiye του Sinan στεφανώνει τον ορίζοντα της Αδριανούπολης ως μνημείο οράματος και διάρκειας, το «αριστούργημα» του Erdoğan είναι ένα οικοδόμημα οικονομικής κατάρρευσης, ενός ευνουχισμένου δικαστικού σώματος και πελατειακών σχέσεων μαφιόζικου τύπου.
Κληρονομιά της Καταστροφής, όχι της Διαρκείας
Ο Erdoğan κάποτε καυχιόταν ότι, όπως και ο Sinan, ανέβηκε από μαθητευόμενος σε μάστερ. Η Ιστορία θα τον καταγράψει διαφορετικά: όχι ως οικοδόμο, αλλά ως καταστροφέα.
Οι τρούλοι του Sinan άντεξαν αιώνες. Η εύθραυστη αρχιτεκτονική του Erdoğan — χτισμένη με υλικά τον φόβο και τη διαφθορά — δεν μπορεί να αντέξει ούτε δεκαετίες. Είναι καταδικασμένη να καταρρεύσει υπό το βάρος της ίδιας της σήψης της.
Αντέμ Γιαβούζ Αρσλάν
Ο Αντέμ Γιαβούζ Αρσλάν είναι κορυφαίος Τούρκος δημοσιογράφος ερευνητικής δημοσιογραφίας, εξόριστος, με έδρα την Ουάσιγκτον, Η.Π.Α.
