Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Κάποια χαρακτηριστικά αριθμητικά δεδομένα και μαρτυρίες για την υφιστάμενη κατάσταση
Από τα πρώτα χρόνια σπουδών τους οι υποψήφιοι οικονομολόγοι μαθαίνουν, από τους καθηγητές τους στα πανεπιστήμια, το πόσο ευάλωτες καθίστανται οι οικονομίες των χωρών, όταν στηρίζονται στις «ολιγοκαλλιέργειες», ή ακόμα χειρότερα, στην «μονοκαλλιέργεια». Και δεν διαθέτουν έτσι μια διευρυμένη παραγωγική βάση δημιουργίας εθνικού πλούτου που να τις επιτρέπει την αναπλήρωση των απωλειών τους (από εναλλακτικές επιχειρηματικές πηγές) εξαιτίας μιας μη αναμενόμενης κρίσης, όπως είναι σήμερα η παγκόσμια κρίση του κορωνοϊού. Η μείωση του αριθμού των επισκεπτών που συνδέονται με την κρίση υγείας, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που φαίνεται ότι θα τιμωρήσει σοβαρά τις οικονομίες της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, επειδή ο τουριστικός τους κλάδος αντιπροσωπεύει υψηλό ποσοστό στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) τους, όπως θα δούμε παρακάτω. Για αυτό και οι επαγγελματίες του κλάδου ζητούν βοήθεια για την αποφυγή μαζικών απωλειών θέσεων εργασίας.
Άκρως ανησυχητική κατάσταση
Στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, όπως και στην Πορτογαλία και σε ολόκληρη την περιοχή (Γαλλία, Μάλτα, Κύπρο, Βουλγαρία, Ρουμανία), εκφράζονται οι ίδιες ανησυχίες. Για να μην πούμε το ίδιο άγχος. Για αυτό τη Δευτέρα 27 Απριλίου 2020, οι χώρες της νότιας Ευρώπης εξέφρασαν τον συναγερμό σε ένα άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αφιερωμένο σε αυτό το θέμα, όπως αναφέρει το σχετικό ρεπορτάζ των Jérôme Gautheret, Marie Charrel, Sandrine Morel και Marina Rafenberg που δημοσιεύθηκε στις 30-4-2020 στον ηλεκτρονικό Le Monde με τίτλο : «Κορωναϊός : η οδυνηρή κατάρρευση του τουρισμού στη νότια Ευρώπη» 
(Coronavirus : le douloureux effondrement du tourisme en Europe du Sud). Απαίτησαν 
«ισχυρή υποστήριξη» για τον τουρισμό, και ένα μέρος των μέτρων τόνωσης που προβλέπονται από τα κράτη μέλη, πάνω στα οποία εργάζονται ήδη οι Βρυξέλλες, να αφιερωθεί στον τουριστικό τομέα. Από την πλευρά του, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την εσωτερική αγορά, ο Thierry Breton, ζητά τη θέσπιση ενός «σχεδίου Marshall» υπέρ του τουρισμού, αναφερόμενος στο πρόγραμμα ανοικοδόμησης της Γηραιάς Ηπείρου, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τούτο σημαίνει ότι η κατάσταση είναι άκρως ανησυχητική : μεταξύ των κλάδων που πλήττονται περισσότερο από την πανδημία Covid-19 και τη μερική διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας, ο τουρισμός έχει πληγεί σοβαρότατα. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι απώλειες εσόδων αναμένεται να ανέλθουν στο 50% για τα ξενοδοχεία-εστιατόρια το 2020, στο 70% για τα ταξιδιωτικά γραφεία και στο 90% για τις αεροπορικές εταιρείες και τα κρουαζιερόπλοια. Μόνο τον Μάρτιο 2020, οι οικονομολόγοι της 
Τράπεζας UBS εκτιμούν ότι τα έσοδα έχουν ήδη καταρρεύσει κατά 68% στην Ευρώπη, κάτι το 
οποίο αντιπροσωπεύει το ήμισυ της παγκόσμιας τουριστικής αγοράς. Ειδικότερα στην Ιταλία είχαμε πτώση τους (- 95,6%), στην Ισπανία (- 77%), στην Ελλάδα και την Πορτογαλία (- 70%). «Η πτώση είναι ιδιαίτερα καταστρεπτική για τη νότια Ευρώπη, όπου ο τουριστικός τομέας αντιπροσωπεύει ένα μεγαλύτερο μερίδιο της παραγωγής πλούτου και της απασχόλησης από ό,τι στο βορρά», δήλωσε η Nadia Gharbi, οικονομολόγος της Pictet AM. Σύμφωνα δε με την Παγκόσμια Τράπεζα, ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 13,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) στην Ιταλία, το 14,9% στην Ισπανία, το 17,8% στην 
Πορτογαλία και το 20,2% στην Ελλάδα, έναντι μόνο το 10% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το 9% στη Γαλλία. Για αυτές τις χώρες, όπου η 
τελευταία ύφεση έχει εκτεταμένες συνέπειες και το σοκ είναι βάναυσο.
Το 2010, στην καρδιά της κρίσης του δημόσιου χρέους, η Αθήνα και η Λισαβόνα αναγκάστηκαν να ζητήσουν τη βοήθεια των Ευρωπαίων εταίρων τους και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), που τους χορήγησαν δάνεια με αντάλλαγμα επώδυνες μεταρρυθμίσεις. Και ενώ η Ιταλία βυθίστηκε περαιτέρω σε στασιμότητα, η Ισπανία, η οποία επλήγη σοβαρά από την έκρηξη της φούσκας των ακινήτων, έπρεπε επίσης να ξεκινήσει μια πολιτική λιτότητας. «Αλλά από το 2015, αυτές οι οικονομίες ανέκαμψαν σε μεγάλο βαθμό, χάρη στη σημαντική ανάπτυξη του 
τουρισμού», δήλωσε ο Jésus Castillo , οικονομολόγος της Natixis. Συγκεκριμένα, εκμεταλλεύτηκαν την έντονη μετατόπιση επισκεπτών που απομακρύνθηκαν από τη Βόρεια Αφρική για λόγους ασφαλείας».
Στο απόλυτο σκοτάδι λένε οι μαρτυρίες
Το 2018, ο τουριστικός τομέας απέφερε έσοδα άνω των 16 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Πορτογαλία, υπερδιπλάσια από αυτά του 2010. Χάρη στην εισροή ξένου συναλλάγματος, η Λισαβόνα και το Πόρτο έχουν ανακαινίσει τα κέντρα της πόλης τους. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των επισκεπτών αυξήθηκε από 24 εκατομμύρια το 2015 σε περισσότερα από 38 εκατομμύρια πέρυσι, συμβάλλοντας στην ανάκαμψη της οικονομίας της.
«Κατά τη διάρκεια της κρίσης [το 2008], δεν υπήρχε πλέον χώρος για υψηλή γαστρονομία, ο προϋπολογισμός των Ελλήνων ήταν πολύ περιορισμένος. Για δύο με τρία χρόνια, είχαμε μια νέα άνθηση χάρη στον τουρισμό και τη βελτίωση της αγοραστικής δύναμης των Ελλήνων, οι οποίοι άρχισαν να βγαίνουν ξανά τα 
σαββατοκύριακα», μαρτυρεί ο Ettore Botrini, ιδιοκτήτης δύο εστιατορίων στην Αθήνα και την Κέρκυρα, εκ των οποίων το ένα περιλαμβάνεται στον διάσημο οδηγό Michelin. Ανησυχεί για το μέλλον του και για τους 60 υπαλλήλους του : «Τώρα βρισκόμαστε στο απόλυτο σκοτάδι. Δεν ξέρουμε τι μας περιμένει», αναφέρει στο παραπάνω αναφερθέν ρεπορτάζ. Στην Ελλάδα, περισσότερες από 45.000 θέσεις εργασίας απειλούνται στον ξενοδοχειακό κλάδο, προβλέπει το ξενοδοχειακό επιμελητήριο της χώρας. «Η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη, πολλά εστιατόρια απειλούνται με κλείσιμο και δεν μπορούν να καλύψουν τα έξοδά τους», 
ανησυχεί ο σεφ Ettore Botrini. Σύμφωνα δε με τον Γιάννη Ρίτσο, πρόεδρο της Συνομοσπονδίας Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, τα έσοδα που σχετίζονται με τον τουρισμό έφεραν 18 δισεκατομμύρια ευρώ το 2019. «Τους πρώτους μήνες του 2020, τα έσοδα ήταν περίπου μόνο 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ».
Για πολλούς άνεργους νέους έλληνες, ο τουριστικός τομέας προσέφερε μέχρι τώρα ευκαιρίες εκπαίδευσης και απασχόλησης, έστω και εποχιακής. Σήμερα όμως είναι οι εποχικοί εργαζόμενοι του τουρισμού που θα χάσουν τη δουλειά τους και θα είναι τα πρώτα θύματα της κρίσης του κορωνοϊού.
Στις αρχές Απριλίου 2020, ο Λευτέρης επρόκειτο να ξεκινήσει για τη Μύκονο, τη νήσο τζετ σετ που δέχεται σχεδόν 2 εκατομμύρια τουρίστες το καλοκαίρι, για να εργαστεί στην κουζίνα ενός πολυτελούς εστιατορίου. Όμως ο περιορισμός, που επιβλήθηκε στις 23 Μαρτίου στην Ελλάδα, θέτει τα σχέδιά του σε αναστολή. «Κανονικά, εργάζομαι τη σεζόν από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο, βάζω αυτά τα χρήματα στην άκρη που μου επιτρέπουν να ζήσω αξιοπρεπώς το υπόλοιπο του έτους, ενώ περιστασιακά κάνω μικρο-δουλειές το χειμώνα», εξηγεί ο τριαντάχρονος στην ρεπόρτερ Marina Rafenberg του ηλεκτρονικού Le Monde στις 30-4-2020, με τίτλο : «Οι εποχικοί εργαζόμενοι στην Ελλάδα θα μπορούσαν να είναι τα πρώτα θύματα της κρίσης» (En Grèce, les saisonniers pourraient être les premières victimes de la crise). Κρεμασμένος από το τηλέφωνό του με την ελπίδα να λάβει καλά νέα, δεν ξέρει πότε μπορεί πραγματικά να ξεκινήσει τη δουλειά του, και αν. «Τα αφεντικά μου δεν γνωρίζουν και τα ίδια αν θα μπορέσουν να ανοίξουν τον Ιούνιο … Και ως εποχιακός εργαζόμενος, διακινδυνεύω να θυσιαστώ πρώτος σε περίπτωση πτώσης της οικονομικής δραστηριότητας. Για τον Λευτέρη, που εργάζεται μόνο για τρεις με τέσσερις μήνες, «αυτό θα σήμαινε την απώλεια του μισού μου εισοδήματος και ως εκ τούτου να τραβήξω κουπί όλο το χρόνο για να τα βγάλω πέρα». Τον Δεκέμβριο του 2019, το 44% όλων των ανέργων στην Ελλάδα ήταν εποχιακοί εργαζόμενοι στον τουρισμό.
Στην Ανάφη, ένα μικρό νησί απέναντι από τη Σαντορίνη, ο Γιάννης Πατινιώτης, ιδιοκτήτης μιας καφετέριας και ενός εστιατορίου, δεν κρύβει το άγχος του στην Marina Rafenberg : «Ένα μεγάλο μέρος του νησιού ζει από τον τουρισμό και θα ήταν δραματικό να μην είμαστε σε θέση να υποδεχθούμε ξένους επισκέπτες αυτό το καλοκαίρι». Ανάλογα με τις περιοχές, ο αντίκτυπος θα είναι λίγο πολύ ισχυρός : στο νησί της Κρήτης, για παράδειγμα, το 50% της οικονομίας βασίζεται στον τουρισμό και 125.000 άνθρωποι είναι εποχιακοί εργαζόμενοι.
Από το 2018, η Ελλάδα υποδέχεται σχεδόν 38 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως για έναν πληθυσμό άνω των 10 εκατομμυρίων. Για πολλούς άνεργους νέους, ο τουριστικός τομέας προσφέρει ευκαιρίες για απασχόληση. «Έχουμε μάθει να σφίγγουμε τα ζωνάρια μας με την οικονομική κρίση, αλλά ήμασταν αισιόδοξοι ότι η αύξηση του τουρισμού τα 3 τελευταία χρόνια θα μας προστατεύσει από νέες περιπέτειες», λέει στην Marina Rafenberg ο Γιάννης, ηλεκτρολόγος, ο οποίος άνοιξε τη δουλειά του εν μέσω της κρίσης χρέους το 2012.
Στη Νέα Μάκρη, ανατολικά της Αθήνας, ο Άκης Παπαϊωάννου, διευθυντής του ξενοδοχείου Golden Coast, παραδέχεται ότι λαμβάνει πολύ συχνά ανησυχητικές κλήσεις από τους 200 τακτικούς υπαλλήλους του που σταμάτησαν να εργάζονται : «800 ευρώ βοηθήματος για ενάμισι μήνα δεν είναι αρκετά ούτως ή άλλως … Οι υπάλληλοι θέλουν ιδιαίτερα να επιστρέψουν στη δουλειά τους το συντομότερο δυνατό, επειδή φοβούνται ότι θα μείνουν πολύ απλά άνεργοι».
Στο νησί των Κυκλάδων της Σίφνου, η Λίνα Καλογύρου, ιδιοκτήτρια ενός ξενοδοχείου που ανοίγει συνήθως την 1η Μαΐου, αναρωτιέται αν θα μπορεί να προσλάβει προσωπικό όπως κάθε καλοκαίρι : «Έχουμε 10 υπαλλήλους κατά τη διάρκεια της φουλ περιόδου, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τις περιστάσεις, δεν είμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να υποσχεθούμε σε όλους μια δουλειά. Τους συμβούλευσα να ψάξουν αλλού …». Η ξενοδόχος δεν ξέρει ακόμα υπό ποιες συνθήκες θα μπορεί να υποδεχθεί πελάτες : «Οι τουρίστες έρχονται εδώ για να χαλαρώσουν, να απολαύσουν τη θάλασσα. Εάν αναγκάζονται να φορούν μάσκες, να προσέχουν να σέβονται πάντα τα δύο μέτρα απόσταση μεταξύ τους και των άλλων, είτε πρόκειται για τις ξαπλώστρες, στην παραλία, σε ταβέρνες … αυτό δεν είναι καθόλου χαλαρωτικό!»
Ο Άκης, από την πλευρά του, δήλωσε στην Marina Rafenberg ότι φοβάται πως το άνοιγμα των επιχειρήσεων δεν θα γίνει χωρίς παραχωρήσεις : «Αν πρέπει να διατηρήσουμε μέτρα αποστασιοποίησης, μόλις που θα μπορέσουμε να γεμίσουμε τα μισά από τα 1.500 κρεβάτια του ξενοδοχείου μας. Θα έχουμε έτσι σημαντικές ζημίες φέτος ό,τι κι αν κάνουμε… Βρισκόμαστε στο απόλυτο σκοτάδι και θα χρειαστούμε βοήθεια για να σηκωθούμε!»
Το χαρτί της ασφάλειας
«Στην Πορτογαλία, ποντάρουν πρώτα σε μια ανάκαμψη της αγοράς της «νοσταλγίας» [la saudade ], δηλαδή των Πορτογάλων που βρίσκονται στο εξωτερικό, ειδικά στη Γαλλία, και που μας επισκέπτονται τακτικά», σχολιάζει ο João Fernandes, πρόεδρος του γραφείου τουρισμού του Αλγκάρβε. Είναι πεπεισμένος ότι η χώρα του, η οποία κατάφερε να περιορίσει την επιδημία πιο γρήγορα από την Ισπανία ή την Ιταλία, θα εμπνεύσει την εμπιστοσύνη στους τουρίστες που αναζητούν ασφάλεια.
Η Ελλάδα ποντάρει επίσης να παίξει αυτό το χαρτί για να προσελκύσει επισκέπτες. Ο υπουργός Τουρισμού 
Χάρης Θεοχάρης δήλωσε ότι θα εκδοθεί ένα σύστημα «διαβατηρίου καλής υγείας» σε ταξιδιώτες που έχουν περάσει τεστ αρνητικό στον κορωναϊό από το αεροδρόμιο αναχώρησής τους και τα ξενοδοχεία θα μπορούν να ξανανοίξουν στα τέλη Ιουνίου 2020.
Εν αναμονή μιας υποθετικής επανεκκίνησης, οι ΜΜΕ του κλάδου επωφελούνται, στις παραπάνω χώρες, από διάφορες ενισχύσεις που χρησιμοποιούνται για επιχειρήσεις : μείωση εισφορών, αναστολή ενοικίων, αναβολή μηνιαίων τραπεζικών αποπληρωμών ή ακόμη και ανάληψη της μερικής ανεργίας από το κράτος.
Τη Δευτέρα 27 Απριλίου, οι παραπάνω τέσσερις χώρες, στις οποίες προσχώρησαν και η Γαλλία, η Μάλτα, η Κύπρος, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, κάλεσαν τα άλλα κράτη μέλη να συντονιστούν για την άρση των περιορισμών και την υιοθέτηση ομοιογενών κανόνων μετακίνησης. Ο φόβος τους είναι : ότι ένας αποδιοργανωμένος εγκλεισμός θα βλάψει τον τουριστικό τομέα και, ακόμα χειρότερα, θα εισαγάγει έναν αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των τουριστικών προορισμών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να αποκαλύψει τις προτάσεις της πριν από το καλοκαίρι για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο.
Θα δούμε λοιπόν…
