της Ιωάννας Μαλαγαρδή*
Φωτογραφία: μηχανή Τιούριγκ
Την τελευταία δεκαετία η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) είναι ένα σύνηθες θέμα συζήτησης στα ΜΜΕ και παράλληλα θέμα πολλών δημοσιεύσεων, αρκετές φορές και από μη ειδικούς του αντικειμένου. Η ΤΝ ως κλάδος της πληροφορικής, θεωρείται από τις πλέον περίπλοκες τεχνολογίες και έχει εισχωρήσει σχεδόν σε όλους τους τομείς της επιστήμης και της κοινωνίας. Έχουν αναπτυχθεί περίπου 100 επιμέρους κλάδοι της ΤΝ με πολλές εξειδικεύσεις ο κάθε ένας.
Η ΤΝ έχει μια ιστορία που μας γυρίζει αρκετές δεκαετίες πίσω από πλευράς επιστημονικής έρευνας, δηλαδή στο 1950 με τη δημοσίευση του Alan Turing (1912-1954). Όταν η δραστηριότητα του προγραμματισμού υπολογιστών αντιμετώπιζε κάποια κατηγορία δύσκολων προβλημάτων, τότε η επίλυσή τους με κάποιες νέες μεθόδους ονομάστηκε ΤΝ μετά από πρόταση του John McCarthy, κατά τη διάσκεψη του 1956 στο Dartmouth. Ο Turing εισήγαγε την έννοια της ΤΝ με το ερώτημα του «Can a Machine Think?» και πρότεινε ένα πείραμα γνωστό σήμερα ως δοκιμή Turing. Με την πρόταση αυτή στο άρθρο του με αυτόν τον τίτλο έθιξε για πρώτη φορά το θέμα αξιολόγησης των ενδεχομένως σκεπτόμενων μηχανών. Η παλαιότερη προσέγγιση του Norbert Wiener, ο οποίος καθιέρωσε τον όρο «Κυβερνητική» με το έργο του “Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine” (1948), μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος τη ΤΝ.
Η ΤΝ λοιπόν είναι εφαρμογή νέου είδους εργαλείου, δηλαδή του ψηφιακού υπολογιστή επεξεργασίας πληροφοριών γενικής χρήσης που χρησιμοποιείται για πολλαπλές χρήσεις και εφαρμογές. Η ΤΝ μέσω υπολογιστικών συστημάτων βοηθά τον άνθρωπο να εκτελέσει εργασίες, ειδικά όταν χρειαστεί να χρησιμοποιήσει σύνθετους συλλογισμούς, όπως συνέβαινε με τις σύνθετες αριθμητικές πράξεις. Για τη λήψη κάποιας απόφασης που απαιτεί πολύπλοκες λογικές και χρονοβόρες διαδικασίες η απόφαση έτσι λαμβάνεται ταχύτερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια, εφόσον τα δεδομένα που θα χρησιμοποιηθούν προέρχονται από γνωστές και αξιόπιστες πηγές και όχι από άγνωστα κείμενα. Όταν τα κείμενα είναι άγνωστης προέλευσης, όπως συμβαίνει συνήθως με τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (ΜΓΜ) (Large Language Models – LLMs) πρέπει να υπάρξει έλεγχος της ορθότητας των απαντήσεων από ειδικούς. Τα LLMs δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για εργασίες με τις οποίες ο χρήστης δεν έχει ουσιαστική εξοικείωση με το αντικείμενό τους. Τα αποτελέσματά τους πρέπει να ελέγχονται αυστηρά από τον χρήστη και να αξιολογούνται αναλόγως.
Οι δημοσιεύσεις στα ΜΜΕ περί ΤΝ τα τελευταία χρόνια έχουν προξενήσει προβληματισμούς και παρερμηνείες ειδικά όταν εμπλέκονται μη ειδικοί και παρουσιάζουν την ΤΝ ως έναν επικείμενο κίνδυνο που θα αντικαταστήσει τις ανθρώπινες νοητικές λειτουργίες με πολλά «οδυνηρά» επακόλουθα. Φθάνουν δε να εξομοιώνουν τους κινδύνους των εφαρμογών της ΤΝ με κινδύνους παρόμοιους από την κακή χρήση της πυρηνικής ενέργειας.
Μήπως η σύγκριση της ΤΝ με τη Φυσική Νοημοσύνη, για την οποία έχουμε ελάχιστη επιστημονική γνώση προς το παρόν, είναι απλώς ένα ψευδοπρόβλημα; Και αυτό επειδή αναφερόμαστε σε δυο τελείως διαφορετικές λειτουργίες λόγω της διαφορετικότητας των οντοτήτων που τις εκτελούν δηλ. υπολογιστή και εγκεφάλου. Μήπως οι παραλληλισμοί αυτοί μας οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα; Όταν αναφερόμαστε σε «συνείδηση» ή σε «μάθηση» μηχανής αναφερόμαστε σε τελείως διαφορετικές διαδικασίες από εκείνες του ανθρώπινου εγκεφάλου. Απλώς υπάρχει η σύγχυση λόγω της λεκτικής ταύτισης με αντίστοιχους όρους που χρησιμοποιούνται στην ψυχολογία, φιλοσοφία, θεολογία, κοινωνιολογία κ.λπ. με τελείως άλλη ερμηνεία. Είναι επόμενο όταν ταυτίζονται οι όροι διαφορετικών επιστημονικών κλάδων να δημιουργούνται παρερμηνείες που οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Οι όροι όπως Συνείδηση, Μάθηση, Δημιουργικότητα, Ανακάλυψη κ.λπ. όταν αναφέρονται σε προγράμματα ΤΝ δεν έχουν την ίδια ερμηνεία με τις συνώνυμες ανθρώπινες ιδιότητες. Ούτε θα μπορούσαν να έχουν. Επομένως η σύγκρισή τους οδηγεί εκ των προτέρων σε λάθος συμπεράσματα. Συγκεκριμένα πρέπει να αναφερόμαστε σε Μηχανική Συνείδηση (Machine Consciousness), Μηχανική Μάθηση (Machine Learning), Υπολογιστική Ανακάλυψη ( Computational Discovery), Υπολογιστική Δημιουργικότητα (Computational Creativity) κ.λπ.
Ειδικά η λέξη «συνείδηση» ως προς την ετυμολογία της προέρχεται από το αρχαίο ουσιαστικό «συνείδησις» που σήμαινε τη «σύμφυτη, εσωτερική γνώση (που έχει κάποιος για τον εαυτό του)» και προέρχεται από το ρήμα σύνοιδα «γνωρίζω καλά, ξέρω». Ως προς την σημασία της έχει διάφορες ερμηνείες. Κυρίως αναφερόμαστε στη γνώση κάποιου για τον εαυτό του ή για τον αυτοέλεγχο.
Για όλες τις παραπάνω ερμηνείες θα μπορούσε κανείς να βρει ανάλογες ιδιότητες λειτουργίας υπολογιστικών συστημάτων. Ο τεχνικός όρος «Μηχανική Συνείδηση» (Machine Consciousness) σχετίζεται μεν λεκτικά με τον όρο «Ανθρώπινη Συνείδηση» αλλά δεν έχει καμία σχέση με οτιδήποτε «ανθρώπινο» και γι’ αυτό έχει προκαλέσει πολλές και άσκοπες αντιπαραθέσεις. Ορισμένοι επιστήμονες αντιπαρατίθενται σθεναρά στην ιδέα ενός τεχνητού συστήματος που υποτίθεται πως επιδεικνύει συμπεριφορά που μόνο έμβια όντα μπορούν να επιδείξουν. Εν τούτοις μπορεί να υπάρξει καθορισμός μιας κατηγορίας συστημάτων ΤΝ τα οποία να μπορούν να παρουσιάζουν συμπεριφορά εμπνευσμένη από τη συμπεριφορά ενσυνείδητων έμβιων όντων. Μια περίπτωση Μηχανικής Συνείδησης είναι η ικανότητα του προγράμματος να δίνει εξηγήσεις των βημάτων που το οδήγησαν σε ένα συγκεκριμένο εξαγόμενο. Ένα είδος «αυτογνωσίας» του υπολογιστικού προγράμματος. Είναι ένα από τα επιτεύγματα της ΤΝ ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι επιστήμονες να διορθώνουν και να εξελίσσουν τα προγράμματα ώστε να μιμούνται με τον καλύτερο τρόπο τις αντίστοιχες ανθρώπινες διεργασίες. Η Μηχανική Συνείδηση ελπίζουμε να βελτιώσει στο μέλλον τη λειτουργία των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων ώστε οι απαντήσεις των chatbots να είναι σαφέστερες, ορθότερες και επαληθεύσιμες.
Ο ρόλος της ΤΝ στις ανθρωπιστικές επιστήμες είναι βοηθητικός και μπορεί να αντικαταστήσει ανθρώπινες δραστηριότητες χωρίς να καταργήσει τον ανθρώπινο σχεδιασμό και την επίβλεψη. Επίσης η επιτάχυνση των διαδικασιών με τη σταδιακή κατάργηση μιας χαρτοκρατούμενης Δημόσιας Διοίκησης, έχει επιφέρει πολλές αλλαγές στην καθημερινότητά μας βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του πολίτη κυρίως με την κατάργηση της ταλαιπωρίας αναμονής για τη λήψη κάποιου εγγράφου. Όλα αυτά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών.
Η λήψη μιας απόφασης από ένα πλήρως ενημερωμένο σύστημα που θα ελεγχθεί από τον ειδικό του κλάδου για την πληρότητά του δεν σημαίνει ότι παραβιάζει κάποιους κανόνες. Απλώς μια απόφαση μπορεί να είναι περισσότερο αντικειμενική. Η επιστήμη προχωρεί και το μέλλον θα δείξει κατά πόσο η σωστή χρήση της τεχνολογίας μπορεί να φέρει αποτελέσματα για τη βελτίωση της ζωής μας .
*Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή Δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας- Ιστορικός
