Φωτογραφία: ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανακοινώνει δασμούς στους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ στον Λευκό Οίκο, στην Ουάσινγκτον, DC, ΗΠΑ, στις 2 Απριλίου 2025.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ φτάνει για να ανακοινώσει αμοιβαίους δασμούς κατά των εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ στον Κήπο των Ρόδων του Λευκού Οίκου, στην Ουάσινγκτον, DC, ΗΠΑ, στις 2 Απριλίου 2025. POOL via CNP/INSTARimages.com
Από τη συντακτική ομάδα του GZERO
22 Δεκεμβρίου 2025
Όπως οι αναγνώστες του GZERO γνωρίζουν πολύ καλά, το 2025 υπήρξε μια βαριά χρονιά για τη γεωπολιτική. Η επιστροφή του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία αναστάτωσε τις παγκόσμιες συμμαχίες, συγκρούσεις μαίνονταν από το Χαρτούμ έως το Κασμίρ, και νέες δυνάμεις —τόσο υλικές όσο και τεχνολογικές— αναδύθηκαν.
Για να κλείσει η χρονιά, το GZERO αναδεικνύει τις σημαντικότερες γεωπολιτικές ιστορίες του 2025.
Ο εμπορικός πόλεμος του Τραμπ φέρνει αναταράξεις, όχι όμως κυριαρχία
Θυμάστε την «Ημέρα Απελευθέρωσης»; Ήταν όταν ο Τραμπ παρουσίασε σαρωτικούς δασμούς σε χώρες από το Αφγανιστάν έως τη Ζιμπάμπουε, εκτοξεύοντας τον μέσο συντελεστή εισαγωγικών φόρων των ΗΠΑ στα υψηλότερα επίπεδα από τη δεκαετία του 1930.
Το σοκ ήταν πραγματικό, αλλά όχι καταστροφικό. Οι δασμοί απείλησαν, αλλά δεν διέλυσαν την παγκόσμια οικονομία. Οι διπλωματικές σχέσεις δοκιμάστηκαν, οι εφοδιαστικές αλυσίδες μετατράπηκαν σε πεδία αντιπαράθεσης και ο εμπορικός πόλεμος «αντιποίνων» με την Κίνα αποκάλυψε πόσο εξαρτημένος είναι ο κόσμος από το Πεκίνο.
Ο Τραμπ απείλησε με δασμούς στα κινεζικά προϊόντα από 25% έως 145%, προκαλώντας αναταράξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η Κίνα αντέδρασε με αυστηρούς ελέγχους εξαγωγών σε κρίσιμα ορυκτά σπάνιων γαιών και διέκοψε απότομα τις αγορές σόγιας, αναστατώνοντας τους Αμερικανούς αγρότες. Μια εκεχειρία τον Οκτώβριο εκτόνωσε τις εντάσεις, χωρίς όμως να περιορίσει τη βιομηχανική «λαβή» της Κίνας.
Οι δασμοί δεν πυροδότησαν την αμερικανική βιομηχανική άνθηση που είχε υποσχεθεί ο Τραμπ. Αντιθέτως, η Κίνα κατέγραψε αύξηση 7% στη βιομηχανική παραγωγή στους πρώτους δέκα μήνες του έτους και ιστορικό παγκόσμιο εμπορικό πλεόνασμα 1 τρισ. δολαρίων, υποδηλώνοντας ότι το πλήγμα κατανεμήθηκε άνισα —και κυρίως εκτός Πεκίνου. Εν τω μεταξύ, η εξουσία του Τραμπ να επιβάλλει δασμούς αναμένει απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, η οποία αναμένεται στις αρχές του επόμενου μήνα.
Η μεγάλη χρονιά-έκρηξη της Τεχνητής Νοημοσύνης
Μόλις τρία χρόνια αφότου οι περισσότεροι από εμάς ακούσαμε για πρώτη φορά για εργαλεία γενετικής ΤΝ όπως το ChatGPT, πάνω από 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν πλέον τακτικά τεχνητή νοημοσύνη. Πρόκειται για την ταχύτερα αναπτυσσόμενη τεχνολογία στην ιστορία, ξεπερνώντας την υιοθέτηση των smartphones και του ίδιου του Διαδικτύου.
Ωστόσο, αυτή η ανάπτυξη υπήρξε άνιση και βαριά συγκεντρωμένη στις πλουσιότερες χώρες. Στις φτωχότερες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, λιγότερο από το 10% του πληθυσμού χρησιμοποιεί ΤΝ. Επιπλέον, είναι αδύνατο να ενσωματώσει κανείς την ΤΝ στη ζωή ή την εργασία του όταν ανήκει στα 2,6 δισεκατομμύρια ανθρώπων που δεν έχουν καν πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Παρότι η ΤΝ θα μπορούσε να συνεισφέρει έως και 15 τρισ. δολάρια στο παγκόσμιο ΑΕΠ έως το 2030, ελάχιστες χώρες είναι σε θέση να επωφεληθούν. Αυτό δημιουργεί γεωπολιτικό κίνδυνο και συνιστά μια μείζονα ιστορία προς παρακολούθηση το 2026, καθώς τα κράτη ανταγωνίζονται για επενδύσεις σε υποδομές, αποθήκευση δεδομένων και επαρκή κατάρτιση του εργατικού τους δυναμικού.
Η χειρότερη ανθρωπιστική κρίση στον κόσμο επιδεινώνεται περαιτέρω
Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, η International Rescue Committee χαρακτηρίζει τον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν ως τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση στον κόσμο. Οι λόγοι είναι αμείλικτοι: ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε περίπου 400.000 ανθρώπους και έχει εκτοπίσει έντεκα εκατομμύρια, ενώ υπάρχουν επανειλημμένες αναφορές για γενοκτονία στο Νταρφούρ.
Η αιματηρή σύγκρουση δεν δείχνει κανένα σημάδι αποκλιμάκωσης. Την άνοιξη, ο σουδανικός στρατός φαινόταν να κερδίζει έδαφος, ανακαταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα Χαρτούμ από τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF), την κύρια αντάρτικη οργάνωση. Όμως η δυναμική έχει αντιστραφεί, με τις RSF να καταλαμβάνουν τον έλεγχο του ελ-Φάσερ νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Οι εξωτερικές προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου μέχρι στιγμής αποδείχθηκαν άκαρδες, καθώς εκδίκηση, θάνατος και αναρχία κυριαρχούν στις όχθες του Νείλου.
Το Ισραήλ επιδεικνύει τη στρατιωτική του ισχύ
Το εβραϊκό κράτος ενεπλάκη φέτος σε δύο πολέμους και τρεις εκεχειρίες, με τεράστιες επιπτώσεις στις ισορροπίες ισχύος στη Μέση Ανατολή.
Η πρώτη εκεχειρία με τη Χαμάς, που επιτεύχθηκε με διαμεσολάβηση τον Ιανουάριο, διήρκεσε μόλις δύο μήνες. Η δεύτερη, που ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο, φαίνεται να τηρείται με επιφυλάξεις. Οι όροι της, ωστόσο, δείχνουν να ευνοούν το Ισραήλ, υποχρεώνοντας τη Χαμάς να αφοπλιστεί, ενώ μια δυτικο-καθοδηγούμενη ομάδα επιδιώκει να αναλάβει προσωρινό έλεγχο του κατεστραμμένου θύλακα.
Ο άλλος πόλεμος του Ισραήλ, στον οποίο συμμετείχαν και οι ΗΠΑ, ήταν η 12ήμερη σύγκρουση με το Ιράν τον Ιούνιο. Σε αυτή τη μάχη το Ισραήλ επέδειξε τη στρατιωτική του κυριαρχία στην περιοχή, περιορίζοντας τη χώρα που θεωρείται ο μεγαλύτερος περιφερειακός του ανταγωνιστής. Πολλοί κορυφαίοι Ιρανοί πυρηνικοί επιστήμονες δολοφονήθηκαν, η Τεχεράνη δέχθηκε σφοδρά πλήγματα και ο Ανώτατος Ηγέτης αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ αναγκάστηκε να κρυφτεί. Με το δίκτυο των πληρεξουσίων της (Χαμάς, Χεζμπολάχ και το καθεστώς Άσαντ στη Συρία) σε αποσύνθεση, η αντίδραση του Ιράν ήταν περιορισμένη σε αποτελεσματικότητα.
Με αυτόν τον πόλεμο, ο ισραηλινός στρατός έχει καταστεί το φόβητρο στη Μέση Ανατολή. Κατά την εκτίμηση ειδικών, η περιοχή έχει αναδιαμορφωθεί εκ βάθρων.
Η κλιματική πολιτική δέχεται διπλό πλήγμα
Όταν ο μεγαλύτερος φιλάνθρωπος του κόσμου αλλάζει άποψη για το πού θα κατευθύνει τα χρήματά του, όλοι προσέχουν. Τον Οκτώβριο, ο Μπιλ Γκέιτς, που έχει διοχετεύσει δισεκατομμύρια στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δημοσίευσε ένα δοκίμιο υποστηρίζοντας ότι οι ασθένειες και η φτώχεια —άλλες βασικές προτεραιότητες του έργου του— αποτελούν πλέον πιο επείγουσες προκλήσεις που απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή.
Το κάλεσμά του για αυτή τη «στρατηγική στροφή» ήρθε καθώς ο ΟΗΕ δήλωνε ότι ο κόσμος απέτυχε να επιτύχει τους στόχους εκπομπών της Συμφωνίας του Παρισιού μετά από δέκα χρόνια προσπαθειών. Με μια έντονα κλιματοσκεπτικιστική κυβέρνηση ξανά στην εξουσία στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και τον κορυφαίο ακτιβιστή του ιδιωτικού τομέα να μετατοπίζει το ενδιαφέρον του αλλού, το 2025 θα μείνει στη μνήμη ως καμπή στη διεθνή συζήτηση για τους συμβιβασμούς και τους στόχους της κλιματικής πολιτικής.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, η διατλαντική συμμαχία αποσαρθρώνεται
Ο Τραμπ έχει καταστήσει τις ειρηνευτικές συμφωνίες σήμα κατατεθέν του πρώτου έτους της επιστροφής του στην εξουσία, μεσολαβώντας για προσωρινές εκεχειρίες μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, Ταϊλάνδης και Καμπότζης, καθώς και Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και Ρουάντας. Ο τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία, ωστόσο, αποδείχθηκε πολύ πιο άπιαστος.
Ο Λευκός Οίκος κινήθηκε ανάμεσα στην υιοθέτηση στοιχείων των ρωσικών απαιτήσεων και στην αναγνώριση των αδιαπραγμάτευτων θέσεων της Ουκρανίας. Στον πυρήνα τους, οι στόχοι των δύο πλευρών παραμένουν ασύμβατοι: η Ρωσία απαιτεί από την Ουκρανία να εγκαταλείψει το Ντονμπάς και να μην ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ, ενώ η Ουκρανία απορρίπτει εδαφικές παραχωρήσεις ή ειρήνη χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας.
Παράλληλα, οι προσπάθειες της Ουάσιγκτον να πιέσει το Κίεβο προς διαπραγματεύσεις, στην αγωνία της να επιτύχει συμφωνία ανεξαρτήτως συνεπειών, καθώς και η πίεση προς την Ευρώπη να αναλάβει την ευθύνη της δικής της ασφάλειας, ενδέχεται να έχουν ρηγματώσει τη σχέση μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι ανησυχίες αυτές εντάθηκαν μετά τη δημοσιοποίηση της τελευταίας Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, η οποία υιοθέτησε πιο συγκρουσιακό τόνο έναντι της ΕΕ. Για την Ευρώπη, το μήνυμα είναι σαφές: η Ένωση ίσως χρειαστεί να προετοιμαστεί για μια πραγματικότητα όπου η Αμερική δεν θα αποτελεί πλέον αξιόπιστο εταίρο ασφάλειας και οι μακροχρόνιες παραδοχές για τη διατλαντική συμμαχία δεν θα ισχύουν πια.
Βενεζουέλα και η επιστροφή του Δόγματος Μονρόε
Η στρατιωτική ενίσχυση των ΗΠΑ γύρω από τη Βενεζουέλα από την κυβέρνηση Τραμπ σηματοδοτεί μια ανανεωμένη προθυμία να απειληθεί αλλαγή καθεστώτος στην «πίσω αυλή» της Αμερικής. Ο πρόεδρος της χώρας, Νικολάς Μαδούρο, είναι δικτάτορας, ωστόσο οι προηγούμενες παρεμβάσεις υπό αμερικανική ηγεσία στην περιοχή δυσκολεύτηκαν να παραγάγουν σταθερά, δημοκρατικά αποτελέσματα — χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η παρέμβαση της CIA στη Χιλή το 1970, που δημιούργησε τις συνθήκες για τη δικτατορία του Αουγκούστο Πινοσέτ.
Αυτό που ξεχωρίζει είναι το πώς η στάση του Τραμπ απέναντι στη Βενεζουέλα εντάσσεται σε μια ευρύτερη μετατόπιση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Καθώς η Ουάσιγκτον υποχωρεί από την Ευρώπη, δίνει εκ νέου έμφαση στο Δυτικό Ημισφαίριο ως βασικό στρατηγικό επίκεντρο — μια προσέγγιση που θυμίζει στην πράξη, αν όχι κατ’ όνομα, το Δόγμα Μονρόε. Από τη Βενεζουέλα έως τους δασμούς στη Βραζιλία λόγω της καταδίκης του πρώην προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρου, και έως τις απειλές διακοπής βοήθειας αν δεν κέρδιζε ο δεξιός υποψήφιος στις πρόσφατες εκλογές στην Ονδούρα, ο Λευκός Οίκος ενεργεί ξανά για να στηρίξει ιδεολογικούς συμμάχους, να υπονομεύσει αντιπάλους και να παρέμβει στρατιωτικά όταν το κρίνει αναγκαίο.
Μια ανερχόμενη δύναμη χαράσσει προσεκτικά τα επόμενα βήματά της
Η παγκόσμια επιρροή της Ινδίας αυξάνεται ραγδαία. Πρόσφατα έγινε η πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο, η οικονομία της αναμένεται να ξεπεράσει της Ιαπωνίας και να καταστεί η τέταρτη μεγαλύτερη διεθνώς, ενώ αμερικανικές εταιρείες —συμπεριλαμβανομένων τεχνολογικών κολοσσών όπως η Apple— στρέφονται ολοένα και περισσότερο προς τον νοτιοασιατικό γίγαντα για τις επιχειρηματικές τους ανάγκες.
Με αυτή την ανάπτυξη έρχεται και μεγαλύτερος ρόλος στα γεωπολιτικά ζητήματα. Τα τελευταία τρία χρόνια, για παράδειγμα, η Ινδία άρχισε να αγοράζει τεράστιες ποσότητες ρωσικού πετρελαίου, βοηθώντας το Κρεμλίνο να διατηρήσει τα οικονομικά του εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία.
Με ποιον, όμως, ευθυγραμμίζεται η Ινδία; Επισήμως, το Νέο Δελχί ακολουθεί πολιτική μη ευθυγράμμισης. Στην πράξη, όμως, διαφαίνονται μετατοπίσεις. Η Ινδία υπήρξε ιστορικός σύμμαχος της Ρωσίας, ιδίως κατά τη σοβιετική περίοδο. Όμως η αυξανόμενη επιχειρηματική της σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες την έχει φέρει πιο κοντά στη Δύση —παρά τη φετινή δασμολογική αντιπαράθεση μεταξύ Νέου Δελχί και Ουάσιγκτον. Αυτή η αναπροσαρμογή φαίνεται πλέον να περιλαμβάνει και την ανταπόκριση σε μήνες αμερικανικών πιέσεων για διακοπή των αγορών ρωσικού πετρελαίου.
Καθώς η επιρροή της Ινδίας συνεχίζει να αυξάνεται —και η Κίνα αντιμετωπίζει σοβαρή δημογραφική συρρίκνωση— ο κόσμος θα παρακολουθεί στενά τις επόμενες κινήσεις του Νέου Δελχί.
