Τα αναγκαία λάθη της Δημοκρατίας

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΧΑΤΖΗΣ* 

​​Δεν υπάρχει αμφιβολία, ο Λαός κάνει λάθη. Σε εκλογές και δημοψηφίσματα. Αλλά τι θα πει λάθος στην περίπτωση αυτή; Να ψηφίζεις σε αντίθεση με τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά σου. Να επιλέγεις κάτι που οπωσδήποτε θα το μετανιώσεις, που θα σε κάνει να αισθανθείς προδομένος. Που δεν θα θέλεις να θυμάσαι ούτε εσύ, ούτε όσοι σε γνωρίζουν, ότι έπεσες στην παγίδα. Μια απόφαση τόσο λανθασμένη ώστε στο τέλος να κατορθώσεις να εξαπατήσεις και τον ίδιο σου τον εαυτό – δεν έκανες εσύ ποτέ αυτό το λάθος. Το έκαναν οι άλλοι, οι ευκολόπιστοι, οι αφελείς.

Μια ισχυρή αντίρρηση εδώ θα ήταν η εξής: μα κάνει λάθη ο Λαός; Γιατί να θεωρήσουμε λανθασμένη μια επιλογή που όταν έγινε φαινόταν εύλογη; Βασιζόταν σε ό,τι γνωρίζαμε και ό,τι μπορούσαμε να προβλέψουμε. Και στο κάτω κάτω αυτό το νόημα έχει η ελεύθερη επιλογή. Να σταθμίσεις την πληροφόρηση που έχεις, να αναλάβεις ρίσκο, να ελπίζεις για το καλύτερο. Το αποτέλεσμα, αν είναι διαφορετικό απ’ αυτό που προσδοκούσες, δεν απαξιώνει απαραίτητα τα κίνητρά σου, ούτε την επιλογή σου.

Ομως η Ιστορία μάς διδάσκει ότι λάθη γίνονται και μάλιστα τραγικά. Από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 στην Ελλάδα, όταν ένα μυωπικό αλλά και κουρασμένο από τους πολέμους εκλογικό σώμα τιμώρησε τον Βενιζέλο, μέχρι το δημοψήφισμα του Brexit, την εκλογή του Τραμπ και την εκλογική απειλή της Μαρίν Λεπέν (για να μη χρησιμοποιήσουμε πρόσφατα δικά μας παραδείγματα), είναι προφανές ότι ο Λαός, θέλοντας να τα βάλει με τις ελίτ που τον έχουν απογοητεύσει, έχει πυροβολήσει πολλές φορές το πόδι του.

Δεν χρειάζεται όμως να καταφύγουμε στην Ιστορία για να διαπιστώσουμε ότι το μοντέλο της καθολικής ψηφοφορίας έχει προβλήματα. Στα σύγχρονα κράτη οι πολίτες καλούνται να αποφασίσουν για ζητήματα πολύπλοκα, τεχνικά και σύνθετα. Ζητήματα που απαιτούν τουλάχιστον βασικές γνώσεις κοινωνικών επιστημών απλώς για να εκτιμηθούν οι διαστάσεις τους. Πολύ περισσότερο, αν θέλουν να τα κατανοήσουν σε βάθος, να προβλέψουν κάποιες, τουλάχιστον, από τις αρνητικές συνέπειες, να σταθμίσουν το κόστος με το όφελος, να αξιολογήσουν τις εναλλακτικές. Αλλά ακόμη κι αν είχαν οι πολίτες τις απαραίτητες γνώσεις, θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να βρουν τον απαραίτητο χρόνο.

Προκαταλήψεις

Ομως μόνο ένα μικρό μέρος των πολιτών, σε κάθε χώρα, διαθέτει αυτές τις γνώσεις. Οι περισσότεροι διακρίνονται από «πολιτική άγνοια», δηλαδή δεν γνωρίζουν ακόμα και βασικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για να λάβουν μια πολιτική απόφαση ή έστω να επιλέξουν τον κατάλληλο εκπρόσωπό τους στις εκλογές. Επιπλέον οι ψηφοφόροι κάνουν συστηματικά λάθη, γιατί βρίσκονται υπό την επιρροή προκαταλήψεων: κατά της Αγοράς (δεν κατανοούν ότι ο πλούτος δημιουργείται από εκούσιες, αμοιβαίως επωφελείς συναλλαγές), κατά των Ξένων (δεν αντιλαμβάνονται πώς οι ξένες επενδύσεις αλλά και η είσοδος μεταναστών ωφελεί μια χώρα), κατά της Τεχνολογίας (δεν βλέπουν πόσο σημαντική είναι η τεχνολογία στην αύξηση της παραγωγικότητας και της ευημερίας – την αντιμετωπίζουν κυρίως ως παράγοντα αύξησης της ανεργίας και της ανασφάλειας). Οι ψηφοφόροι, λοιπόν, δεν φαίνεται να έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν ορθές αποφάσεις για πολύπλοκα ζητήματα, ιδίως οικονομικά. Οι αποφάσεις τους θα είναι μυωπικές και ίσως μακροπρόθεσμα αυτοκαταστροφικές.

Επιπλέον οι πολίτες δεν επενδύουν στη συγκέντρωση πληροφόρησης, καθώς θεωρούν ότι, ακόμα κι αν αυτή συμβάλλει στο να βελτιώσουν τις πολιτικές επιλογές τους, δεν θα έχει κάποιο πρακτικό πολιτικό αποτέλεσμα. Η ψήφος τους δεν πρόκειται να επηρεάσει την έκβαση των εκλογών. Οσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των εκλογέων, τόσο πιο αδύναμος αισθάνεται ο μέσος ψηφοφόρος. Δεν υπάρχει λόγος να επενδύσει σε κάτι που έχει τόσο μεγάλο κόστος (συγκέντρωση και επεξεργασία πληροφόρησης) χωρίς αντίστοιχο όφελος. Είναι, λοιπόν, ορθολογικά απληροφόρητος. Μάλιστα, από ένα σημείο και πέρα αναρωτιέται αν αξίζει ακόμη και η συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία. Ταυτόχρονα, τα άτομα που αντλούν ικανοποίηση απλώς από τη συμμετοχή, τους πολιτικούς αγώνες, τις συλλογικές διαδικασίες είναι συχνά ενταγμένα σε κόμματα ή προσκολλημένα σε δογματικές ιδεολογίες. Προτιμούν να ενισχύσουν τις ήδη υπάρχουσες αντιλήψεις τους με επιλεγμένη πληροφόρηση, αποφεύγουν να έρθουν σε επαφή με αντίθετες απόψεις ή τις αντιμετωπίζουν a priori απορριπτικά. Αρνούνται τα δεδομένα (ακόμα και τα γεγονότα) όταν διαψεύδουν αυτό που πιστεύουν.

Τι σημαίνουν όλ’ αυτά; Οτι θα πρέπει να επιτρέψουμε στις «φωτισμένες ορθολογικές ελίτ» να αποφασίζουν για εμάς; Οχι, για τρεις (συν έναν) λόγους.

Α. Δεν υπάρχει αυτό το είδος. Οι λεγόμενες ελίτ πάσχουν από την ίδια παθογένεια. Αν τα παραδείγματα που ο Λαός έκανε λάθος είναι πολλά, τα παραδείγματα λανθασμένων εκτιμήσεων των ελίτ είναι αμέτρητα.

Β. Ακόμη κι αν υπήρχε μια ομάδα υπερανθρώπων να αποφασίζει για εμάς, ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Αυτοί που θα λαμβάνουν αποφάσεις για εμάς, δεν έχουν κοινά συμφέροντα και, επιπλέον, δεν έχουν τα ίδια κίνητρα με εμάς.

Γ. Η καθολική ψηφοφορία είναι η βάση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αυτή τη νομιμοποιεί. Οι εκπτώσεις στην αρχή αυτή θα μετατρέψουν αναπόφευκτα την κρίση αντιπροσώπευσης που διανύουμε σε κρίση νομιμοποίησης των θεσμών. Με καταστροφικές συνέπειες.

Κυρίως όμως, οι λαοί, όπως και τα άτομα, μαθαίνουν από τα λάθη τους και ωριμάζουν. Αν τους περιβάλλουμε με ένα υποτίθεται προστατευτικό πατερναλιστικό κουκούλι, το αποτέλεσμα θα είναι να ατροφήσουν οι γνωστικές τους ικανότητες. Ο πατερναλισμός γεννάει πάντα την ανάγκη για περισσότερο πατερναλισμό. Ενώ η ελευθερία επιλογής σού μαθαίνει –με μεγάλο κόστος ίσως, αλλά οπωσδήποτε σου μαθαίνει– να αποφασίζεις και να αναλαμβάνεις την ευθύνη των λαθών σου.

* Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

“Καθημερινή”

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα