από Μανώλης Γ. Βαρδής 14 Οκτωβρίου 2019 antifono.gr
Το πλαίσιο της Γκόθαμ Σίτι του σκηνοθέτη Τοντ Φίλιπς είναι αυτό μίας πόλης σε οικονομική κατάρρευση και σε κοινωνική απειθαρχία (σκουπίδια στους δρόμους, κτίρια να μην επισκευάζονται, υπηρεσίες να περικόπτονται). Ανασύρει πικρές βιωματικές εικόνες της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων. Είναι ένας τρόπος για να ταυτισθεί ο θεατής της ταινίας με την ατμόσφαιρα της πλοκής. Μόνο που είναι ένα πλαίσιο αναφοράς, δεν ορίζει το περιεχόμενο και το που θέλει να το φθάσει ο σκηνοθέτης. Οι συμμορίες της δρόμους, η οπλοκατοχή, ο αυστηρός έλεγχος στον δρόμο και στο λεωφορείο να πεις ή κάνεις κάτι που είναι ύποπτο (πολιτική ορθότητα), οι εύκολες απολύσεις από τις δουλειές του ποδαριού (του κλόουν), η πανταχού παρουσία της τηλεόρασης και των εκπομπών stand comedy με την υψηλή τηλεθέαση και τα μπανάλ αστεία, αργότερα οι εξεγέρσεις- μπάχαλα και η ταύτιση του πλήθους με τυχαίους ήρωες που τυχαία σκότωσαν κάποιους πλούσιους, η οργή του πλήθους στους δρόμους της Γκόθαμ Σίτι και οι μάσκες κλόουν των εξεγερμένων, είναι επίσης τρόποι ανάκλησης στη συνείδηση του μέσου θεατή ανάλογων βιωματικών στιγμών της καθημερινής του πια ζωής.
Δεν πρέπει όμως κάποιος να μείνει εκεί. Αυτή είναι η πολύ σημαντική επιφάνεια, που δεν παύει να είναι επιφάνεια- πλαίσιο της διήγησης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, πέρα από τα κοινωνικά δεδομένα της επιφάνειας, είναι η ψυχιατρική ματιά στον τρόπο ζωής και ανάπτυξης του ήρωα, του «κακού» Joker, ο οποίος συζεί με την εξίσου άρρωστη πνευματικά μητέρα του. Μία «αρρωστημένη» σχέση που σημαίνει την απουσία του Πατέρα, οπότε χάνεται και ο όποιος Λόγος θα μπορούσε να «συμμαζέψει» κάπως τα άγρια πρωταρχική ύλη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Joker δεν ήταν πάντα «κακός», είναι σαφές. Του στερούν την ύπαρξη τόσο τα κοινωνικά δεδομένα στα οποία αναφέρθηκα όσο και η ασφυκτική παρουσία της μάνας του, που τελικά του έχει διαμορφώσει μία παράλληλη πραγματικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν την σκοτώνει, τότε αρχίζει να ενηλικιώνεται.
Στην μετανεωτερική μας εποχή οι μεγάλες αφηγήσεις, δηλαδή οι υποκαταστάσεις του Λόγου (του Πατέρα), έχουν εκλείψει. Η βία και όλα τα στοιχεία της πρωταρχικής ύλης της ανθρώπινης ψυχής είναι φυγόκεντρα και ανεξέλεγκτα. Για αυτό και οι εξεγέρσεις αυτού του είδους, για αυτό και η αδυναμία του Joker να καταλάβει τον κόσμο. Αναρωτιέται εάν υπάρχει πραγματικά ή όχι στην συνομιλία του με την κοινωνική λειτουργό. Είναι μία ρευστή, έκκεντρη προσωπικότητα, μέχρι που αγγίζει το χάος. Εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα του Joker και της εποχής αυτής: η βύθιση στο απόλυτο κενό, χωρίς κάποια ιδεολογία ή πίστη και χωρίς τα «δεκανίκια» μίας ψεύτικης πολιτικής ορθότητας, ή θα σε κάνει δαιμονικό ή θα σε αγιάσει. Τα όρια είναι δυσδιάκριτα. Τα σπασμωδικά και ανεξέλεγκτα γέλια του Joker λέγονται πνευματική ασθένεια γιατί στην εποχή μας δεν μπορεί να ακουσθεί ο όρος «εκδηλώσεις του ιερού», είναι ένας σαμάνος της Γκόθαμ Σίτι. Μέσα από τα γέλια διαφεύγει της άθλιας πραγματικότητας που τον περιβάλλει. Αλλά αυτό βιώνεται τραυματικά και βασανιστικά. Η βύθιση στο κενό υπάρχει για αυτόν και έχει να πει πολλά περισσότερα από την μηδενιστική καταστροφή του όχλου που καταστρέφει στο όνομά του- την κρίσιμη στιγμή στο βάθρο του φλεγόμενου αυτοκινήτου απλά θα υποδυθεί τον αρχηγό.
Η ταινία θα ήταν εύκολο να τελειώσει εκεί. Η τελευταία σκηνή τον έχει πάλι σε κάποιο ψυχιατρείο να συνομιλεί με κάποια ακόμη κοινωνική λειτουργό. Αποχωρεί αφήνοντας με τα πόδια του ίχνη από αίμα. Την σκότωσε και αυτήν; Ή η ζωή του είναι το μονοπάτι του αίματος που αφήνει πίσω του, δηλαδή αποκτά την υπόστασή του μέσα από το αίμα; Ο συμβιβασμός με την ζωή του Joker είναι ο συμβιβασμός του Κακού: «That’s life (that’s life) that’s what people say You’re riding high in April Shot down in May» (That’s Life). Ωρίμασε και ο Joker και από μπερδεμένος σαμάνος έγινε απολογητής του κύκλου της άθλιας ζωής. Όταν σκοτώνει, άλλωστε, λέει ο καθένας παίρνει αυτό που δίνει. Και εδώ ολοκληρώνεται και ο κύκλος του κοινωνικού πρώτου επιπέδου ανάγνωσης: οι συνθήκες του ύστερου καπιταλισμού θα λάβουν αυτό που έδωσαν, δηλαδή βία και αίμα. Αλλά αυτή είναι η αιτιακή αλυσίδα του Κακού. Ο Joker δεν έγινε άγιος, αλλά είναι πολύ διαφωτιστικός!
ΥΓ. Ο ηθοποιός στον ρόλο του Joker Χοακίν Φίνιξ σε ρεσιτάλ ερμηνείας σωματικής και πνευματικής, γιατί ο σαμάνος είναι σώμα και πνεύμα….
