Στην Βουλγαρία διαδηλώνουν κατά της διαφθοράς, στην Ελλάδα έγινε συνήθεια.- Η εξαίρεση Καρυστιανού

Φωτογραφία: Χιλιάδες Βούλγαροι διαδήλωσαν το βράδυ της Πέμπτης εναντίον της απερχόμενης κυβέρνησης, ζητώντας δίκαιες εκλογές και μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος

Την ώρα που στη Βουλγαρία χιλιάδες πολίτες κατεβαίνουν στους δρόμους απαιτώντας κάθαρση, λογοδοσία και ουσιαστική μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης, στην Ελλάδα επικρατεί μια εκκωφαντική κοινωνική αδράνεια. Και αυτό παρά το γεγονός ότι η διαφθορά, η ατιμωρησία και η θεσμική στρέβλωση αποτελούν σταθερά χαρακτηριστικά του δημόσιου βίου.

Η σύγκριση δεν είναι απλώς επίκαιρη· είναι αποκαλυπτική για το πώς οι κοινωνίες αντιδρούν – ή δεν αντιδρούν – όταν η δικαιοσύνη παύει να λειτουργεί ως θεμέλιο της δημοκρατίας.

Βουλγαρία: η δικαιοσύνη στο επίκεντρο της κοινωνικής σύγκρουσης

Στη Βουλγαρία, οι διαδηλώσεις των τελευταίων μηνών δεν περιορίζονται σε οικονομικά ή κομματικά αιτήματα. Ο βασικός άξονας είναι σαφής: η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η αποδόμηση των δικτύων διαφθοράς που τη διαπερνούν. Οι πολίτες στοχοποιούν ανοιχτά την εισαγγελική και δικαστική εξουσία, θεωρώντας ότι λειτουργεί ως μηχανισμός συγκάλυψης πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων.

Αυτή η κοινωνική στάση έχει σημασία. Δεν σημαίνει ότι η Βουλγαρία έχει λιγότερη διαφθορά από την Ελλάδα. Σημαίνει όμως ότι η κοινωνία δεν την αποδέχεται ως κανονικότητα. Τη θεωρεί σκάνδαλο που απαιτεί πολιτική σύγκρουση, δημόσια πίεση και θεσμική ρήξη.

Ελλάδα: η κανονικοποίηση της ατιμωρησίας

Στην Ελλάδα, αντίθετα, η διαφθορά έχει ενσωματωθεί στη συλλογική εμπειρία με τρόπο σχεδόν παθολογικό. Υποθέσεις που σε άλλες χώρες θα προκαλούσαν πολιτικούς σεισμούς αντιμετωπίζονται ως «ρουτίνα». Η δικαιοσύνη εμφανίζεται συχνά απρόθυμη να αγγίξει πυρήνες εξουσίας, ενώ οι καθυστερήσεις, οι αρχειοθετήσεις και η επιλεκτική αυστηρότητα έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη των πολιτών.

Το πιο ανησυχητικό στοιχείο δεν είναι μόνο η θεσμική αδυναμία, αλλά η κοινωνική παραίτηση. Ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας έχει πειστεί ότι η σύγκρουση με το σύστημα είναι μάταιη. Έτσι, η αδράνεια βαφτίζεται «ρεαλισμός» και η σιωπή «ωριμότητα».

Η εξαίρεση: η Καρυστιανού και το κόστος της αμφισβήτησης

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η δημόσια στάση της Μαρίας Καρυστιανού αποτελεί σπάνια εξαίρεση. Χωρίς θεσμική ιδιότητα ή πολιτική ασυλία, επέλεξε να αμφισβητήσει ευθέως τη λειτουργία της δικαιοσύνης, ζητώντας διαφάνεια, ευθύνη και ουσιαστική κάθαρση.

Η αντίδραση του συστήματος ήταν αποκαλυπτική. Πολιτικοί μηχανισμοί, θεσμικοί παράγοντες, μεγάλα τμήματα των ΜΜΕ και περιφερόμενοι κονδυλοφόροι που πουλούν την γραφή τους σε σκοπιμότητες  έσπευσαν να την απαξιώσουν, να υποβαθμίσουν το περιεχόμενο των παρεμβάσεών της ή να μετατοπίσουν τη συζήτηση από τα ερωτήματα που έθετε στο «ποιά είναι» και «τι σκοπούς έχει».

Ο ρόλος των ΜΜΕ: από θεματοφύλακες σε μηχανισμούς απορρόφησης

Η σύγκριση με τη Βουλγαρία γίνεται ακόμη πιο αιχμηρή όταν εξεταστεί ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης. Εκεί, παρά τις πιέσεις, σημαντικό μέρος του Τύπου λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Στην Ελλάδα, μεγάλο κομμάτι των ΜΜΕ δρα αντίστροφα: απορροφά την ένταση, απονευρώνει το μήνυμα και επαναφέρει την «κανονικότητα».

Έτσι, η κριτική στη δικαιοσύνη παρουσιάζεται συχνά ως «επικίνδυνη», «λαϊκιστική» ή «θεσμικά ανεύθυνη», ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί βασική προϋπόθεση δημοκρατικής λειτουργίας.

Δύο κοινωνίες, δύο στάσεις απέναντι στη διαφθορά

Η διαφορά Ελλάδας και Βουλγαρίας δεν είναι θέμα κουλτούρας ή «βαλκανικής ιδιομορφίας». Είναι θέμα πολιτικής στάσης της κοινωνίας απέναντι στην ατιμωρησία.
Στη Βουλγαρία, η κοινωνία δείχνει ότι πιστεύει – έστω και με κόστος – πως η κάθαρση είναι εφικτή.
Στην Ελλάδα, το σύστημα έχει καταφέρει κάτι πιο επικίνδυνο: να πείσει ότι η κάθαρση είναι αδύνατη.

Γι’ αυτό και η προσπάθεια της Καρυστιανού δεν είναι απλώς μια προσωπική μάχη. Είναι υπενθύμιση ότι η δικαιοσύνη δεν μεταρρυθμίζεται χωρίς πίεση και ότι η σιωπή δεν είναι ουδετερότητα, αλλά συνενοχή.

Το ερώτημα δεν είναι αν η Ελλάδα έχει ανάγκη από περισσότερους θεσμούς. Το ερώτημα είναι αν έχει ακόμη την κοινωνική βούληση να τους διεκδικήσει.