του Ν.Ι. Μέρτζου
Η τραγωδία του Εμφυλίου Πολέμου εκτυλίσσεται σε αλλεπάλληλες σκηνές μέσα στον παράλληλο Αγώνα κατά των Τούρκων σε όλη την Εθνεγερσία.
Στη Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος κυριαρχεί ο Φαναριώτης ηγέτης των πολιτικών Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αλλά οι στρατιωτικοί τον προδίδουν. Ο αρχιστράτηγός Γεώργιος Βαρνακιώτης, αρματολός του Ξηρομέρου, δηλώνει υποταγή στον παλαιό του φίλο Ομέρ Βρυώνη. Τον ακολουθούν οι οπλαρχηγοί Ανδρέας ΄Ισκος, Γιαννάκης Ράγκος και Γιωργάκης Βαλτινός. Έτσι στις 10 Οκτωβρίου 1882 ο Ομέρ Βρυώνης έχει υποτάξει την Άρτα, το Ξηρόμερο και τον Βάλτο, ενώνεται με τον Κιουταχή και οι δύο πασάδες σχηματίζουν έναν αξιόμαχο στράτευμα 8.000 ανδρών, που απειλεί ολόκληρη την επαναστατημένη αλλά βαθιά διαιρεμένη Ελλάδα. Τότε το Βουλευτικό ορίζει αρχιστράτηγο Δυτικής Ελλάδος «τον άξιον και καλόν πατριώτην κ. Μάρκον Μπότσαρην, Σουλιώτην, αντί του επαράτου Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη».
Ένα μήνα ενωρίτερα, τον Σεπτέμβριο 1822, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης διεκδικούσε ενόπλως το αρματολίκι των Αγράφων και άλλες αρματολικές φάρες βρίσκονταν σε εμφύλιο πόλεμο. Ο Αλ. Μαυροκορδάτος έγραφε ότι μαίνεται εμφύλιος «εις Άγραφα μεταξύ Καραϊσκάκη και Βαλτινών και εις Βλοχόν μεταξύ Σταϊκαίων και του Αλεξάκη Βλαχοπούλου. Από τον Καραϊσκάκην φοβούμαι και προδοσίαν».
Παρ’ όλα αυτά, οι μεταξύ τους αντιμαχόμενοι Έλληνες έχουν επιτύχει μεγάλες πολεμικές νίκες κατά των Οθωμανών και η δύναμη των καπεταναίων μεγαλώνει, ενώ ο Κολοκοτρώνης έχει συντρίψει τον Δράμαλη και χάρη στον εθνοσωτήριο θρίαμβό του έχει καθιερωθεί αρχηγός των στρατιωτικών, οι οποίοι φοβούνται ότι η αύξηση της επιρροής τους τρομάζει τους πολιτικούς και τους προεστούς οι οποίοι, γι’ αυτό, με τις πολιτικές διαταγές τους υπονομεύουν στην πραγματικότητα κάθε πολεμική επιχείρηση και ελληνική νίκη! Αληθινοί ή υπερβολικοί αυτοί οι φόβοι χωρίζουν τους Έλληνες σε δύο πολιτικά κόμματα που το καθένα τους διεκδικεί τον έλεγχο της Β΄ Εθνοσυνελεύσεως την άνοιξη του 1823. Οι αντιπρόσωποι εξελέγησαν στα χωριά φανερά δια βοής και η επιρροή των παλαιών προεστών ήταν προφανής. Άλλωστε, δεν υφίστατο ούτε κρατικός μηχανισμός ούτε καιρός στη διάθεση των πολεμιστών. Η Β΄ Εθνική Συνέλευσις των Ελλήνων ορίσθηκε να συνεδριάσει στο Άστρος της Κυνουρίας από 29 Μαρτίου μέχρι 18 Απριλίου 1823 και η κυβέρνηση εντωμεταξύ πρόλαβε να σχηματίσει κατά τόπους συμμαχίες με ορισμένους στρατιωτικούς, όπως ο Πετρόμπεης, οι Πετμεζαίοι, οι Γιατράκοι και οι Σουλιώτες που συντάσσονται με τον Μαυροκορδάτο και τους άρχοντες της Ύδρας Κουντουριώτες που σε επιστολή τους ο Κολοκοτρώνης χαρακτηρίζονταν «άρπαξ και κακούργος και αφιλότιμος». Σε άλλη επιστολή τους ο Λάζαρος και ο Γεώργιος Κουντουριώτης προειδοποιούσαν την κυβέρνηση των πολιτικών μη τυχόν πάει στο Ναύπλιο, όπου βρίσκονταν ο Κολοκοτρώνης «ίνα προσκυνήση τον κακούργον εκείνον και αυξήση έτι μάλλον την αλαζονείαν του».
Προηγουμένως η κυβέρνηση, οι Υδραίοι, οι Σπετσιώτες και οι Ψαριανοί είχαν καταπλεύσει στο Ναύπλιο, αλλά ο φρούραρχος Πλαπούτας τους απαγόρευσε την αποβίβαση και παρά λίγο τα αρβανίτικα καράβια θα βομβάρδιζαν την πόλη!
Με τον Κολοκοτρώνη βρίσκονταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Πλαπούτας, ο ανεψιός του Νικηταράς, πολλοί μικρότεροι καπετάνιοι και ο κυρίαρχος της Ανατολικής Ελλάδος Οδυσσέας Ανδρούτσος που, σύμφωνα με τον Φωτάκο, είπε στον Γέρο του Μοριά: «Οι κοτσαμπάσηδες αύριον θα μας σύρουν εις την φούρκαν. Εσένα θα πρωτοσκοτώσουν».
Ο Παπαφλέσσας έπαιζε διπλό παιχνίδι. Παριστάνοντας τον πιστό μάθαινε όλες τις σκέψεις του Κολοκοτρώνη και τις πρόδιδε στους αντιπάλους του, στους οποίους προσχώρησε εντέλει φανερά λαμβάνοντας ως ανταμοιβή το υπουργείο Εσωτερικών! Μετά λίγα χρόνια, πήγε αυτόβουλος στο Μανιάκι, ορθώθηκε ολομόναχος στον Ιμπραήμ και έπεσε. Οι περισσότεροι ήρωες είχαν δύο αντίθετες όψεις.
Όταν ο Κολοκοτρώνης απέτυχε να προσελκύσει στο Ναύπλιο τους πιο πολλούς αντιπροσώπους, ώστε να συγκροτηθεί «σε δικό του γήπεδο» η Εθνοσυνέλευση και να την ελέγξει, φυσικά, οι στρατιωτικοί με αρχηγό τον ίδιο αντιπαρατάχθηκαν ένοπλοι σε απόσταση βολής από το Άστρος, όπου συνεδρίαζε η Εθνοσυνέλευση με μεγάλη πλειοψηφία. Στις 3 Απριλίου ο Ανδρούτσος πρότεινε να ξιφουλκήσουν και να σφάξουν όλη την Εθνοσυνέλευση! Τη γενική σφαγή απέτρεψε ο Κολοκοτρώνης ο οποίος στις 27 Μαΐου πείσθηκε κι ορκίσθηκε Αντιπρόεδρος στο Εκτελεστικόν (κυβέρνηση) των αντιπάλων του επιδιώκοντας τον συμβιβασμό. Απέτυχε και έχασε όλο το κύρος του. Ακόμη κι ο γιος του Γενναίος είπε ότι ο πατέρας του «γενόμενος σύντροφος των κοτζαμπάσηδων και συμπέθερος των Δεληγιαναίων έχασε την υπόληψίν του». Και ο Φωτάκος προσθέτει: «Οι Πελοποννήσοι, ιδόντες τον Κολοκοτρώνην γενόμενον όργανον των πολιτικών ελυπήθησαν όλοι διότι ήθελαν να τον βλέπουν αρχηγόν των. Ούτως ο Κολοκοτρώνης εξέπεσε τότε της αξίας του».
Παράλληλα μικρότεροι επαρχιακοί τοπικισμοί αντιπαρέταξαν Μοραΐτες εναντίον Μοραϊτών. Στις 7 Ιουλίου 1823 Λακεδαιμόνιοι και Αρκάδες απεδύθησαν σε αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ τους μέσα στην Τριπολιτσά. Τρεις μήνες αργότερα οι Μοραΐτες του Πλαπούτα από τη μια και των Δεληγιανναίων από την άλλη χύνουν εναντίον αλλήλων ποτάμια αδελφικού αίματος στη Καρύταινα επί πολλές εβδομάδες.
Εντωμεταξύ στο χειμαζόμενο Μεσολόγγι, παραμονή Χριστουγέννων 1823, ο Μαυροκορδάτος υποδέχεται μεγαλειωδώς τον λόρδο Βύρωνα, ενώ παράλληλα είχε αρχίσει να διαπραγματεύεται με τους τραπεζίτες του Λονδίνου τη σύναψη του πρώτου δανείου, που θα αποδειχθεί ληστρικό. Ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο πιο άδολος του Αγώνα, αποφαίνεται ότι «η Πατρίς κινδυνεύει από τους Τούρκους και από τον Μαυροκορδάτον όστις θέλει να μας παραδώση εις τους Άγγλους». Και στις 16 Δεκεμβρίου από τα Σάλωνα ο Πανουργιάς γράφει στους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς:
«Ο περί τα νυν διαπραγματευόμενος δια να δανεισθή, δεν βαδίζει ειμή να εξουθενώση την δύναμν των όπλων μας. Αντισταθείτε, αδελφοί, διότι προδίδομεν. Ρίπτομεν υπό ζυγόν τυραννικώτερον του πρώτου το ταλαίπωρον ΄Εθνος μας».
Στις 20 Φεβρουαρίου 1824 συνάπτεται το δάνειο στο Λονδίνο. Εντωμεταξύ τα αντίπαλα στρατόπεδα είχαν ανασυντεθεί ακόμη μια φορά και είχαν σχηματίσει στον Μοριά δύο κυβερνήσεις: μια στο Κρανίδι με Πρόεδρο τον Γεώργιο Κουντουριώτη και μια στη Τριπολιτσά με Πρόεδρο τον Πετρόμπεη και σύμμαχο τον Κολοκοτρώνη. Οι περισσότεροι Μοραΐτες συντάσσονται με τους νησιώτες και με τους Ρουμελιώτες οι οποίοι, ωστόσο, σύντομα θα εισβάλουν στην Πελοπόννησο υπό τον Ιωάννη Κωλέττη και θα την ρημάξουν! Το Ναύπλιο και την Κόρινθο κατέχει η κυβέρνηση Πετρόμπεη. Τις δύο πόλεις πολιορκούν κατά ξηράν και θάλασσα οι αντίπαλοι υπό τον Κουντουριώτη, που στη συνέχεια καταλαμβάνουν τους Μύλους, το ΄Αργος, και το Παλαμήδι κυκλώνοντας και την Τριπολιτσά.
Από τις 6 Μαρτίου μέχρι τις 5 Ιουνίου 1824 οι Έλληνες αλληλοσκοτώνονταν με επί κεφαλής τους ήρωες του ’21. Τα κύματα των εμπολέμων κινούμενα σε παλίρροια πίσω-μπρος ξεγύμνωναν τον άμαχο πληθυσμό αρπάζοντας ακόμη και τη μπουκιά απ’ το στόμα του. Η κυβέρνηση Κουντουριώτη επικρατεί κατά κράτος.
Εντωμεταξύ 7 Απριλίου 1824 πεθαίνει στο Μεσολόγγι ο λόρδος Βύρων βαθιά πικραμένος από την εμφύλια τραγωδία αλλά αγωνιζόμενος άχρι θανάτου για την ελληνική ανεξαρτησία. Κι εκεί, όμως, εμφύλιος σπαραγμός. Ο Μαυροκορδάτος αφαιρεί το αρματολίκι των Αγράφων από τον Καραϊσκάκη, ο οποίος παραμένει βρίζοντας στο Αιτωλικό και σύντομα καταλαμβάνει το Βασιλάδι ελέγχοντας τα δύο προπύργια του Μεσολογγίου το οποίο απειλεί με τις γνωστές βωμολοχίες του. Τότε οι Τούρκοι βρίσκουν ευκαιρία να επιτεθούν: ο Γιουσούφ πασάς επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό και από την Άρτα ο Ομέρ Βρυώνης εκστρατεύει προς το Μεσολόγγι, όπου συγκλίνουν από τη Ναύπακτο 300 Τούρκοι σπαχήδες-ιππείς. Ο Μαυροκορδάτος κατηγορεί τον Καραϊσκάκη για συνεργασία με τον εχθρό. Ο τρομερός πολέμαρχος, που είναι φυματικός, ψήνεται από τον πυρετό αλλά οι πιστοί του Μαυροκορδάτου τον σηκώνουν ημιθανή σε ένα ξυλοκρέβατο και τον εξορίζουν.
Η εθνική τραγωδία συνεχίζεται, όμως. Στο επόμενο άρθρο.
Ν. Ι. Μέρτζος
