Πῶς ἡ πανδημία ἀλλάζει τά ἐπιστημονικά πρότυπα

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Γιάννης Π.Α. Ιωαννίδης

Βασικοὶ κανόνες, ὅπως ἡ ὀργανωμένη κριτικὴ καὶ ἡ οὐδετερότητα, παρακάμπτονται, γιὰ νὰ τροφοδοτηθεῖ ἕνας πολιτικὸς πόλεμος ποὺ δὲν ἔχει καμμία σχέση μὲ τὴν ἐπιστημονικὴ μεθοδολογία.

Σημείωμα τοῦ μεταφραστῆ*

Ὁ ἐπιδημιολόγος καὶ εἰδικὸς ἐπιστήμονας στὴν πολιτικῆς τῆς ὑγείας κ. Γιάννης Ἱωαννίδης, ἔγινε ἀρνητικὰ διάσημος στὴ διάρκεια τοῦ 2020 καὶ πολεμήθηκε ὅσο λίγοι, διότι τόλμησε κατὰ τὴν πανδημία τοῦ Covid-19 νὰ συνεχίσει νὰ ἐργάζεται γιὰ τὴν προώθηση τῆς ἐγκυρότητας καὶ τῆς ἀλήθειας στὸν ἐπιστημονικὸ χῶρο. Πάντοτε μετριοπαθής, στὸ ἄρθρο αὐτό μᾶς δείχνει πολὺ καθαρά τὰ στρεβλὰ μονοπάτια ποὺ ἡ ἐπιστήμη περπάτησε, μεγεθύνοντας τὰ ἤδη ὑπάρχοντα προβλήματα ποὺ ὑπῆρχαν στὸ χῶρο τῆς ἔρευνας καὶ πιὸ συγκεκριμένα τῆς ἰατρικῆς, τὰ ὁποῖα μὲ τὴν πανδημία βγῆκαν ἐκτὸς ἐλέγχου. Κάποιες ἀπὸ τὶς ἀναφορὲς ποὺ κάνει ἀφοροῦν περισσότερο στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, οἱ συνέπειες εἶναι ὅμως παγκόσμιες.

Ἡ σκέψη τοῦ συγκεκριμένου ἄρθρου ἔχει ἀναπτυχθεῖ βασιζόμενη στοὺς τέσσερις κανόνες τοῦ Robert K. Merton¹, ὁ ὁποῖος θεωρεῖται ὁ ἱδρυτὴς τῆς κοινωνιολογίας τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ δυσκολία στὴ μεταφορά τους στὰ ἑλληνικά, ὁδήγησε στὴν ἀνάγκη τοῦ μικροῦ αὐτοῦ εἰσαγωγικοῦ σημειώματος. Στὴν ἀγγλικὴ ὁρολογία ἀναφέρονται ὥς: communalism, universalism, disinterestedness, καὶ organized skepticism. Τὸ περιεχόμενο τῶν ἐννοιῶν αὐτῶν παραμένει ἀνοιχτό καὶ ἀποτελεῖ ἕνα διαρκὲς ζητούμενο στὸ χῶρο τῶν ἐπιστημῶν καὶ ὄχι μόνον. Ὥς communalism, νοεῖται τὸ κοινοτικὸ πνεῦμα ποὺ προϋποθέτει τὴν ἐλεύθερη κυκλοφορία καὶ ἀνταλλαγὴ τῶν ἀποτελεσμάτων τῶν ἐρευνῶν, μεταξὺ τῶν ἐπιστημόνων. Ἐπιλέξαμε τὴν χρήση «ἐπιστημονικὸς κοινοτισμός». Ἐπίσης ἀναφέρεται καὶ ὡς κοινοτικό πνεῦμα ἢ σκέτα κοινοτισμός. Γιὰ τὸν ὅρο universalism, ἐπιλέχθηκε ἡ «οἰκουμενικότητα». Αὐτὴ ἡ ἀναγκαῖα (ὅπως καὶ οἱ ὑπόλοιπες) προϋπόθεση γιὰ τὴν ἐπιστήμη, θεωρεῖ ἰσόκυρη τὴν ἐπιστημονικὴ γνώση καὶ ἔρευνα, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴ γεωγραφική, φυλετικὴ ἢ κοινωνικὴ προέλευση τοῦ ἐρευνητή. Ὅλοι οἱ ἐπιστήμονες ἔχουν τὸ ἴδιο δικαίωμα στὴν ἔρευνα. Γιὰ τὴν ἀπόδοση τοῦ ὅρου disinterestedness, ἐπιλέξαμε τὴν «οὐδετερότητα». Ὁ Robert K. Merton θεώρησε ἀπαραίτητη τὴν οὐδετερότητα, ὡς ἀπουσία ἰδιοτέλειας καὶ προσωπικοῦ κέρδους ποὺ θὰ μποροῦσε πιθανῶς νὰ παρεμποδίσει τὴν ἀντικειμενικότητα τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας. Τέλος, γιὰ τὴν ἀπόδοση τοῦ ὅρου organized skepticism καταλήξαμε στὴν πιὸ ἀμφίρροπη ἴσως ἐπιλογὴ μας. Θελήσαμε νὰ ἀποφύγουμε νὰ ὁδηγηθεῖ ἡ σκέψη τοῦ ἀναγνώστη στὴν μᾶλλον διαφορετικὴ χροιὰ ποὺ ἔχει στὰ ἑλληνικὰ ἡ λέξη σκεπτικισμός. Ἐδῶ, πρόκειται σαφῶς γιὰ τὴν κριτικὴ σκέψη, ποὺ ἀποτελεῖ ἐκ τῶν ὤν οὐκ ἄνευ προϋπόθεση, στὴν ἔρευνα καὶ τὴν πορεία τῶν ἐπιστημῶν. Τὸ ἀποτέλεσμα στὴν ἐπιστήμη δὲν θεωρεῖται ποτὲ τελειωμένο. Κάθε ἐπιστήμονας καλεῖται νὰ κρίνει τὴν ἔρευνα καὶ τὰ ἀποτελέσματα ποὺ προηγήθηκαν καὶ παρουσιάζονται δημοσίως. Ἀποφασίστηκε νὰ ἀποδοθεῖ ὡς «ὀργανωμένη κριτική» (κάπου καὶ ὡς θεμελιωμένη κριτική). Πιστεύουμε ὅτι μὲ αὐτὲς τὶς ἐπιλογὲς μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ ἀκολουθήσει καλύτερα τὶς σκέψεις ποὺ διατυπώνονται στὸ ἄρθρο. Ζητοῦμε τὴν κατανόηση γιὰ τὶς ἀτέλειες.

________________________

Στὸ παρελθόν εὐχήθηκα πολλὲς φορὲς νὰ ἐρχόταν μιὰ μέρα ποὺ θὰ εἶχαν ὅλοι πάθος καὶ ἐνθουσιασμὸ μὲ τὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα. Θὰ ἔπρεπε ὅμως νὰ ἤμουν πιὸ προσεκτικός σὲ αὐτὸ ποὺ εὐχόμουν. Ἡ κρίση ποὺ προκλήθηκε ἀπό τὴ θανατηφόρα πανδημία του COVID-19 καὶ ἡ ἴδια ἡ ἀντιμετώπιση τῆς ἀρχικῆς κρίσης, προκάλεσαν σὲ δισεκατομμύρια ἀνθρώπους παγκοσμίως, ἕνα τεράστιο ἐνδιαφέρον καὶ ἕναν ὑπερβολικὸ ἐνθουσιασμὸ γιὰ τὴν ἐπιστήμη. Οἱ ἀποφάσεις ποὺ πάρθηκαν στὸ ὄνομα τῆς ἐπιστήμης ἔγιναν κριτήριο γιὰ τὴ ζωή, τὸ θάνατο καὶ γιὰ θεμελιώδεις ἐλευθερίες. Τὰ πιὸ σημαντικὰ πράγματα ἐπηρεάστηκαν ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη, ἀπὸ ἐπιστήμονες ποὺ ἑρμηνεύουν τὴν ἐπιστήμη καὶ ἀπό αὐτοὺς ποὺ ἐπέβαλλαν μέτρα με βάση τις δικές τους ἑρμηνεῖες γιὰ τὴν ἐπιστήμη, στὸ πλαίσιο ἑνὸς πολιτικοῦ πολέμου.

Τὸ πρόβλημα μὲ τὴν ξαφνικὴ αὐτὴ μαζική ἐνασχόληση μὲ τὴν ἐπιστήμη εἶναι ὅτι οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων τῶν περισσότερων ἀνθρώπων στὴ Δύση, δὲν εἶχαν καμμία σοβαρὴ σχέση μὲ τοὺς βασικοὺς κανόνες τῆς ἐπιστημονικῆς μεθόδου. Οἱ κανόνες του Μέρτον, τῆς κοινότητας, της οἰκουμενικότητας, τῆς οὐδετερότητας καὶ τῆς ὀργανωμένης κριτικῆς, δυστυχῶς δὲν κυριάρχησαν ποτὲ στὴν ἐκπαίδευση, στὰ ΜΜΕ ἢ ἀκόμη καὶ στὰ μουσεῖα ἐπιστημῶν, ἢ στὰ τηλεοπτικά ντοκυμαντέρ μὲ ἐπιστημονικά θέματα.

Πρὶν ἀπὸ τὴν πανδημία, ἡ ἐλεύθερη ἀνταλλαγὴ δεδομένων, πρωτοκόλλων καὶ ἀνακαλύψεων, ἦταν ἤδη περιορισμένη, θέτοντας σε κίνδυνο τὸ κοινοτικό πνεῦμα στὸ ὁποῖο βασίζεται ἡ ἐπιστημονικὴ μέθοδος. Ὑπῆρχε ἤδη ἡ διαδεδομένη ἀντίληψη πὼς ἀνεχόμαστε ὅτι ἡ ἐπιστήμη δὲν ἦταν οἰκουμενική, ἀλλά ἀποτελοῦσε τὸ βασίλειο μιᾶς ὁλοένα καὶ πιὸ ἱεραρχικῆς ἐλίτ, μιᾶς μειονότητας ἐμπειρογνωμόνων. Τεράστια οἰκονομικὰ καὶ ἄλλου τύπου συμφέροντα καὶ διαμάχες, ἤκμασαν στὰ πέριξ τῆς ἐπιστήμης -ἐνῶ ὁ κανόνας τῆς οὐδετερότητας, παραμελήθηκε ἐντελῶς.

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ὀργανωμένη κριτική, δὲν τὰ πῆγε πολύ καλά στὰ ἀκαδημαϊκά ἱδρύματα. Ἀκόμα καὶ τὰ καλύτερα περιοδικὰ μὲ κριτικὴ ἀξιολόγηση ἀπό ὁμότιμους ἐπιστήμονες (peer-reviewed), παρουσίαζαν συχνά ἀποτελέσματα μὲ κατευθυνόμενα καὶ προκατειλημμένα συμπεράσματα. Ἡ διάδοση τῶν ἐπιστημονικῶν ἀνακαλύψεων στὸ εὐρὺ κοινὸ καὶ τὰ ΜΜΕ, ἐπικεντρώθηκε κυρίως στὸ τὶ θὰ μποροῦσε νὰ προβληθεῖ μὲ ὑπερβολή, ὡς συμπέρασμα μέσα ἀπὸ τὴν ἔρευνα, παρά στὴν αὐστηρότητα τῶν μεθόδων της καὶ στὴν ἐγγενῆ ἀβεβαιότητα τῶν ἀποτελεσμάτων.

Παρ᾽ ὅλα αὐτά, παρά την κυνική συνειδητοποίηση ὅτι οἱ μεθοδολογικοὶ κανόνες τῆς ἐπιστήμης παρακάμφθηκαν (ἢ ἴσως ἐξ᾽αἰτίας αὐτῆς τῆς συνειδητοποίησης), οἱ φωνές ποὺ ἀγωνίζονταν γιὰ περισσότερο ἐπιστημονικὸ κοινοτισμό, οἰκουμενικότητα, οὐδετερότητα καὶ ὀργανωμένη κριτική, εἶχαν πολλαπλασιαστεῖ μεταξὺ τῶν ἐπιστημονικῶν κύκλων πρὶν ἀπό τὴν πανδημία. Οἱ μεταρρυθμιστὲς θεωροῦνταν συχνὰ ὅτι κατέχουν κάποιο εἶδος ἠθικῆς ἀνωτερότητας, παρά τὸ γεγονὸς ὅτι ἀποτελοῦσαν μειοψηφία σὲ ὑψηλὲς διοικητικὲς θέσεις. Ἡ κρίση στὶς μεθόδους ἀναπαραγωγῆς ἀποτελεσμάτων (reproducibility) σε πολλοὺς ἐπιστημονικοὺς τομεῖς, ἀπὸ τὴ βιοϊατρικὴ ἕως τὴν ψυχολογία, εἶχε προκαλέσει τὴν ἀναζήτηση νέων προσώπων καὶ τὴν προσπάθεια γιὰ ἐνίσχυση τῆς διαφάνειας, συμπεριλαμβανομένης της ἀνταλλαγῆς βασικῶν δεδομένων, πρωτοκόλλων καὶ κώδικα. Οἱ ἀνισότητες μέσα στὴν ἀκαδημία ἀναγνωρίζονταν ὅλο καὶ περισσότερο μὲ ἐκκλήσεις γιὰ ἀντιμετώπισή τους, ἐνῶ πολλοί ἔγιναν δεκτικοὶ στὰ καλέσματα γιὰ μεταρρύθμιση.

Οἱ εἰδικοὶ γνώμης (opinion based experts) -ἐνῶ ἐξακολουθοῦσαν νὰ κυριαρχοῦν σὲ ἐπιτροπὲς μὲ ἐπιρροή, ἐπαγγελματικὲς ὁμάδες, μεγάλα συνέδρια, φορεῖς χρηματοδότησης καὶ ἄλλα κομβικὰ σημεῖα συστημικῆς ἐξουσίας- ἀμφισβητήθηκαν συχνὰ ἀπὸ τὴν κριτικὴ ποὺ βασίζεται στὴ μέθοδο τῆς ἀπόδειξης. Ὑπῆρξαν προσπάθειες ὥστε ἡ σύγκρουση συμφερόντων νὰ γίνει περισσότερο διαφανῆς καὶ νὰ ἐλαχιστοποιηθοῦν οἱ ἐπιπτώσεις τους, ἀκόμη καὶ ἂν οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς κυρίαρχους ἐπιστήμονες παρέμεναν συγκρουόμενοι -εἰδικά στὴν ἰατρική. Μία ἀκμάζουσα κοινότητα ἐπιστημόνων ἐπικεντρώθηκε στὴν αὐστηρὴ μέθοδο, τὴ διερεύνηση τῶν προκατειλημμένων συμπερασμάτων (bias) καὶ τὴν ἐλαχιστοποίηση τῶν ἐπιπτώσεών τους. Στὸ πεδίο τῆς μετα-έρευνας, δηλαδή τῆς ἔρευνας πάνω στὴν ἔρευνα, αὐτὸ εἶχε γίνει εὐρέως σεβαστό. Θὰ μποροῦσε λοιπὸν κάποιος νὰ ἐλπίζει ὅτι ἡ πανδημικὴ κρίση θὰ μποροῦσε νὰ ἔχει προωθήσει τὴν ἀλλαγή. Πράγματι, ἡ ἀλλαγή συνέβη -ἀλλά μᾶλλον πρὸς τὸ χειρότερο.

῾Η ἔλλειψη ἐπιστημονικοῦ κοινοτικοῦ πνεύματος κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πανδημίας τροφοδότησε σκάνδαλα καὶ θεωρίες συνωμοσίας, τὰ ὁποῖα στὴ συνέχεια ἀντιμετωπίστηκαν ὡς γεγονὸς στὸ ὄνομα τῆς ἐπιστήμης, ἀπὸ μεγάλο μέρος τοῦ δημοφιλοῦς τύπου καὶ τῶν μέσων κοινωνικῆς δικτύωσης. Ἡ ἀνάκληση ἑνὸς ἐξαιρετικά προβεβλημένου ἄρθρου γιὰ τὴν ὑδροξυχλωροκίνη ἀπὸ τὸ “The Lancet” εἶναι ἕνα ἐκπληκτικὸ παράδειγμα: ῾Η ἀπουσία κοινῆς χρήσης καὶ πρόσβασης (στμ. ἀπουσία κοινοτισμοῦ) ἐπέτρεψε σὲ ἕνα κορυφαῖο ἰατρικό περιοδικὸ νὰ δημοσιεύσει ἕνα ἄρθρο στὸ ὁποῖο 671 νοσοκομεῖα φέρεται νὰ συνέβαλαν μὲ δεδομένα ποὺ δὲν ὑπῆρχαν καὶ κανεὶς δὲν πρόσεξε πρὶν τὴ δημοσίευση ὅτι πρόκειται γιὰ ἕνα κατασκευασμένο ἄρθρο (στμ. Ἡ συγκεκριμένη παραπλανητικὴ δημοσίευση ὑποστήριζε ὅτι ἡ ὑδροξυχλωροκίνη δὲ βοηθᾶ στὴν θεραπεία τοῦ Covid-19 καὶ μπορεῖ νὰ προκαλέσει τὸ θάνατο. Τὸ περιοδικὸ ἀναγκάστηκε νὰ ἀνακαλέσει τὴ δημοσίευση καὶ νὰ ζητήσει συγνώμη. Τέσσερις ἡμέρες νωρίτερα εἶχε προηγηθεῖ ἡ δημόσια ἀναφορὰ τῆς ὑδροξυχλωροκίνης ἀπὸ τὸν τότε πρόεδρο τῶν ΗΠΑ²). Ἕνα ἄλλο κορυφαῖο ἰατρικό περιοδικό, το New England Journal of Medicine, κατάφερε νὰ δημοσιεύσει ἕνα παρόμοιο ἄρθρο. Πολλοὶ ἐπιστήμονες συνεχίζουν νὰ ἀναφέρονται σὲ αὐτό, ἀκόμη καὶ πολύ μετά την ἀπόσυρσή του.

῾Η πιὸ ἔντονη δημόσια ἐπιστημονική συζήτηση τοῦ παρόντος -τὸ ἂν ὁ ἰός COVID-19 ἦταν προϊόν φυσικῆς ἐξέλιξης ἢ ἐργαστηριακό ἀτύχημα- θὰ μποροῦσε νὰ διευθετηθεῖ εὔκολα μὲ μία ἐλάχιστη ἐπίδειξη κοινοτισμοῦ (στὸ ἀρχικὸ λεξιλόγιο τοῦ Μέρτον ἀναφέρεται ἡ λέξη «κομμουνισμός»³) ἐκ μέρους τῆς Κίνας: Τὸ ἄνοιγμα τῶν ἐργαστηριακῶν βιβλίων τοῦ ἰνστιτούτου ἰολογίας τῆς Wuhan θὰ εἶχε ἁπαλύνει ἀμέσως τὶς ἀνησυχίες. Χωρίς ἕνα τέτοιο ἄνοιγμα γιὰ τὸ τὶ εἴδους πειράματα ἔγιναν, οἱ θεωρίες διαρροῆς ἀπὸ τὸ ἐργαστήριο παραμένουν δελεαστικὰ ἀξιόπιστες.

Προσωπικά, δὲν θέλω ἀκόμη νὰ ἀποδεχθῶ τὴ θεωρία ἐργαστηριακῆς διαρροῆς ὥς τὴν κυρίαρχη ἐξήγηση. Αὐτὸ θὰ ἦταν ἕνα σημαντικό πλῆγμα στὴν ἐπιστημονική ἔρευνα. Ὡστόσο, ἐάν δὲν εἶναι δυνατὴ ἡ πλήρης κοινὴ χρήση τῶν δεδομένων, ἀκόμη καὶ γιὰ ἕνα ἐρώτημα ποὺ σχετίζεται μὲ τοὺς θανάτους ἑκατομμυρίων καὶ τὰ δεινὰ δισεκατομμυρίων ἀνθρώπων, ποιὰ ἐλπίδα ὑπάρχει γιὰ ἐπιστημονικὴ διαφάνεια καὶ γιὰ τὴν ἀνάπτυξη μιᾶς κουλτούρα κοινῆς χρήσης τῶν δεδομένων; Ὅποια καὶ ἂν εἶναι ἡ προέλευση τοῦ ἰοῦ, ἡ ἄρνηση νὰ τηρηθοῦν οἱ προηγουμένως ἀποδεκτοὶ κανόνες ἔχει κάνει τεράστια ζημιά.

῾Η πανδημία ὁδήγησε ὡς ἐν μιᾷ νυκτί, σὲ μία τρομακτικὴ νέα μορφὴ ἐπιστημονικῆς οἰκουμενικότητας. Ὅλοι ἀσχολήθηκαν ἐπιστημονικὰ μὲ τὸν COVID-19 ἢ τὸν σχολίασαν. Μέχρι τὸν Αὔγουστο τοῦ 2021, δημοσιεύθηκαν 330.000 ἐπιστημονικές ἐργασίες γιὰ τὸν COVID-19, στὶς ὁποῖες συμμετεῖχαν περίπου ἕνα ἑκατομμύριο διαφορετικοὶ ἐπιστήμονες. Μία ἀνάλυση ἔδειξε ὅτι ἐπιστήμονες ἀπὸ κάθε ἕναν ἀπό τοὺς 174 κλάδους ποὺ περιλαμβάνουν αὐτό ποὺ γνωρίζουμε ὥς ἐπιστήμη, ἔχουν δημοσιεύσει γιὰ τὸν COVID-19. Μέχρι τὸ τέλος τοῦ 2020, μόνο οἱ μηχανικοὶ τῆς βιομηχανίας αὐτοκινήτων δὲν εἶχαν ὡς ἐπιστήμονες δημοσιεύσει γιὰ τὸν COVID-19. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 2021, οἱ ἐπιστήμονες καὶ αὐτοῦ τοῦ τομέα εἶχαν ἐπίσης δημοσιεύσει τὴ γνώμη τους.

Ἐκ πρώτης ὄψεως, πρόκειται γιὰ μία ἄνευ προηγουμένου κινητοποίηση διεπιστημονικῶν ταλέντων. Ὡστόσο, τὸ μεγαλύτερο μέρος αὐτῆς τῆς ἐργασίας ἦταν χαμηλῆς ποιότητας, συχνά λανθασμένο καὶ κάποιες φορὲς ἐξαιρετικὰ παραπλανητικό. Πολλοὶ ἄνθρωποι χωρὶς συγκεκριμένη τεχνικὴ ἐξειδίκευση ἔγιναν εἰδικοὶ μέσα σὲ μιὰ μέρα, θέλοντας μὲ ἐνσυναίσθηση νὰ σώσουν τὸν κόσμο. Καθώς αὐτοί οἱ ψευδο-εἰδικοὶ πολλαπλασιάζονταν, οἱ τεκμηριωμένες προσεγγίσεις -ὅπως τυχαιοποιημένες δοκιμὲς καὶ συλλογὴ ἀκριβέστερων, μὴ προκατειλημμένων δεδομένων (unbiased)- συχνά ἀπορρίπτονταν ὡς ἀκατάλληλες, πολύ ἀργὲς καὶ ἐπιβλαβεῖς. Πλήρης περιφρόνηση πρὸς τὴν ἀξιόπιστη ἔρευνα καὶ μελέτη.

Πολλοὶ σπουδαῖοι ἐπιστήμονες ἐργάστηκαν πάνω στὸν COVID-19 καὶ θαυμάζω τὴ δουλειά τους. ῾Η συμβολή τους μᾶς δίδαξε πολλά. Νοιώθω μεγάλη εὐγνωμοσύνη γιὰ τοὺς πολλοὺς, ἐξαιρετικὰ ταλαντούχους καὶ καλὰ ἐκπαιδευμένους νέους ἐρευνητές, ποὺ ἀναζωογονοῦν τὸ γηρᾶσκον ἐπιστημονικὸ ἐργατικὸ δυναμικό μας. Ὡστόσο, μαζὶ μὲ τοὺς χιλιάδες κατηρτισμένους ἐπιστήμονες, ξεφύτρωσαν πρόσφατα εἰδικοὶ ἐμπειρογνώμονες μὲ ἀμφισβητούμενα, ἄσχετα ἢ καὶ ἀνύπαρκτα διαπιστευτήρια, οἱ ὁποῖοι παρουσίασαν ἀμφισβητούμενα, ἄσχετα ἢ καὶ ἀνύπαρκτα δεδομένα.

Τὰ κυριότερα μέσα ἐνημέρωσης καὶ τὰ κοινωνικὰ δίκτυα συμμετεῖχαν στὴν κατασκευὴ τοῦ νέου αὐτοῦ εἴδους ἐμπειρογνωμόνων. Κάποιος ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν ἦταν ἐπιδημιολόγος ἢ εἰδικός στὴν πολιτικὴ τῆς ὑγείας, μποροῦσε ξαφνικὰ νὰ ἀναφερθεῖ ὡς ἐπιδημιολόγος ἢ εἰδικός σε θέματα πολιτικῆς τῆς ὑγείας, ἀπό δημοσιογράφους ποὺ συχνὰ γνώριζαν ἐλάχιστα γιὰ αὐτοὺς τοὺς τομεῖς ἀλλά «ἤξεραν» πάντοτε ποιὲς ἀπόψεις ἦταν σωστές. Ἀντιστρόφως, μερικοὶ ἀπὸ τοὺς καλύτερους ἐπιδημιολόγους καὶ εἰδικοὺς τῆς πολιτικῆς τῆς ὑγείας στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, χαρακτηρίστηκαν ὡς ἀνίδεοι καὶ ἐπικίνδυνοι, ἀπὸ δημοσιογράφους ποὺ πίστευαν ὅτι εἶναι κατάλληλοι νὰ διαιτητεύσουν συνοπτικὰ στὶς διαφορὲς τῶν ἐπιστημονικῶν ἀπόψεων, χωρὶς νὰ κατανοοῦν τὴ μεθοδολογία ἢ τὰ ἐπίμαχα δεδομένα.

῾Η οὐδετερότητα ὑπέστη σοβαρὸ πλῆγμα. Στὸ παρελθόν, τὰ ἀντιμαχόμενα συμφέροντα προσπαθοῦσαν κατὰ κύριο λόγο νὰ κρύψουν τὴν ἀτζέντα τους. Κατὰ τὰ διάρκεια ὅμως τῆς πανδημίας, οἱ ἴδιες αὐτὲς συγκρουόμενες πλευρὲς ἀνέβηκαν στὸ βάθρο τῶν ἡρώων. Γιὰ παράδειγμα, οἱ μεγάλες φαρμακευτικὲς ἑταιρεῖες ἔχουν σαφῶς παράγει χρήσιμα φάρμακα ἢ ἐμβόλια καὶ ἔχουν πραγματοποιήσει παρεμβάσεις ποὺ ἔσωσαν ζωές. Ἂν καὶ, ἦταν ἐπίσης γνωστὸ ὅτι τὸ κέρδος ἦταν καὶ εἶναι τὸ κύριο κίνητρό τους. Ἡ καπνοβιομηχανία εἶναι γνωστὸ ὅτι σκοτώνει πολλά ἑκατομμύρια ἀνθρώπους κάθε χρόνο, ἐνῶ συνεχίζει τὴν παραπλάνηση προωθῶντας παλιά καὶ νέα, ἐξίσου ἐπιβλαβῆ προϊόντα. Ὡστόσο, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πανδημίας, τὸ νὰ ζητοῦνται καλύτερα στοιχεῖα σχετικά μὲ τὴν ἀποτελεσματικότητα καὶ τὰ ἀνεπιθύμητα περιστατικὰ, θεωροῦνταν συχνά ἀπαράδεκτο. Αὐτὴ ἡ ἀπορριπτικὴ καὶ αὐταρχικὴ προσέγγιση «γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς ἐπιστήμης», δυστυχῶς μπορεῖ νὰ ἐνίσχυσε τὴ διστακτικότητα γιὰ τὸν ἐμβολιασμὸ καὶ τὸ κίνημα κατὰ τῶν ἐμβολίων, ἐξαλείφοντας μιὰ μοναδικὴ εὐκαιρία ποὺ δημιουργήθηκε ἀπὸ τὴν πραγματικὰ ταχεῖα ἀνάπτυξη τῶν ἐμβολίων γιὰ τὸν COVID-19. Ἀκόμη καὶ ἡ καπνοβιομηχανία ἀναβάθμισε τὴ φήμη της: ἡ Philip Morris δώρισε ἀναπνευστῆρες γιὰ νὰ προωθήσει τὸ προφίλ τῆς ἑταιρικῆς εὐθύνης καὶ νὰ σωθοῦν κάποιες ζωές, ἂν καὶ ἕνα μικρὸ ποσοστὸ ἀπὸ αὐτὲς τὶς ζωὲς κινδύνευσε ἕως θανάτου ἀπό τὸν COVID-19, ἀκριβῶς λόγῳ τῶν ὑποκείμενων ἀσθενειῶν ποὺ προκλήθηκαν ἀπὸ τὰ προϊόντα καπνοῦ.

Ἄλλες ὁμάδες συμφερόντων -συνήθως συγκρουόμενων- ἔγιναν οἱ νέες ρυθμιστικές ἀρχές τῆς κοινωνίας ἀντὶ νὰ εἶναι οἱ ἴδιες ποὺ ὑπόκεινται σὲ ρυθμιστικὸ ἔλεγχο. Οἱ μεγάλες ἑταιρεῖες τῆς τεχνολογίας, κατὰ τὴ διάρκεια τῶν lockdown κέρδισαν τρισεκατομμύρια δολλάρια σὲ σωρευτικὴ ἀξία ἀπὸ τὸν εἰκονικὸ μετασχηματισμὸ τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ταυτόχρονα ἀνέπτυξαν ἰσχυρὰ συστήματα λογοκρισίας ποὺ διέστρεψαν τὶς πληροφορίες ποὺ ἦταν διαθέσιμες στὶς πλατφόρμες τῶν χρηστῶν. Σύμβουλοι κυβερνήσεων καὶ ἑταιρειῶν κέρδισαν ἑκατομμύρια δολλάρια, σημαντικὲς θέσεις, δύναμη καὶ δημόσιο ἔπαινο. Ἐνῶ ἀνεξάρτητοι ἐπιστήμονες ποὺ ἐργάστηκαν χωρὶς ἀμοιβὴ καὶ τόλμησαν νὰ ἀμφισβητήσουν τὶς κυρίαρχες ἀφηγήσεις, κατηγορήθηκαν ὡς ἀντιφατικοί. Ἡ θεμελιωμένη κριτικὴ θεωρήθηκε ἀπειλή στὴ δημόσια ὑγεία. Ὑπῆρξε σύγκρουση μεταξύ δύο σχολῶν σκέψης. Μιᾶς αὐταρχικῆς πολιτικῆς γιὰ τὴ δημόσια ὑγεία, καὶ τῆς ἐπιστήμης. Καὶ ἔχασε ἡ ἐπιστήμη.

῾Η εἰλικρινής, συνεχής ἀμφισβήτηση καὶ ἡ ἐξερεύνηση ἐναλλακτικῶν διαδρομῶν εἶναι ἀπαραίτητοι παράγοντες στὴν ἐπιστήμη. Στὴν αὐταρχικὴ (σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ συμμετοχική) ἐκδοχὴ τῆς δημόσιας ὑγείας, αὐτές οἱ δραστηριότητες θεωρήθηκαν προδοσία καὶ ἐγκατάλειψη τῆς «μάχης». ῾Η κυρίαρχη ἀφήγηση ἦταν ὅτι «εἴμαστε σὲ πόλεμο». Ὅταν εἴμαστε σὲ πόλεμο, ὅλοι πρέπει νὰ ἀκολουθοῦν τὶς διαταγές. Ἐὰν μία διμοιρία διαταχθεῖ νὰ πάει δεξιὰ καὶ μερικοὶ στρατιῶτες ἐξερευνήσουν ἑλιγμοὺς πρὸς τὰ ἀριστερά, πυροβολοῦνται ὡς λιποτάκτες. Ἡ ἐπιστημονικὴ κριτικὴ ἔπρεπε νὰ πυροβοληθεῖ, χωρίς ἐρωτήσεις. Οἱ διαταγὲς ἦταν σαφεῖς.

Ποιὸς ἔδωσε αὐτές τὶς ἐντολές; Ποιὸς ἀποφάσισε ὅτι ἡ γνώμη του, ἡ τεχνογνωσία καὶ ἡ ἄποψή του πρέπει νὰ εἶναι ἐπὶ κεφαλῆς; Δὲν ἦταν ἕνα μόνο ἄτομο, οὔτε κάποιος τρελός στρατηγός ἢ ἕνας ἀπεχθὴς πολιτικός ἢ ἕνας δικτάτορας, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπῆρξε τεράστια πολιτικὴ παρέμβαση στὴν ἐπιστήμη. Ἤμασταν ὅλοι μαζί, μία συσσωρευμένη μᾶζα χωρὶς ὄνομα καὶ χωρὶς πρόσωπο: ἕνα χάος καὶ ἕνα σύμπλεγμα ἀπό μισοβρασμένα ἀτελῆ στοιχεῖα. Ἔξαλλα κομματικὰ μέσα ἐνημέρωσης ποὺ προωθοῦν τὴ δημοσιογραφία τοῦ ἀλεξίπτωτου καὶ τὴ χοντροκομμένη παρουσίαση τῶν εἰδήσεων. Ὁ πολλαπλασιασμός ψευδώνυμων ἢ ἐπώνυμων προσώπων στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης, ποὺ ὁδήγησε ἀκόμη καὶ σοβαροὺς ἐπιστήμονες στὸ νὰ γίνουν ἀσυγκράτητοι, εἰκονικὰ ἄβαταρ τοῦ ἑαυτοῦ τους, ξερνῶντας τεράστιες ποσότητες ἀφέλειας καὶ ἀνοησίας. Ἡ ἐλλιπῶς ἐλεγχόμενη βιομηχανία, οἱ ἑταιρεῖες τεχνολογίας μὲ τὸν παρανοϊκό τους ἐγκέφαλο, καὶ ἡ δύναμη τοῦ μάρκετινγκ. Καὶ ἁπλοί ἄνθρωποι ποὺ πλήττονται ἀπὸ τὴν παρατεταμένη κρίση. Κολυμπῶντας ὅλοι σὲ ἕνα μεῖγμα καλῶν προθέσεων, ἐξαιρετικῆς σκέψης καὶ θαυμαστῶν ἐπιστημονικῶν ἐπιτυχιῶν. Ἀλλὰ καὶ συγκρούσεων, πολιτικῆς πόλωσης, φόβου, πανικοῦ, μίσους, διχασμοῦ, ψευδῶν εἰδήσεων, λογοκρισίας, ἀνισότητας, ρατσισμοῦ καὶ χρόνιας ὀξείας κοινωνικῆς δυσλειτουργίας.

Οἱ ἔντονες ἀλλὰ ὑγιεῖς ἐπιστημονικὲς συζητήσεις εἶναι εὐπρόσδεκτες. Οἱ σοβαρὴ κριτικὴ εἶναι ὁ μεγαλύτερος εὐεργέτης μας. Ὁ John Tukey εἶπε κάποτε ὅτι τὸ συλλογικό ὄνομα κάποιας συγκεκριμένης ὁμάδας ἐπιστημόνων, εἶναι ἡ διαμάχη. Τὸ ἴδιο ἰσχύει γιὰ πολλοὺς ἐπιστήμονες. Ἀλλὰ τὸ «εἴμαστε σὲ πόλεμο» μᾶς ὁδήγησε ἕνα βῆμα πιὸ πέρα: Αὐτός εἶναι ἕνας βρώμικος πόλεμος, χωρίς ἀξιοπρέπεια. Οἱ ἀντίπαλοι ἀπειλήθηκαν, κακοποιήθηκαν, ἐκφοβίστηκαν καὶ ταπεινώθηκαν μέσα ἀπὸ δημόσιες ἐκστρατεῖες λογοκρισίας (cancel culture campains) στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης, ἔγιναν περίγελος στὰ κεντρικὰ μέσα ἐνημέρωσης καὶ φιγοῦρες σὲ μπὲστ σέλερ ποὺ γράφτηκαν ἀπό ζηλωτές. Οἱ δηλώσεις τους διαστρεβλώθηκαν, παρουσιάστηκαν ὥς γραφικοὶ καὶ γελοιοποιήθηκαν. Οἱ σελίδες τῆς Wikipedia βανδαλίστηκαν. Ἡ φήμη κάποιων ἐπιστημόνων συνετρίβη μὲ σύστημα καὶ καταστράφηκε. Πολλοί λαμπροί ἐπιστήμονες κατὰ τὰ διάρκεια τῆς πανδημίας κακοποιήθηκαν καὶ δέχτηκαν ἀπειλές, μὲ στόχο τὴν ἀτομικὴ καὶ οἰκογενειακή τους ἐξαθλίωση.

Ἡ ἀνώνυμη καὶ ψευδώνυμη κακοποίηση ἔχει ἀνατριχιαστικὸ ἀποτέλεσμα. Εἶναι ὅμως χειρότερο, ὅταν οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἀσκοῦν τὴν κακοποίηση εἶναι ἐπώνυμοι καὶ χαίρουν δημόσιας ἐκτίμησης. Οἱ μόνες δυνατὲς ἀπαντήσεις στὸ φανατισμὸ καὶ τὴν ὑποκρισία εἶναι ἡ καλοσύνη, ἡ εὐγένεια, ἡ ἐνσυναίσθηση καὶ ἡ ἀξιοπρέπεια. Ὡστόσο, ὁ ἀποκλεισμός τῆς προσωπικῆς ἐπικοινωνίας, ἡ εἰκονικὴ διαβίωση καὶ τὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης ἐν μέσῳ κοινωνικῆς ἀπομόνωσης, εἶναι κακοί φορεῖς αὐτῶν τῶν ἀρετῶν.

Ἡ πολιτικὴ εἶχε ἐπιζήμια ἐπιρροὴ στὴν ἐπιστήμη κατὰ τὴν πανδημία. Ὁτιδήποτε εἶπε ἢ ἔγραψε ἕνας ἀπολιτικὸς ἐπιστήμονας, ἔγινε ἕνα πιθανὸ ὅπλο γιὰ τὴν πολιτικὴ ἀτζέντα. Ἡ σύνδεση τῶν παρεμβάσεων στὴ δημόσια ὑγεία -ὅπως οἱ μάσκες καὶ τὰ ἐμβόλια- μὲ μία παράταξη, πολιτικὴ ἢ ἄλλου τύπου, ἱκανοποιεῖ ὅσους εἶναι ἀφοσιωμένοι στὴ συγκεκριμένη παράταξη, ἀλλά ἐξοργίζει τὴν ἀντίπαλη παράταξη. Αὐτή ἡ διαδικασία ὑπονομεύει τὴν εὐρύτερη ἀποδοχὴ ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ νὰ εἶναι ἀποτελεσματικές τέτοιες παρεμβάσεις. Ἡ πολιτικὴ ντυμένη ὡς δημόσια ὑγεία, δὲν τραυμάτισε ἁπλῶς τὴν ἐπιστήμη. Κατέστρεψε ἐπίσης τὴ συμμετοχική δημόσια ὑγεία, στὴν ὁποῖα οἱ ἄνθρωποι ἐξουσιοδοτοῦνται, παρά ὑποχρεώνονται καὶ ταπεινώνονται.

Ἕνας ἐπιστήμονας δὲν μπορεῖ καὶ δὲν πρέπει νὰ προσπαθήσει νὰ ἀλλάξει τὰ δεδομένα καὶ τὰ συμπεράσματά του μὲ βάση τὸ τρέχον δόγμα πολιτικῶν κομμάτων ἢ τὴν τάση ποὺ ἐπικρατεῖ στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης. Σὲ ἕνα περιβάλλον ὅπου οἱ παραδοσιακοὶ πολιτικοὶ διαχωρισμοὶ μεταξὺ ἀριστερᾶς καὶ δεξιᾶς δὲν φαίνεται πλέον νὰ ἔχουν πολὺ νόημα, τὰ δεδομένα, οἱ προτάσεις καὶ οἱ ἑρμηνεῖες, ἀποσπῶνται ἀπὸ τὸ πλαίσιο ποὺ εἰπώθηκαν καὶ γίνονται ὅπλο. Ὁ ἴδιος ἀπολιτικὸς ἐπιστήμονας θὰ μποροῦσε νὰ δεχθεῖ ἐπίθεση ἀπὸ ἀριστεροὺς σχολιαστές σὲ μία περίπτωση καὶ ἀπὸ δεξιοὺς σχολιαστὲς σὲ κάποια ἄλλη. Πολλοὶ ἐξαιρετικοὶ ἐπιστήμονες ἀναγκάστηκαν νὰ σωπάσουν μέσα σὲ αὐτὸ τὸ χάος. Ἡ αὐτολογοκρισία αὐτή, ἦταν μιὰ μεγάλη ἀπώλεια γιὰ τὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα καὶ τὴν προσπάθεια γιὰ τὴ δημόσια ὑγεία. Οἱ πολλοί καλοπροαίρετοι ἐπιστήμονες ποὺ κακοποιήθηκαν, κηλιδώθηκαν καὶ ἀπειλήθηκαν κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πανδημίας, εἶναι οἱ προσωπικοί μου προσωπικοὶ ἥρωες. Τοὺς σέβομαι ὅλους καὶ πονάω γιὰ αὐτὸ ποὺ πέρασαν, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ ἂν οἱ ἐπιστημονικές τους θέσεις συμφωνοῦσαν ἢ διαφωνοῦσαν μὲ τὶς δικές μου. Συμπάσχω καὶ ἔχω αἰσθήματα ἀγάπης, ἀκόμη περισσότερο γιὰ ἐκείνους τῶν ὁποίων οἱ θέσεις διαφωνοῦν μὲ τὴ δική μου.

Δὲν ὑπῆρχε ἀπολύτως καμία συνωμοσία ἢ προσχεδιασμός πίσω ἀπὸ αὐτὴ τὴν ὑπερβολικὰ φορτισμένη ἐξέλιξη. Ἁπλῶς, σὲ περιόδους κρίσης, οἱ ἰσχυροὶ εὐδοκιμοῦν καὶ οἱ ἀδύναμοι μειονεκτοῦν περισσότερο. Ἐν μέσῳ πανδημικῆς σύγχυσης, οἱ ἰσχυροὶ καὶ τὰ συγκρουόμενα συμφέροντα ἔγιναν πιὸ ἰσχυροὶ καὶ οἱ συγκρούσεις τους μεγαλύτερες. Ἐνῶ ἑκατομμύρια ἄτομα σὲ μειονεκτικὴ θέση πέθαναν καὶ δισεκατομμύρια ὑπέφεραν.

Φοβᾶμαι ὅτι ἡ ἐπιστήμη καὶ οἱ κανόνες της μοιράστηκαν τὴν τύχη τῶν μειονεκτούντων. Εἶναι κρίμα, γιατὶ ἡ ἐπιστήμη μπορεῖ ἀκόμα νὰ μᾶς βοηθήσει ὡς σύνολο. Ἥ ἐπιστήμη παραμένει τὸ καλύτερο πρᾶγμα ποὺ μπορεῖ νὰ συμβεῖ στοὺς ἀνθρώπους, μὲ τὴν προϋπόθεση ὅτι μπορεῖ νὰ μᾶς ἀνέχεται καὶ νὰ τὴν ἀνεχόμαστε.

Σημειώσεις

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_K._Merton

  1. https://www.abc.net.au/news/2020-06-05/hydroxychloroquine-study-the-lancet-peer-review-coronavirus/12324118

  2. Πολλοὶ ἐπιστήμονες ἐπιλέγουν συνήθως τὴν λέξη comunalism γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὴν πολιτικὴ χροιὰ τῆς λέξης communism (κομμουνισμὸς), ποὺ εἶχε χρησιμοποιήσει ἀρχικά ὁ Μόρτον.

*Μετάφραση από το αγγλικό κείμενο 9/2/2021: Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος

antifono.gr

spot_img

1 ΣΧΟΛΙΟ

Leave a Reply to Φερώνυμος Ακύρωση απάντησης

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,800ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα