Η αμερικανική πολιτική ιστορία είναι γεμάτη από «πολέμους» που άλλοι κηρύσσονται επίσημα και διεξάγονται σε μακρινά μέτωπα, ενώ άλλοι ξεσπούν στο εσωτερικό της ίδιας της χώρας, αν και συχνά με διεθνή απήχηση. Πρόκειται για συγκρούσεις που λαμβάνουν τη μορφή νομοθετικών παρεμβάσεων, αστυνομικών επιχειρήσεων και, κυρίως, καταιγιστικής προπαγάνδας. Ο πιο εμβληματικός από αυτούς ήταν ο «Πόλεμος κατά των Ναρκωτικών» (War on Drugs), που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1980. Σημειωτέον, ο γράφων έζησε εν μέσω αυτού του πολέμου, χωρίς τότε να συνειδητοποιεί σε βάθος τη διεξαγωγή του, πόσο μάλλον τα αίτια και τις συνέπειές του. Αλλωστε, ποιος θα αμφισβητούσε έναν πόλεμο ενάντια σε συμμορίες που εμπορεύονται ναρκωτικά; Σήμερα, ωστόσο, θεωρώ ότι είμαι πιο υποψιασμένος απέναντι σε τέτοιου είδους πολέμους, καθώς διακρίνω αρκετές ομοιότητες με τον αποκαλούμενο (σε ελεύθερη μετάφραση) «πόλεμο ενάντια στον προοδευτισμό» (anti-woke agenta) ή εναλλακτικά ενάντια στην «πολιτική ευαισθητοποίηση». Τα επίμαχα αυτή τη φορά είναι η παιδεία και ο πολιτισμός γενικότερα.

Η σύγκριση αυτή κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Και στις δύο περιπτώσεις, η πολιτική ηγεσία ανέδειξε έναν εσωτερικό «εχθρό», έναν «άλλο» που υποτίθεται ότι απειλεί τα θεμέλια της κοινωνίας. Η ρητορική και οι στρατηγικές που υιοθετήθηκαν ενεργοποιούσαν φόβους και προκαταλήψεις χωρίς να κατονομάζουν ευθέως τις ομάδες-στόχους. Τη δεκαετία του 1980, εκφράσεις όπως «αποκατάσταση της τάξης», «καταπολέμηση της εγκληματικότητας» ή «αντιμετώπιση της υποβάθμισης των πόλεων» ήταν πολιτικά φορτισμένες. Χωρίς αναγκαστικά να αναφέρονται ρητά, ωστόσο είχαν εύκολα αναγνωρίσιμους στόχους στις κοινότητες Μαύρων και Λατίνων. Το αποτέλεσμα ήταν μαζικές συλλήψεις και υπερπληθυσμός στις φυλακές. Εντύπωση προκαλεί ακόμη και η δημιουργία ιδιωτικών φυλακών που και αυτές γέμισαν από την προκλητή ζήτηση κρατουμένων. Λιγότερο γνωστό είναι ότι η πλειονότητα των υποθέσεων δεν έφτανε σε δίκη· οι κατηγορούμενοι, κυρίως Αφροαμερικανοί και Λατίνοι, προτιμούσαν να «ομολογήσουν» ενοχή (ακόμη και αν ήταν αθώοι) προκειμένου να αποφύγουν ενδεχόμενη καταδίκη τους με πολύ αυστηρές ποινές. Ετσι, όμως, έχαναν βασικά πολιτικά δικαιώματα, μεταξύ των οποίων την ψήφο τους, και χάθηκαν αρκετές τέτοιοι ψήφοι ώστε στο τέλος να καθορίζουν και εκλογικό αποτέλεσμα. Με τον τρόπο αυτό, ο «Πόλεμος κατά των Ναρκωτικών» δεν υπήρξε μόνο μέσο πολιτικής δίωξης, αλλά μετατράπηκε σε μηχανισμό θεσμοθέτησης ανισοτήτων.

Σήμερα, το λεγόμενο «κίνημα του αντιπροοδευτισμού» αναπτύσσεται μέσα σε διαφορετικές συνθήκες, αλλά επιστρατεύει παρόμοιες τακτικές με τους ιστορικούς προκατόχους του. Αν στο παρελθόν ο στόχος ήταν το σώμα και η σωματική ελευθερία, σήμερα το πεδίο της σύγκρουσης έχει μεταφερθεί σε ιδέες και στην ελευθερία της σκέψης. Οι επιθέσεις συγκεντρώνονται συστηματικά στους χώρους γνώσης: στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και στο περιεχόμενο των βιβλίων. Η «Κριτική Θεωρία της Φυλής» (ακαδημαϊκό ρεύμα που διαμορφώθηκε στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980 και υποστηρίζει ότι ο ρατσισμός είναι δομικό στοιχείο των θεσμών και των νόμων) παρουσιάζεται ως υπερβολική και διαιρετική απειλή για την εκπαίδευση. Παράλληλα, η ρητορική περί «δικαιωμάτων των γονέων» προβάλλεται ως μια ουδέτερη υπέρ της οικογένειας αρχή. Στην πράξη, όμως, λειτουργεί συχνά ως εργαλείο λογοκρισίας, καθώς έχουμε παραδείγματα αφαίρεσης βιβλίων, περιορισμού διδασκαλίας θεμάτων που αφορούν μη λευκούς ή ΛΟΑΤΚΙ+ πολίτες και έτσι ελέγχεται το τι μπορεί να μαθαίνει και να σκέφτεται η νέα γενιά.

Τη δεκαετία του ’70 και του ’80, το σύνθημα ήταν «νόμος και τάξη», ένα φαινομενικά ουδέτερο αίτημα, που όμως στην πράξη στοχοποιούσε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Σήμερα, το αντίστοιχο εργαλείο είναι η «ελευθερία του λόγου». Προβάλλεται ως υπεράσπιση θεμελιώδους δικαιώματος, αλλά χρησιμοποιείται για να στραφεί ενάντια σε κριτικές και στις φωνές αμφισβήτησης. Ετσι γεννιέται μια ιδιότυπη, αντίστροφη λογοκρισία: η λέξη «ελευθερία» χρησιμοποιείται προσχηματικά, προκειμένου να φιμώσει τις όποιες κριτικές φωνές. Οι ομοιότητες με τον «Πόλεμο κατά των Ναρκωτικών» είναι προφανείς, αλλά οι διαφορές εξίσου καθαρές. Ο «Πόλεμος κατά των Ναρκωτικών» άφησε πίσω του φυλακές γεμάτες, οικογένειες διαλυμένες, γειτονιές που ζούσαν υπό μόνιμη επιτήρηση.

Ο σημερινός αντιπροοδευτισμός κινείται κυρίως στο πεδίο των ιδεών: συνεδριάσεις σχολικών συμβουλίων, απομάκρυνση βιβλίων από βιβλιοθήκες και διαδικτυακές αντιπαραθέσεις. Σε αντίθεση με την αναμφισβήτητα καταστροφική κληρονομιά του «Πολέμου κατά των Ναρκωτικών», το πεδίο της σύγκρουσης προς το παρόν παραμένει σε μεγάλο βαθμό συμβολικό, βεβαίως χωρίς να περιορίζεται σε αυτό. Πρόσφατα, παρατηρούμε και αγωγές ενάντια σε ιστορικούς δημοσιογραφικούς οργανισμούς, όπως οι New York Times και η Wall Street Journal, αλλά και ενάντια σε πρόσωπα ή θεσμούς, όπως ο Τζορτζ Σόρος και το ίδρυμά του, ως απάντηση στις κριτικές τους απόψεις. Προς μεγάλη έκπληξη έχουν αλλάξει τόσο πολύ τα πράγματα από την εποχή που ο Μπους ο πρεσβύτερος διακήρυσσε «μηνύστε λιγότερο, ενδιαφερθείτε περισσότερο» (sue less, care more), με στόχο οι ΗΠΑ να γίνουν ένα «πιο ευγενές έθνος», οτιδήποτε σημαίνει αυτό. Σήμερα, οι αγωγές έχουν γίνει όπλο κατά της κριτικής σκέψης και του πλουραλισμού και βεβαίως υπέρ του πλουτισμού και της βαρβαρότητας.

Συμπερασματικά, ο «Πόλεμος κατά των Ναρκωτικών» κάθε άλλο παρά εξάλειψε τα ναρκωτικά· αντίθετα, όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες. Ο σημερινός πολιτισμικός πόλεμος διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες και περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης· συνεπώς, αφενός βαθαίνει το κοινωνικό χάσμα και αφετέρου φιμώνει τις φωνές που περισσότερο χρειάζεται να ακουστούν. Επισημαίνουμε πως ό,τι ξεκινά στις ΗΠΑ σύντομα εξαπλώνεται παγκοσμίως.

*Αφ. καθηγητής, ΠΑΜΑΚ

efsyn.gr