Ανοικοδόμηση της Γάζας — από καταυλισμούς σε κοινότητες
23 Οκτωβρίου 2025
Εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι ζουν σε σκηνές κοντά σε κατεστραμμένα κτίρια στην Πόλη της Γάζας, 19 Οκτωβρίου 2025
Φωτογραφία: Ebrahim Hajjaj/Reuters
Των Σέλλυ Κάλμπερτσον, Κόμπι Ρούτενμπεργκ, Ρόμπερτ Λέιν
Το παρόν άρθρο γνώμης δημοσιεύθηκε αρχικά από το Newsweek στις 22 Οκτωβρίου 2025.
Μετά την εύθραυστη κατάπαυση του πυρός, χιλιάδες Παλαιστίνιοι της Γάζας επέστρεψαν στα σπίτια τους για να αντικρίσουν ερείπια. Αυτό αναδεικνύει ένα αναπόφευκτο ερώτημα: Μετά από τόση καταστροφή, πού μπορούν να ζήσουν οι κάτοικοι της Γάζας; Η πρόταση των 20 σημείων για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, που διαμεσολαβήθηκε από τον Λευκό Οίκο, το έθεσε με σαφήνεια: «Κανείς δεν θα εξαναγκαστεί να εγκαταλείψει τη Γάζα, και όσοι επιθυμούν να φύγουν θα είναι ελεύθεροι να το κάνουν και να επιστρέψουν. Θα ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να παραμείνουν και θα τους προσφέρουμε την ευκαιρία να οικοδομήσουν μια καλύτερη Γάζα».
Ωστόσο, η διατήρηση 2,2 εκατομμυρίων ανθρώπων εντός των 140 τετραγωνικών μιλίων της Γάζας, ενώ ταυτόχρονα θα επιχειρείται ανοικοδόμηση, αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Η καταστροφή είναι σχεδόν αδιανόητη: Τουλάχιστον το 62% της κατοικίας έχει καταστραφεί ή είναι πέραν επιδιόρθωσης, και περισσότερα έχουν υποστεί ζημιές. Υπάρχουν περίπου 51 εκατομμύρια τόνοι ερειπίων, διαποτισμένων με χιλιάδες ανεξερράγμενες βόμβες.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η στέγαση των κατοίκων της Γάζας θα απαιτήσει μια ριζικά νέα προσέγγιση στην ανοικοδόμηση μετά τον πόλεμο. Αλλά είναι εφικτό. Αναπτύξαμε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη στέγαση μετά τη σύγκρουση στη Γάζα. Είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί άμεσα καταφύγιο για τους εκτοπισμένους Παλαιστίνιους, ενώ ταυτόχρονα θα τίθενται τα θεμέλια για μόνιμες, καλά σχεδιασμένες κοινότητες.
Είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί άμεσα καταφύγιο για τους εκτοπισμένους Παλαιστίνιους, ενώ ταυτόχρονα θα τίθενται τα θεμέλια για μόνιμες, καλά σχεδιασμένες κοινότητες.
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να επαναξιολογηθεί είναι ο ρόλος και η τοποθεσία των καταυλισμών, στους οποίους θα χρειαστεί να διαμείνει η πλειοψηφία των κατοίκων της Γάζας βραχυπρόθεσμα. Αν και οι καταυλισμοί είναι μια υποδεέστερη λύση, η κλίμακα της καταστροφής στη Γάζα και ο αριθμός των ανθρώπων καθιστούν τη δημιουργία τους αναπόφευκτη. Θεωρητικά, οι καταυλισμοί είναι προσωρινοί, αλλά συχνά καθίστανται μόνιμοι, εξελισσόμενοι σε αστικές παραγκουπόλεις, καθώς οι κάτοικοι ανεγείρουν κτίρια εκεί όπου παλαιότερα βρίσκονταν οι σκηνές τους.
Η Μέση Ανατολή προσφέρει πολλά προειδοποιητικά παραδείγματα “προσωρινών” καταυλισμών που εξετράπησαν. Η Γάζα διέθετε οκτώ καταυλισμούς που δημιουργήθηκαν το 1948 και το 1967 και διατηρήθηκαν· πριν τον πρόσφατο πόλεμο, διέθεταν ορισμένες από τις υψηλότερες πυκνότητες πληθυσμού στον κόσμο. Τα μονοπάτια ανάμεσα στις σκηνές μετατράπηκαν σε δρόμους ανάμεσα σε πυκνοκτισμένα πολυώροφα κτίρια — ορισμένα τόσο στενά που τα ασθενοφόρα δεν μπορούσαν να περάσουν. Ο καταυλισμός της Τζαμπαλίγια, που θεωρείται προπύργιο της Χαμάς και τόπος έναρξης της δεύτερης ιντιφάντα, ακολούθησε αυτό το μοτίβο και πλέον έχει ολοσχερώς καταστραφεί από τον ισραηλινό στρατό.
Αναγνωρίζοντας αυτές τις πραγματικότητες, η Γάζα χρειάζεται αυτό που αποκαλούμε καταυλισμούς με προσανατολισμό στο μέλλον. Αυτοί θα διαμορφώνονταν όπως μια πραγματική γειτονιά, με σωστή δομή οικοπέδων και τετραγώνων. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ζουν εκεί σε σκηνές, τροχόσπιτα ή προκατασκευασμένες κατασκευές, ενώ σταδιακά θα ανεγείρονται γύρω τους μόνιμα κτίρια. Με την πάροδο του χρόνου, τα μόνιμα κτίσματα θα αντικαθιστούσαν τις σκηνές, με οργανωμένο τρόπο που θα δημιουργεί λειτουργικές και βιώσιμες κοινότητες.
Οι καταυλισμοί με προσανατολισμό στο μέλλον θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στα περίχωρα των πόλεων, με τις δημοτικές υποδομές να επεκτείνονται όπως θα συνέβαινε σε ένα προάστιο. Η ανάλυσή μας από δορυφορικές εικόνες της Γάζας δείχνει ότι υπάρχουν πολλαπλές ανοιχτές περιοχές, που κάποτε ήταν αγροτικές και γειτνιάζουν με αστικά κέντρα, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν υποψήφιες τοποθεσίες για αυτού του είδους τους καταυλισμούς.
Και μετά έρχεται η μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση. Η ανάπλαση στα κέντρα των πόλεων θα είναι δαπανηρή, επικίνδυνη και χρονοβόρα. Ορισμένες γειτονιές παρουσιάζουν τόσο υψηλά επίπεδα καταστροφής, που η μόνη επιλογή είναι η πλήρης κατεδάφισή τους και η ανοικοδόμησή τους από την αρχή. Αυτές οι περιοχές θα πρέπει να περιφραχθούν, ενώ μεγάλες διεθνείς κατασκευαστικές εταιρείες θα αναλάβουν τις προκλήσεις των ερειπίων, των εκρηκτικών, των σορών και των καταρρευσμένων υπόγειων σηράγγων, προτού μπορέσουν να ανεγερθούν πολυώροφα κτίρια. Οι πολίτες δεν μπορούν να ζήσουν σε αυτές τις περιοχές κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
Ωστόσο, δεν είναι όλες οι αστικές περιοχές της Γάζας εξίσου κατεστραμμένες. Η ανάλυσή μας από δορυφορικές εικόνες αποκαλύπτει γειτονιές με μικτά επίπεδα καταστροφής, όπου ορισμένα κτίρια παραμένουν άθικτα. Για αυτές τις περιοχές, προτείνουμε μια προσέγγιση που ονομάζεται σταδιακή αστικοποίηση.
Αυτή θα λειτουργούσε ως εξής: οι Παλαιστίνιοι θα επέστρεφαν σε αυτές τις γειτονιές, διαμένοντας στα κατοικήσιμα κτίρια και σε ομάδες σκηνών ή προκατασκευασμένων μονάδων, ενώ γύρω τους θα εξελισσόταν η επισκευή και η νέα οικοδόμηση. Κοινόχρηστα κέντρα κοινότητας θα παρείχαν υποδομές, αποχέτευση και υπηρεσίες. Η σταδιακή αστικοποίηση έχει το πλεονέκτημα ότι επαναφέρει τους ανθρώπους στις κοινότητές τους και τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά στη συρραφή όσων απέμειναν.
Η σταδιακή αστικοποίηση έχει το πλεονέκτημα ότι επαναφέρει τους ανθρώπους στις κοινότητές τους και τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά στη συρραφή όσων απέμειναν.
Η Γάζα θα χρειαστεί επίσης εντελώς νέες γειτονιές, οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε πρώην γεωργική γη. Η νέα ανάπτυξη προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία από την ανοικοδόμηση πόλεων. Θα είναι επίσης ταχύτερη, επειδή υπάρχει λιγότερος όγκος ερειπίων και επικίνδυνων υλικών που πρέπει να απομακρυνθούν. Υπάρχουν προηγούμενα παραδείγματα ταχείας δημιουργίας νέων πόλεων, όπως η Πόλη Χάμαντ στη Γάζα (που πλέον έχει καταστραφεί) και η Ραουάμπι στη Δυτική Όχθη.
Η ανάλυσή μας υποδεικνύει ότι αυτός ο συνδυασμός ανοικοδόμησης, νέας ανάπτυξης και καταυλισμών που σχεδιάζονται με σκοπό να εξελιχθούν σε προάστια μπορεί να λειτουργήσει. Χαρτογραφήσαμε συγκεκριμένες περιοχές που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν το κάθε στοιχείο. Με αυτό το σχέδιο, ελπίζουμε να προσδώσουμε έναν ρεαλισμό με περίσκεψη σε μια συζήτηση που κατά καιρούς έχει εκτροχιαστεί από πολιτική αγανάκτηση, μη ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα και την παραμέληση των αναγκών των Παλαιστίνιων αμάχων.
Μόλις εγκαθιδρυθεί η ασφάλεια, η περιοχή πρέπει να χαρτογραφηθεί ώστε να εξασφαλίζει συνθήκες διαβίωσης που θα προσφέρουν ελπίδα στους εκτοπισμένους κατοίκους της Γάζας. Μια καλά σχεδιασμένη διαδικασία ανοικοδόμησης δεν θα βοηθήσει μόνο τους κατοίκους της Γάζας να ξαναχτίσουν τη ζωή τους, αλλά και θα θέσει τα θεμέλια για μακροπρόθεσμη σταθερότητα στην περιοχή.
Περισσότερα για το παρόν σχόλιο
Η Σέλλυ Κάλμπερτσον, ανώτερη ερευνήτρια πολιτικής στο RAND, ειδικεύεται στην ανάκαμψη από καταστροφές και συγκρούσεις, καθώς και στην πολιτική για τους πρόσφυγες. Ο Κόμπι Ρούτενμπεργκ είναι εταίρος της ORG Permanent Modernity, μιας εταιρείας αρχιτεκτονικής και πολεοδομικού σχεδιασμού. Ο Ρομπ Λέιν είναι ιδρυτής της Plan+Process, μιας εταιρείας αρχιτεκτονικής και αστικού σχεδιασμού. Και οι τρεις συμμετέχουν επίσης σε μια ομάδα που ανέπτυξε τρία σχέδια για το RAND: το στεγαστικό σχέδιο για τη μεταπολεμική Γάζα που περιγράφεται εδώ, ένα χωρικό όραμα του RAND για τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, και διαδρομές προς μια βιώσιμη ειρήνη μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.
