Κωνσταντίνος Φυτιρής
Υποναύαρχος ε.α
Η πρόσφατη δημοσιοποίηση της προσπάθειας της Τουρκίας για ανατροπή των συμφωνιών οριοθέτησης ΑΟΖ που υπέγραψε η Κυπριακή Δημοκρατία με την Αίγυπτο και Ισραήλ και η διαφαινόμενη ανατροπή του προγράμματος κατασκευής του αγωγού EastMed με ενδιάμεσο σταθμό την Κύπρο, κτυπάνε για άλλη μια φορά κόκκινο συναγερμό.
Σύμφωνα με τα δημοσιοποιηθέντα στοιχεία, ο αγωγός Ανατολικής Μεσογείου ή απλώς EastMed είναι ένας σχεδιαζόμενος θαλάσσιος και χερσαίος αγωγός φυσικού αερίου ο οποίος θα συνδέει απευθείας τις ενεργειακές πηγές της Ανατολικής Μεσογείου με την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω της Κύπρου και της Κρήτης. Ο αγωγός από την Κρήτη μέχρι την Ιταλία αναπτύσσεται από την εταιρεία «Υποθαλάσσιος Αγωγός Φυσικού Αερίου Ελλάδας – Ιταλίας / ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ Α.Ε.», στην οποία συμμετέχουν ισομερώς η ελληνική ΔΕΠΑ και η ιταλική εταιρεία Edison.
Συγκεκριμένα, θα μεταφέρεται φυσικό αέριο από τα θαλάσσια κοιτάσματα στη Θάλασσα του Λεβάντε (Ισραήλ) προς την Ελλάδα, καθώς και προς την Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές περιοχές. Ο αγωγός θα έχει μήκος περίπου 1.900 χιλιομέτρων, θα φτάνει σε βάθη περίπου 3 χιλιομέτρων και θα έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει 10 δισεκατομμυρίων κυβικά μέτρα το χρόνο. Για την κατασκευή του απαιτούνται περίπου 7 χρόνια, με κόστος περίπου στα 10 δις. δολάρια.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η Ε.Ε. το 2013 αναγνώρισε την κατασκευή του αγωγού EastMed με τον κανονισμό 347/2013, ως Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος και με έγκριση της η ΥΑΦΑ «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» Α.Ε. πραγματοποίησε τις τεχνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές μελέτες με την επιχορήγηση 35 συνολικά εκατομμυρίων ευρώ από την ΕΕ, κατά την τριετία 2015-18. Τον δε Δεκέμβριο του 2018 ολοκληρώθηκαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Κύπρου, της Ελλάδας, του Ισραήλ και της Ιταλίας για τη σύναψη Διακυβερνητικής Συμφωνίας για την υποστήριξη υλοποίησης του έργου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2019 ενέκρινε το έργο και η συμφωνία υπογράφηκε στο Τελ Αβίβ στις 20 Μαρτίου 2019 μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ και στην παρουσία του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, ως ένδειξη στήριξης του έργου τις ΗΠΑ, αφού ένας από τους κύριους σκοπούς του αγωγού είναι ο περιορισμός της εξάρτησης της παροχής φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από την Ρωσία. Τον Μάϊο του 2019, ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζουζέπε Κόντε με δηλώσεις του τάχθηκε κατά του αγωγού προς την Ιταλία πιθανόν, ίσως μετά από πιέσεις της Τουρκίας διακινδυνεύοντας ολόκληρο το έργο. Όμως τον Ιανουάριο του 2020 ο υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης της Ιταλίας Στέφανο Πατουανέλι απέστειλε στον Έλληνα ομόλογό του μια επιστολή στήριξης προς τον αγωγό EastMed και συνεπώς επανέφερε τη στήριξη της Ιταλίας. Έτσι στις 2 Ιανουαρίου 2020 υπεγράφη στην Αθήνα η συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού από τους ηγέτες της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ. Η συμφωνία περιλαμβάνει διατάξεις που διασφαλίζουν την ασφάλεια του αγωγού και ενός κοινού φορολογικού καθεστώτος.
Με βάση τον φιλόδοξο σχεδιασμό ο αγωγός θα συνδέει τα κοιτάσματα Λεβιάθαν (Ισραήλ) και Αφροδίτη (Κύπρος) της Ανατολικής Μεσογείου με την Ευρώπη. Ο αγωγός θα ξεκινά από τη Θάλασσα του Λεβάντε και θα συνεχίσει προς το έδαφος της Κύπρου, όπου θα βρίσκεται σταθμός συμπίεσης. Από την Κύπρο, ο αγωγός θα συνεχίσει δυτικά για περίπου 700 χιλιόμετρα, θα φτάσει σε βάθος 3 χιλιομέτρων και στη συνέχεια, θα φτάσει στο έδαφος της ανατολικής Κρήτης, όπου θα βρίσκεται σταθμός συμπίεσης και θα παρέχει φυσικό αέριο σε όλο το νησί. Στη συνέχεια, η διαδρομή του θα συνεχίσει βορειοδυτικά και θα φτάσει στην ανατολική Πελοπόννησο, θα διασχίσει τον Πατραϊκό κόλπο και θα συνεχίσει κατά μήκος της ηπειρωτικής Ελλάδας και από εκεί θα συνδεθεί με τον σχεδιαζόμενο αγωγό Poseidon, ο οποίος θα παρέχει φυσικό αέριο προς την Ιταλία.
Τον Ιανουάριο του 2019, οι υπουργοί Ενέργειας (Αίγυπτος, Ελλάδα, Ισραήλ, Κύπρος, Ιταλία και παρατηρητές από Ιορδανία και Παλαιστίνη) υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία του Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Οι εταιρείες Total, Eni, Novatek και Exxon υπέγραψαν συμφωνίες εξερεύνησης και παραγωγής με τις συμβαλλόμενες κυβερνήσεις.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ EASTMED
Παρόλο που το έργο είναι πρωτίστως στρατηγικό που επηρεάζει την γεωπολιτική στην Ευρώπη και Ανατολική Μεσόγειο, με την υφιστάμενη σχεδίαση του αγωγού απαιτείται υψηλό κόστος κατασκευής σε σχέση με την χαμηλή τιμή του φυσικού αερίου και των επιπτώσεων της πανδημίας Covid 19 σε όλες τις χώρες και την Ε.Ε. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα είναι η διαδρομή του αγωγού από την Κύπρο μέχρι την Κρήτη. Η πορεία του αγωγού διέρχεται από την ΑΟΖ Κύπρου και Ελλάδας την οποία όμως η Τουρκία με την στρατιωτική απειλή διεκδικεί, εκτελώντας όχι μόνο έρευνες αλλά και γεωτρήσεις από το 2018. Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία παράνομα αλλά ντε φακτο μπήκε στο παιχνίδι και δεν θα βγει χωρίς ισχυρά ανταλλάγματα. Από την άλλη πλευρά Ελλάδα και Κύπρος ενώ υπέγραψαν με τα άλλα εμπλεκόμενα κράτη συμφωνία για τον EASTMED που διέρχεται από αυτό το τμήμα της ΑΟΖ των δύο χωρών που διεκδικεί η Τουρκία, δεν υπέγραψαν συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ λόγω των αντιδράσεων της Τουρκίας. Συνεπώς το ζήτημα θα έχει αίσιο τέλος για τα Εθνικά μας Συμφέροντα μόνο εάν πέρα από το forum Ανατολικής Μεσογείου δημιουργηθεί και στρατιωτικός συνασπισμός στον οποίο η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να προσφέρει λιμάνια και αεροδρόμια για τις αεροναυτικές Δυνάμεις που θα επιτηρούν και θα εξασφαλίσουν την ομαλή ολοκλήρωση του τεράστιου αυτού έργου.
Το ερώτημα είναι εάν οι Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης και οι ισχυρές χώρες της Ε.Ε επιθυμούν να αφαιρέσουν από την Τουρκία την δυνατότητα άμεσου ή έμμεσου ελέγχου των θαλασσίων οδών μεταφοράς και ελέγχου των ενεργειακών πηγών της Ανατολικής Μεσογείου. Όμως με βάση την εμπειρία μας από τον ξένο παράγοντα έναντι των Εθνικών μας συμφερόντων, δεν θα πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο της σιωπηρής συμμετοχής της Τουρκίας με πίεση από τα εμπλεκόμενα κράτη και άλλες χώρες προς την Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία. Σε αυτή την περίπτωση η Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία ουσιαστικά θα εξαναγκαστούν να αποδεχθούν δικαιώματα της Τουρκίας στην ΑΟΖ Καστελορίζου και δυτικά της Πάφου. Η Ε.Ε (ιδιαίτερα η Γερμανία και οι χώρες που ασκεί επιρροή) και οι Μεγάλες Δυνάμεις έδειξαν ότι δεν τους ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα Εθνικά Συμφέροντα μας όταν δεν επηρεάζονται τα δικά τους ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή και δεν θα ρισκάρουν μετωπική αντιπαράθεση με την Τουρκία ούτε για τον EASTMED ούτε για τις παράνομες διεκδικήσεις στην ΑΟΖ Κύπρου και Ελλάδας. Το έργο αυτό ναι μεν έχει τεράστια σημασία για τα συμφέροντα Ελλάδας -Κύπριακής Δημοκρατίας, Ευρώπης και χωρών Ανατολικής Μεσογείου όμως εμπεριέχει και σοβαρούς κινδύνους συρρίκνωσης της ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου. Στην δεκαετία 2008-2018 δεν ήταν λίγες οι φορές που Ευρωπαϊκά πλοία Επιστημονικών Ερευνών ενώ δεσμεύονταν από την Κυπριακή Δημοκρατία και Ελλάδα για έρευνες στην παρανόμως διεκδικούμενη από την Τουρκία περιοχή μεταξύ Πάφου – Καστελορίζου και ενώ το Τουρκικό Ναυτικό αρχικά διέκοπτε τις δραστηριότητες τους, στην συνέχεια συνέχιζαν τις έρευνες απρόσκοπτα, μάλλον λαμβάνοντας άδεια και από την Τουρκία. Αυτό ήταν το φαινόμενο της λεγόμενης «διπλής άδειας» που έπληττε τα συμφέροντα Ελλάδας – Κύπρου και έβαζε την Τουρκία στο παιχνίδι αθόρυβα.
Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία και απαιτείται πρώτα οριοθέτηση ΑΟΖ Κύπρου -Ελλάδας και αποδοχή από τον διεθνή παράγοντα και ΟΗΕ και εν συνεχεία έναρξη υλοποίησης του έργου EAST MED ώστε να είναι ξεκάθαρες οι θέσεις του διεθνή παράγοντα έναντι των Εθνικών μας Συμφερόντων.
Το μέλλον του αγωγού μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας EUROASIA INTERCONNECTOR!
Την ίδια διαχείριση πρέπει να έχει και το καλώδιο μήκους 287 χλμ. που σχεδιάστηκε για να συνδέει το Ισραήλ με την Κύπρο και στη συνέχεια να συνδεθεί με τη Ελλάδα στην Κρήτη. Από την Κρήτη, ένα υπάρχον καλώδιο θα χρησιμοποιηθεί για τη σύνδεση της Πελοποννήσου με την ηπειρωτική Ελλάδα, παρέχοντας σύνδεση με το πανευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο. Αν κατασκευαστεί, το συνολικό μήκος της γραμμής διασύνδεσης θα είναι περίπου 540 ναυτικά μίλια και θα τοποθετηθεί σε βάθος έως και 2 χλμ. κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Το δίκτυο θα έχει την ικανότητα να μεταφέρει 2.000 μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας σε κάθε κατεύθυνση. Αναμένεται να κοστίσει περίπου 1.5 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 500 εκατ. ευρώ θα είναι το κόστος της σύνδεσης Ισραήλ–Κύπρου.
Η Συμφωνία για τη διεξαγωγή της μελέτης σκοπιμότητας υπογράφηκε στην Ιερουσαλήμ στις 4 Μαρτίου του 2012 με επιδίωξη το έργο να ξεκινήσει στις αρχές του 2013 με ορίζοντα ολοκλήρωσης 3 έτη. Μέχρι στιγμής όμως δεν έχει αρχίσει καμιά ουσιαστική εργασία.
Έσχατες Επιλογές Κυπριακής Δημοκρατίας
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενα άρθρα δυστυχώς το πρόγραμμα της ΑΟΖ για την Κυπριακή Δημοκρατία κινδυνεύει όχι μόνο να ανασταλεί αλλά ακόμα και να χαθούν τα κυριαρχικά δικαιώματα ακόμα και νότια της Κύπρου εάν αλλάξουν τα καθεστώτα σε Αίγυπτο και Ισραήλ και αναδειχθούν ηγεσίες φιλικές προς την Τουρκία. Αφού από τα λάθη και την αναλγησία των αρμοδίων Υπουργείων δεν αξιοποιήθηκε ούτε ένα οικόπεδο στην περίοδο 2011-2018, που τα πάντα είχαν ευθυγραμμιστεί προς όφελος της Κύπρου, θεωρώ απίθανο να υλοποιηθεί το πρόγραμμα των γεωτρήσεων και της κατασκευής των αγωγών EASTMED και EUROASIA INTERCONNECTOR τα επόμενα 5 χρόνια που τα πολιτικά δεδομένα και το επιχειρησιακό και οικονομικό περιβάλλον είναι πολύ ρευστά. Θεωρώ ότι το συντομότερο θα πρέπει να υπογραφεί διακρατική συμφωνία με ισχυρή χώρα (πχ Γαλλία με την διαδικασία G to G) στην οποία να δίνεται η δυνατότητα γεωτρήσεων και εξόρυξης υδρογονανθράκων τουλάχιστον σε 4 οικόπεδα που βρίσκονται στα όρια της συμφωνημένης ΑΟΖ που οριοθετήθηκε και κατατέθηκε στον ΟΗΕ με τα όμορα κράτη. Με αυτό τον τρόπο δεν θα υπάρχει περίπτωση ανατροπής των συμφωνιών εάν τυχόν αλλάξουν τα πολιτικά δέδομένα στις χώρες Αίγυπτο -Ισραήλ-Λίβανο και δημιουργηθούν ομαλές σχέσεις με την Τουρκία. Η συρρίκνωση και κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί στρατηγικό στόχο της Τουρκίας και για να πετύχει αυτό τον στόχο είναι έτοιμη να δώσει γη και ύδωρ σε χώρες της περιοχής.
Όσον αφορά στον EASTMED του οποίου το μέλλον για τα επόμενα χρόνια δεν είναι ευοίωνο, εάν δεν προχωρήσει η οριοθέτηση ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου, θεωρώ ότι η μόνη εφικτή επιλογή και πλέον συμφέρουσα υπό τις περιστάσεις, είναι η εξόρυξη του οικοπέδου ΑΦΡΟΔΙΤΗ με διασύνδεση του αγωγού μεταφοράς του αερίου με τον αγωγό από Λεβιάθαν προς Αίγυπτο και στη συνέχεια μεταφορά προς την Κρήτη. Με αυτό τον τρόπο κατοχυρώνουμε την ΑΟΖ στη Μέση γραμμή, εξορύσσεται το αέριο με ξένες επενδύσεις και παράλληλα η Τουρκία μένει εκτός παιχνιδιού χωρίς να αναγκαστεί Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία να συμβιβαστούν με την αναγκαστική συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα που ισοδυναμεί με παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στην ΑΟΖ δυτικά Πάφου και Καστελορίζου.
Ο κλοιός στενεύει, ο χρόνος πιέζει και επιτέλους ας δράσει η πολιτική ηγεσία για μια φορά έγκαιρα πριν χαθούν όλα. Τουλάχιστον θα πρέπει να διαφυλαχθούν τα κυριαρχικά μας δικαιώματα στην ΑΟΖ και να κληροδοτήσουμε την δυνατότητα αξιοποίησης τους στην επόμενη γενιά που ευελπιστούμε να είναι πιο έξυπνη, πιο έντιμη και να αγωνίζεται για το Εθνικό Συμφέρον μακριά από μικροσκοπιμότητες.
